Þjóðviljinn - 04.10.1987, Side 13

Guðrún Jónsdóttir, félagsróðgjafi og fyrrverandi
borgarfulltrúi Kvennaframboðsins í helgarviðtali
Margréti Thatcher bætist nýr
þegn um þessar mundir. Guð-
rún Jónsdóttir ætlar að heiðra
hana með nærveru sinni í heilt
ár.
- Og hvað ætlarðu að gera
þarna úti á Englandi? sþyr ég.
- Læra, ansar Guðrún. Og
kannski skrifa ég eitthvað líka.
- Þaðvarog. Hvarerþessi
skóli? Kannski í Cambridge
eða Oxford?
- Onei, ég verð í smáborg
sem heitir Coventry. Það er
eiginlegaúti ísveit.
- Coventry? Þeir hafa ansi
gottfótboltalið þar, segi ég.
Ætlarðuávöllinn?
- Nei, segir Guðrún. En ég
ætla að gera ýmislegt annað.
Guðrún er ekki byrjuð að
pakka þegar ég kem í heimsókn
daginn áður en hún fer. Þarftu
ekki að fara að pakka? spyr ég
áhyggjufullur. Úff, mér leiðist
það, segir hún. Útrætt mál.
- Jœja þá. Segðu mér í staðinn
frá uppruna þínum.
„Það er auðgert. Ég er
skaftfellsk í báðar ættir svo langt
aftur sem elstu menn muna. Ég er
fædd og uppalin austur í Vík í
Mýrdal, en fjölskyldan flutti
suður í kjölfar strfðsgróðans um
miðjan fimmta áratuginn. En ég
ólst semsagt upp í kreppunni og
ber þess nokkur merki held ég...“
- Og hver eru kreppumerkin?
„Ég á til dæmis mjög erfitt með
að henda hlutum, mér finnst það
nánast syndsamlegt. Svo get ég
ekki hugsað mér að skulda
neinum neitt... Vík var og er lítið
þorp og atvinnumöguleikar af
skornum skammti. Þaðan er til
dæmis ekkert útræði. Faðir minn
vann við það sem til féll hverju
sinni. Ætli hann myndi ekki kall-
ast farandverkamaður nútildags.
Launin hans voru alltaf lögð inná
reikning í búðinni á móti því sem
út var tekið til heimilisins. Ég sá
ekki peningaseðil fyrren við flutt-
um til Reykjavíkur. Þarna fyrir
austan stjórnaði verslunin alveg
heimilinu.“ Guðrún hugsar sig
um. „Ég held að þetta líf hafi ver-
ið dæmigert fyrir alþýðu þessa
tíma. Á sumrin vorum við krakk-
arnir svo alltaf sendir í sveit til að
létta undir með heimilinu. Þar
var vélamenningin ekki háþróuð:
hestasláttuvélar og allt rakað
með hrífum...“
Yfirleitt komnar
á fast...
- Og hvernig var menntakerfið
á veg komið þarna fyrir austan?
„Eg lauk fullnaðarprófi úr
barnaskólanum þar. Þegar við
komum til Reykjavíkur fór ég í
Kvennaskólann. Mig langaði
mikið til að læra og eftir stríðið
opnuðust dyr fyrir börn alþýðu-
fólksins, dyr sem áður voru lukt-
ar.
Kvennaskólinn var mjög
strangur og nánast eins og nunnu-
skóli. Strákar voru til dæmis
eitthvað sem maður þekkti ekki
og forðaðist eins og heitan
eldinn. En svo fór ég í MR og
útskrifaðist þaðan árið 1953...“
- Bíddu nú við. Var ekki fjör í
menntaskólanum?
„Ég var nú aldrei í fjörinu í
MR,“ segir Guðrún, „flestir af
krökkunum sem héldu uppi fé-
lagslífinu voru börn embættis-
manna, sem mörg hver þekktust
fyrir, ekki síst úr undirbúnings-
deild Einars gamla Magg. Við hin
komum svo sitt úr hverri áttinni
og létum fæst að okkur kveða. En
þessir krakkar sem voru mest
áberandi voru greindir og dug-
legir og með mikið sjálfsálit..
- En þú sjálf?
„Ég var nú afskaplega feimin
og hlédræg og sjálfstraustið ekki
upp á marga fiska í þá daga,“
segir Guðrún og brosir.
- Og hvað tók svo við eftir stúd-
entinn?
„Síðasta veturinn hlýddi ég á
fyrirlestra Matthíasar Jónassonar
um sálarfræði og þeir hrifu mig
svo, að minn stóri draumur var að
verða sálfræðingur. Ég komst
hinsvegar fljótlega að raun um að
það nám var alltof tímafrekt og
kostnaðarsamt, þannig að ég
valdi félagsráðgjafanámið. Ann-
ars heyrði það nú frekar til und-
antekninga að stúlkur héldu
áfram námi. Yfirleitt voru þær
komnar á fast, eins og það heitir,
og orðnar uppteknar við heimilis-
hald og barnauppeldi. Við vorum
bara tvær, ef ég man rétt, sem
héldum áfram eftir menntaskóla.
En ég fór til Svíþjóðar og var þar
við nám í þrú og hálft ár.“
Að fara eða
fara ekki
- Feimin og hlédrœg og stjálfs-
traustið svona og svona, sagðirðu.
Var þetta þá ekki mikið átak?
„Jú, vissulega,“ segir Guðrún
sannfærandi. „Ég eignaðist barn
3. ágúst og var síðan farin út
þremur vikum síðar. Það þætti
sennilega ekki góð latína í upeld-
isfræðum nútímans, en ég skildi
barnið eftir hjá foreldrum mín-
um. í mínum huga var þetta eng-
in spurning: Ég varð að fara. Ég
vissi að ef ég færi ekki þá - þá færi
ég alls ekki. Misserið á undan var
ég kokkur á sfldardalli og átti
þessvegna dálítið af peningum.
Ég gat valið milli þess að nota þá í
námið eða eyða þeim í vitleysu."
Það verður þögn í dálitla stund.
„Ég fékk mikla hvatningu frá
fólkinu mínu að fara - og ég
skellti mér út...“
- En varstu þá ekki komin á fast
eins og hinar?
„Nei, ég eignaðist barnið nú
eiginlega í lausaleik, eins og það
heitir víst,“ segir .Guðrún. Ekki
orð meir um það.
- Svo komstu semsagt heim.
Hvaða störf buðust fél-
agsráðgjöfum þá?
„Ég var víst sú fyrsta sem kom
heim með þessa menntun. Und-
arlegt nokk fékk ég samt vinnu
hjá borginni eins og skot. Ég held
að þeir hafi ekki haft hugmynd
um hvað þeir áttu að gera við mig
og ég vissi það enn síður. En svo
fór ég fljótlega að vinna hjá barn-
averndarnefnd við eftirlit í bragg-
ahverfum - þessum hverfum sem
menn eru nú að mæra í skáld-
skap.“
Ódaunn, rottur,
ofbeldi
- Og hvurslags eftirlit var það?
„Þetta var eftirlit með fólki
sem vanrækti börnin sín. Ég átti
að koma heimilisfólki að óvörum
og athuga hvort allt væri í lagi.
Þetta var gífurlega erfitt starf og
tók mikið á mig... Annarsvegar
var einsýnt að illa var að börnun-
um búið en ég var hinsvegar
aldrei sátt við þá lausn að taka
börnin af fólkinu. Það var sffellt
verið að hóta foreldrunum: Ef
þau ekki hættu að drekka-ef þau
ekki hættu að gera hitt og annað,
þá... Og stundum urðum við að
standa við hótanirnar. Þetta var
meira og minna eins og lögreglu-
hlutverk.“ Guðrún hugsar sig
lengi um. „Það er nú ekki margt
sem ég fyrirverð mig fyrir en
þetta er eitt af því. Ég gæti ekki
undir nokkrum kringumstæðum
unnið við svona lagað aftur. Þetta
var alveg hryllilegt. Og lífið sem
fólkið í braggahverfunum lifði
var ótrúlegt. Eina raunsanna lýs-
ingin á því sem ég hef lesið er í
bókinni Undir kalstjörnu eftir
Sigurð A. Magnússon. Það var
ekkert fallegt, skemmtilegt eða
mannbætandi við þetta líf:
Ódauninn lagði uppúr gólfunum,
það var stöðugur rottugangur og
frumskógariögmálið gilti. Of-
beldi og aftur ofbeldi... Nú er ég
orðin svo döpur af að rifja þetta
upp að ég fer næstum því að
gráta.“
Hún kveikir sér í sígarettu. „Ég
hætti strax og ég fékk aðra vinnu.
Um 1960 fór ég að vinna hjá sál-
fræðideild skóla sem þá var sett á
laggirnar. Ég vann með börn sem
áttu í erfiðleikum og á þessum
tíma byrjuðum við að byggja upp
sérkennsluna. Þetta var ákaflega
gefandi starf og ég vann við það f
ein tíu ár. Þaðan lá leiðin svo í
greiningarstöð ríkisins í Kjarvals-
húsi sem þá var nýstofnað. Mitt
starf var í því fólgið að vinna með
foreldrum og börnum. Það var
ákaflega skemmtilegt og lær-
Og fyrr en varðl fórum við að hugsa eins og hinir: Getum við sagt þetta án þess að missa atkvæði...
dómsríkt. Svo dreif ég mig til
Englands árið 1973 og var í eitt
ár. Eftir að heim kom fór ég að
kenna við Fósturskólann og Æf-
ingadeild Kennaraháskólans.
1978 hóf ég síðan stundakennslu
við Háskólann og var skipuð
kennslustjóri ’81... Á ég að rekja
lífshlaupið áfram?“
- Já, takk fyrir.
„Jæja. Árið 1981 var kvenna-
framboðið að fara af stað og ég
velti þeim málum mikið fyrir
mér. Ég hafði nú satt að segja
ekki starfað mikið innan rauð-
sokkahreyfingarinnar en fylgdist
alltaf með úr fjarska. En ég dreif
mig á opinn fund sem haldinn var
á Borginni um hugsanlegt
kvennaframboð og leist mjög
misjafnlega á málflutninginn.
Eftir það fór ég samt niður á Hót-
el Vík þar sem aðalstöðvarnar
voru - og svona leiddi eitt af
öðru. Ég hreifst með og þessi vet-
ur og kosningabaráttan í kjölfar-
ið er tími sem ég hefði ekki fyrir
nokkurn mun viljað missa af. Það
er svo erfitt að lýsa þessu með
orðum. - Þetta var nánast eins og
að endurfæðast," segir Guðrún
og er mikið niðri fyrir. „Okkur
gefst ekki oft kostur á að taka
þátt í svona löguðu. í þessari bar-
áttu hugsuðum við eiginlega
aldrei um hver árangurinn yrði -
mér persónulega var hjartanlega
sama um hvað við fengjum af at-
kvæðum. Síðan fengum við tvo
fulltrúa kjörna í borgarstjórn - og
ég varð satt að segja hálfskelkuð!
Og síðan komu spurningarnar:
Hvað getur maður unnið í svona
kerfi - næst einhver árangur? Það
er svo auðvelt að kæfa fólk í
formsatriðum. Við vörðum gífur-
lega miklum tíma í að setja okkur
inn í málin og reyndum að vinna
eins vel og við gátum. En við
fengum engu áorkað. Alls engu.
Eftir því sem leið á kjörtímabilið
varð ég æ sannfærðari um að
þessi leið hentaði ekki í kvenna-
baráttunni. Það er ekkert
auðveldara en að ganga inn kerfi
eins og björg. Týnast. Borgar-
stjórn er ekkert annað en leikhús
og það er svo mikil hætta á að
menn gleymi því af hverju þeir
eru þarna - gleymi hugsjónunum
- og fari bara að leika með.
Kvennahreyfingin á að vera
róttækasta aflið og við tefldum
djarft með því að aðlaga okkur
kerfinu. Og fyrr en varði fórum
við að hugsa eins og hinir: Getum
við sagt þetta án þess að missa
atkvæði? Og ef við segj um þetta -
vinnum við þá atkvæði? En ég
komst semsagt að þeirri niður-
stöðu að við ættum að hætta eftir
eitt kjörtímabil. Valdaflokkarnir
gætu þá alltaf átt kvennaframboð
yfir höfði sér seinna - ef við svo
kysum. Að mínu mati átti þetta
að vera einangruð aðgerð í bar-
áttunni - það er svo margt annað
sem við verðum að gera upp. Og
við verðum að byrja á okkur
sjálfum...“
Fjölskyldan er
kúgunartœki!
- Byrja á ykkur sjálfum já.
Hvað felst í því?
„Við þurfum að byrja á að gera
hreint heima,“ segir Guðrún
sposk, „jafnréttisbaráttan er ekki
bara fólgin í því að fá jafnmargar
konur í nefndir og stjórnir. Við
þurfum líka að ræða hverju við
viljum breyta í einkalífinu, en
ekki vera svona uppteknar af ytra
forminu. Ef við hefðum verið
búnar að ræða þetta þá hefðum
við þorað að vera róttækari en
Kvennalistinn virðist ætla að
verða. Það er til dæmis mjög
sérkennilegt að Kvennalistinn
skuli setja fjölskyldumál á
oddinn og krefjast þess að undir-
stöður fjölskyldunnar verði
styrktar: Það er einmitt þetta
form sem er eitt helsta kúgunar-
tækið gagnvart konum. Þessi mál
þurfum við að stokka upp.
Kvennabaráttan á að vera háð
allsstaðar - við eigum að láta
hundraðþúsund blóm spretta!"
- Hvaða breytingar á einkalífi
ertu að tala um?
„Eins og nú háttar til er það
aðalmálið hjá ótrúlega mörgum
konum að ná sér í kall og tryggja
örugga afkomu. Komast í örugga
höfn. Og það eru ótrúlega marg-
ar konur sem eru ófrjálsar í
hjónabandinu og geta ekki losað
sig af efnahagslegum ástæðum.
Konur eru ofurseldar þessu fjöl-
skylduformi. Skilnaður hefur svo
gífurlegt rask í för með sér að
sumar konur treysta sér ekki til
að ganga í gegnum hann, - eða
koma sér strax í sömu aðstöðuna
aftur... Ég vil útópíu - nýtt sam-
býlisform. Og ef við hugsum ekki
iangt fram í tímann missum við
sjónar á markmiðum okkar.
Gleymum fyrir hverja við erum
að berjast. Við þurfum að breyta
þessu þjóðfélagi sem lítur á börn
og gamalmenni sem úrhrök, en
hugsar bara um þarfir vinnu-
aflsins. Og ef þróunin heldur
svona áfram á aðgreiningin eftir
að vaxa til mikilla muna.“
- Og nú er við hcefi að spyrja um
þitt einkalíf.
„Þú segir nokkuð! Þar hittirðu
kannski á dálítið veikan punkt,
því ég er búin að vera gift sama
manninum í 30 ár! Vissulega hafa
komið tímabil þegar ég hef viljað
breyta og lifa lífinu öðruvísi. Ég
er þó mjög sátt við að hafa ekki
breytt. Én þó að mér hafi gengið
vel er ekki sömu sögu að segja af
öllum.“
- Hvaða leiðirfinnst þér að eigi
að fara í kvennabaráttunni - fyrir
utan hugmyndafrœðilega ný-
sköpun?
„Við þurfum nú til dæmis að
efla Samtök kvenna á vinnu-
markaðinum," segir Guðrún.
„Við vorum nokkrar konur sem
settum þesi samtök á laggirnar
árið 1984 og það var mikill hugur
í okkur í upphafi. Þetta eru þver-
pólitísk samtök og í þeim eru
konur úr öllum starfshópum. Ég
tel að við verðum að bíta í það
súra epli að hafa lægri laun en
karlar fyrir sambærileg störf -
þangað til við getum alveg slitið
okkur frá launþegasamtökun-
um.“
Stríð ó öllum
vígstöðvum!
- Þú vilt stríð á öllum vígstöðv-
um...
„Helst,“ segir Guðrún afdrátt-
arlaust. „Það veitir ekki af. Ég vil
ekki dráp og morð heldur baráttu
fyrir málstað kenna. Og við þurf-
um að breyta þjóðfélaginu til að
ná fram markmiðum okkar.“
- En eiga karlar og konur ekki
sameiginlegra hagsmuna að gœta
- er þessi aðgreiningarstefna ekki
úrelt?
„Nei, aðgreiningin er alls ekki
úrelt. Konur eiga umfram alla
aðra hópa sameiginlegra
hagsmuna að gæta sem ein heild.
Það er sjálfsagt munur á mér og
einstæðri móður sem vinnur sex-
tán tíma á sólarhring í verk-
smiðju. En báðar höfum við orð-
ið varar við lítilsvirðingu karla-
Samfélagsins og fundið hversu lít-
ils við megum okkar. Þessvegna
getum við skilið hvor aðra. En
breytingar á stöðu kvenna eru
körlum ekkert síður í hag. Þeir
skilja fyrr eða síðar að það er ekki
verið að ógna þeim og margir
karlar eru áreiðanlega ekkert of
sælir með hlutverk sitt.“
- Nei, sjálfsagt ekki. En verð-
urðu aldrei þreytt á þessari bar-
áttu? Langar þig aldrei til að gefast
upp. Hœtta?
„Nei. Aldrei. Og vonandi verð
ég aldrei þreytt. Ég er í eðli mínu
þrjósk og ég gefst ekki upp fyrr
en í fulla hnefana. Það sem
skiptir mig mestu máli er að
fylgja þeim málum eftir sem
standa mér næst. Það er, þegar
fólk er beitt misrétti eða kúgun.“
- Og nú ertu að fara til Eng-
lands.
„Já, þar ætla ég að kynna mér
þau mál sem ég hef verið að vinna
við hér heima síðasta árið; sifja-
spell og kynferðislegt ofbeldi
gegn konum og börnum. Ég er
sannfærð urn að það er ekki
veigaminnsta kúgunartækið..."
- Svo heldur baráttan áfram?
„Já. Svo heldur baráttan
áfram.“
- En þú œtlar ekki á völlinn í
Coventry?
„Nei,“ segir Guðrún, „en ég
ætla að gera ýmislegt annað.“
-hj.
Viðtal: Hrafn Jökulsson - Mynd: Ari Jóhannesson