Þjóðviljinn - 01.12.1987, Qupperneq 5

Umsión
SigurðurÁ.
Friðþjófsson
Félagsheimila- og íþróttasjóður
Skuldbindingar
stóriega
sviknar
Menntamálaráðherra svarar fyrirspurnumfrá
Skúla Alexanderssyni oglnga BirniAlberts-
syni umfélagsheimilasjóð og íþróttasjóð
Alls hafa tekjur féiagsheimila-
sjóðs af skemmtanaskatti ver-
ið skertar um 107,5 milljónir
króna á árunum 1981-1987 en
ógreidd hlutdeild sjóðsins í kostn-
aði við byggingu félagsheimila í
landinu verður um 71,6 milljónir
króna um næstu áramót. Þetta
kemur fram í svari
menntamálaráðherra við fyrir-
spurn þeirra Skúla Alexanders-
sonar og Inga Björns Alberts-
sonar.
í svarinu kemur einnig fram að
verði félagsheimilasjóði ekki
áætlaðar tekjur á fjárlögum
næsta árs mun skemmtanaskatt-
urinn renna óskertur í ríkissjóð.
Ógreidd hlutdeild félags-
heimilasjóðs er til 56 félagsheim-
ila í landinu. Stærst er skuldin við
félagsheimili Ólafsvíkur, eða 15
milljónir króna.
Menningarsjóður félagsheim-
ila hefur hingað til fengið 10% af
tekjum félagsheimilasjóðs en
þegar félagsheimilasjóður verður
lagður niður hverfur þessi tekju-
stofn. Enn hefur ekkert verið
Fólagsheimilasjóður skuldar félagsheimilinu í Ólafsvík um 15 milljónir króna. Mynd Sig.
ákveðið hvað komi í staðinn en
samkvæmt svari menntamálaráð-
herra er unnið að tillögum um
lagabreytingar sem nauðsynlegar
eru í framhaldi af breyttri verka-
skiptingu ríkis og sveitarfélaga
sem fjármálafrumvarpið gerir
ráð fyrir.
Tekjur menningarsjóðs hefðu
orðið helmingi meiri ef full skil
hefðu verið gerð á skemmtana-
skatti til félagsheimilasjóðs á ár-
unum 1981-1987, eða 10,7
milljónir í stað rúmra 5 milljóna
króna.
Menntamálaráðherra hefur
einnig svarað fyrirspurn þeirra
Inga Björns og Skúla um íþrótta-
sjóð og kemur þar fram að
ógreidd hlutdeild íþróttasjóðs í
byggingu íþróttamannvirkja eru
tæpar 183 milljónir króna. í því
svari kemur einnig fram að áætl-
aður kostnaður við að ljúka
óloknum verkefnum á skrá
íþróttasjóðs nemi um 267
milljónum króna. Þrjú stærstu
verkefnin eru íþróttahús íþrótt-
afélags fatlaðra í Reykjavík,
íþróttahús lyftingamanna í
Reykjavík og íþróttasvæði Mos-
fellsbæjar, en framkvæmdir við
þessi mannvirki eru á byrjunars-
tigi og áætlaður kostnaður við
þau 120 milljónir króna.
-Sáf
Ósonlagið
Jörð að láni frá bömum okkar
Jómfrúrrœða Álfheiðar Ingadóttur á Alþingi
Herra forseti.
Við íslendingar búum í ríku og
gjöfulu landi. Þó tekjum okkar og
neyslu sé vissulega misskipt, þá
erum við ein af neyslufrekustu
þjóðum heims. Það sýna okkur og
sanna tölur um sykurneyslu, bíla-
eign og margt fleira. I gær var
mér t.a.m. sagt hér í þinghúsinu
að við ættum nýtt heimsmet í
plastnotkun, 20 kfló á mann á ári.
Enda hrúgast upp hjá okkur
ruslið. öllu er hent og hús brotin,
nýtt keypt og byggt í staðinn.
Þetta eru einkenni neyslusamfé-
lagsins. Það er sóknin eftir
skammtímagróða og svokölluð-
um lífsgæðum sem ræður ferð.
Við vitum hverjar afleiðing-
arnar verða ef ekki verður tekið
upp nýtt verðmætamat á þessari
jörð. Vanþekking er ekki sú af-
sökun sem við berum við, heldur
hitt, hversu fáir og smáir við
erum. Sóun okkar á auðlindum
náttúrunnar sé nú svo lítið brot af
sóun mannkyns, mengun af okk-
ar völdum svo lítill hluti af meng-
un fjölmennra iðnaðarþjóða.
Þetta ásamt fjarlægð okkar frá
helstu mengunaruppsprettum í
austri og vestri er afsökun okkar
fyrir því að hér er umræða um
alþjóðlega umhverfisvernd enn á
frumstigi og þátttaka í alþjóða-
samstarfi nær engin.
Tillagan
Ég mæli hér fyrir tillögu til
þingsályktunar um verndun ós-
onlagsins sem ég flyt ásamt þing-
mönnunum Hjörleifi Guttorms-
syni og Steingrími J. Sigfússyni.
Tillagan miðar að því að við
íslendingar öxlum ábyrgð okkar í
samfélagi þjóðanna og leggjum
okkar litla skerf af mörkum til
þess að stöðva vaxandi þynningu
ósonlagsins sem nú stefnir lífs-
skilyrðum á jörðinni í stórfellda
hættu.
Ég ætla ekki að eyða löngu
máli í útlistun á eyðingu óson-
lagsins, né heldur afleiðingum
þess ef ekkert verður að gert. Það
var gert ágætlega hér á síðasta
þingi, þegar Ásta Ragnheiður Jó-
hannesdóttir mælti fyrir þings-
ályktunartillögu sinni og fleiri
þingmanna um bann við inn-
flutningi og notkun ósoneyðandi
efna.
Gatið á ósonlaginu
í greinargerð með tillögu þeirri
sem hér er á dagskrá svo og í fylg-
iskjali nr. 1, erindi Sigurbjargar
Gísladóttur, deildarefnafræðings
hjá Hollustuvernd ríkisins er
gerð ítarleg grein fyrir staðreynd
málsins sem er þessi:
Úrgangsefni frá efnaiðnaði á
jörðu niðri eru smám saman að
eyða ósonlaginu, sem verndar
jarðarbúa fyrir skaðlegum út-
fjólubláum geislum sólar. Þynn-
ingin s.l. 8 ár nemur 4-5%. Meira
en helmingur þeirrar þynningar
er talinn vera af völdum freona og
halona, en það eru lofttegundir
sem stíga upp í heiðhvolfið úr úð-
abrúsum, svampi, frauðplasti,
slökkvitækjum og kælikerfum.
Það var árið 1974 sem banda-
rískur efnafræðingur, Sherwood
Rowlands að nafni, benti á þá
hættu sem í stefnir með notkun
þessara lofttegunda í iðnaði.
Enginn dró í efa kenningu hans
um keðjuverkandi niðurbrot ós-
ons í tilraunastofum, en vísinda-
menn voru ekki á einu máli um
hvort þessa gætti uppi í
heiðhvolfinu sjálfu.
Um það hver áhrifin yrðu ef
svo væri, efaðist hins vegar eng-
inn: Ósonlagið verndar jarðar-
búa fyrir skaðlegum útfjólu-
bláum geislum sem m.a. valda
húðkrabbameini í mönnum og
dýrum. Útfjólublá geislun er
einnig skaðleg gróðri í sjó og á
landi. Einkum er þörungasvifið,
undirstaðan í lífkeðju sjávar,
næmt fyrir þeim. Aukin losun ha-
lona, freona og annarra úrgangs-
efna í andrúmsloftið veldur líka
hækkandi meðalhita á jörðu
niðri. Úrkomubelti og vindakerfi
geta breyst og sjávarstaða hækk-
að með bráðnun jökla. Það er því
ekki aðeins líkamleg heilsa
manna sem er í hættu, heldur lífs-
viðurværi þeirra og aðbúnaður.
Áhyggjur manna vegna þessar-
ar skelfilegu framtíðarspár hafa
farið vaxandi eftir því sem vís-
bendingar kenningunni til stuðn-
ings hafa hrannast upp. Það var
þó ekki fyrr en nú i haust þegar
Geimferðastofnun Bandaríkj-
anna kynnti nýjar niðurstöður
rannsókna yfir Suðurskautinu að
fyrir lágu gögn sem staðfestu
hana. Gatið í ósonlaginu yfir
Suðurhveli hefur aldrei verið
stærra. Ósonmagnið þar hefur
minnkað um helming, eða 50%
frá árinu 1979. Jafnframt mældist
þar nú hundraðfalt meira magn af
freonum en í tempraða beltinu og
telja menn ekki lengur leika vafa
á samhenginu þarna á milli.
Alþjóðlegt samstarf
í mars gekkst umhverfismál-
astofnun Sameinuðu þjóðanna
fyrir alþjóðaráðstefnu í Vínar-
borg, þar sem 35 þjóðir undirrit-
uðu sáttmála um verndun óson-
lagsins. Þeirra á meðal voru Nor-
egur, Danmörk, Svíþjóð og Finn-
land. Þegar árið 1986 leið án þess
að í augsýn væri raunverulegur
árangur og frekari samkomulags-
umleitanir virtust vonlitlar, tóku
þessi fjögur lönd sig saman og
ákváðu að bíða ekki lengur, held-
ur hefjast handa upp á sitt eins-
dæmi.
Á þingi Norðurlandaráðs, 25.
febrúar 1987, héldu umhverfis-
málaráðherrar þessara fjögurra
landa fund, sem markaði tíma-
mót. Þar var ákveðið að hvert
land gerði úttekt á notkun freona
1986 miðað við innflutning á
hreinu efni. Jafnframt skyldi
svarað spurningunni um það
hvort unnt yrði að minnka notk-
unina um fjórðung fyrir 1991.
Sérstök vinnunefnd var skipuð
á vegum embættismannanefndar
um umhverfismál til að fylgja
þessum verkum eftir, en emb-
ættismannanefndin sjálf hefur
tvívegis hist frá í febrúar: Fyrst
18. júlí og aftur 18. nóvember
þ.e. á fimmtudegi fyrir réttri
viku. íslendingar eiga þrjá full-
trúa í nefndinni. Enginn þeirra
mætti á þessa fundi.
Meðan þessu fór fram á Norð-
urlöndum (nema á íslandi), Var
hafinn undirbúningur nýrrar ráð-
stefnu um verndun ósonlagsins.
Hún var haldin í Montreal í Kan-
adaummiðjan septembers.l. Þar
undirrituðu 24 þjóðir ásamt EBE
samning sem miðar að því að iðn-
aðarþjóðirnar minnki notkun
sína á freonum um 20% fyrir 1994
og um 50% fyrir 1999, miðað við
ársnotkun 1986.
Vart hafði blekið þornað á
Montreal-samningnum, þegar
Geimferðastofnun Bandaríkj-
anna kynnti þær niðurstöður sem
ég hef þegar rakið. Hvort sú er
eina ástæðan eða ekki, þá hafa
þær raddir orðið æ háværari, sem
telja samninginn ganga of
skammt. Hefur Birgitte Dahl,
umhverfismálaráðherra Svía,
m.a. tekið í þann streng.
Þannig var staðan þegar ráð-
herranefnd um umhverfismál
hittist á ný 7. október s.l. íslenski
samstarfsráðherrann í þessum
málaflokki, félagsmálaráðherra,
sat ekki þann fund og reyndar
enginn íslenskur ráðherra.
Þar lágu fyrir svör frá hinum
löndunum fjórum. Notkunin
hafði verið könnuð og hún var á
árinu 1986 0,5 til 1 kóló á mann.
Sameiginlega nota þessi lönd
ríflega 15 þúsund tonn af
hreinum freonum, sem er ekki
stór hluti heimsframleiðslunnar,
sem er 1 miljón tonna.
Svarið við spurningunni um
hvort 25% niðurskurður væri
mögulegur á næstu þremur árum
var JÁ, frá öllum löndunum fjór-
um.
Niðurstaða ráðherrafundarins
var að Norðurlönd halda fast við
fyrri áætlun um niðurskurð á
notkun þessara efna, enda þótt
Montreal-samningurinn hafi ver-
ið gerður í millitíðinni. Hins veg-
ar hvetur ráðherrafundurinn til
Framhald á síðu 6