Þjóðviljinn - 24.12.1987, Blaðsíða 10

Þjóðsaga úr nútímanum
Rætt við Viðar Víkingsson um nýja kvikmynd hans
sem sjónvarpið frumsýnir um hátíðirnar
Næstkomandi miðvikudag
frumsýnir sjónvarpið nýja ís-
lenska kvikmynd, sem Viðar
Víkingsson hefur gert upp úr
sögu Þórarins Eldjárns, Til-
bury. Saga Þórarins segir
okkur af sveitapiltinum Auðni
Runólfssyni og prestsdóttur-
inni Guðrúnu Innness frá Ýsu-
firði vestra, sem fara suður á
mölina árið 1940 og lenda í
Bretavinnunni hvert með sín-
um hætti, Auðun að steypa
undirstöður undir hermanna-
bragga, en Guðrún með því
að leggjast með Tilbury ofur-
sta í breska hernum.
Saga Þórarins er að því leyti
frábrugðin öðrum og hefðbundn-
um sögum af „ástandinu", að
hann fléttar inn í hana með
einkar haglegum h'ætti þjóð-
sagnarminninu um tilberana.
Auðun uppgötvar semsagt að
Guðrún var með plástur innan-
læris, að hún hafði kynstrin öll af
varningi og smjöri í dyngju sinni,
að hún hafði sýnt frekju til mess-
uvínsins við altarisgöngur og að
hún hafði þau ummæli um Til-
bury offísera, að hann „skaffaði
betur en aðrir“. Því hnigu flest
rök að því að Tilbury væri ekki
venjulegur offíser, heldur tilberi
úr grárri forneskju, sem á endan-
um kostaði Guðrúnu lífið.
Saga Þórarins er skrifuð sem
bein frásögn Auðuns og framlag
hans til ritgerðasamkeppni um
hernámsárin eftir að hann er orð-
inn vitavörður á Ýsufirði vestra,
og er það lesandans að dæma
hvort frásögnin sé hreinir hugar-
órar manns sem hafi skaddast á
geði af því að horfa á eftir elsk-
unni sinni í ástandið, eða hvort
hér hafi verið um raunverulegan
tilbera að ræða.
Viðar Víkingsson hefur sem-
sagt gert kvikmynd sem byggir á
þessari snjöllu sögu, en kvik-
myndin er þó að öllu Ieyti sjálf-
stætt verk, þar sem Viðar hefur
með eigin handriti, sviðsetningu
hvers vegna hann hafi valið þetta
efni til þess að gera úr kvikmynd.
- Það sem heillaði mig við
þessa sögu er þessi sérkennilega
blanda af forneskju og raunveru-
leik hernámsáranna, þar sem
þjóðsagan verður átylla til þess
að segja eitthvað annað og þar
sem raunveruleiki hernámsá-
ranna verður jafnframt efniviður
í einskonar þjóðsögu.
í þjóðsögunni eru frumþarfirn-
ar alltaf borðlagðar. Þjóðsög-
urnar má alltaf leggja út frá því að
menn séu að seðja hungur sitt
með einhverjum hætti, líkamlegt
eða kynferðislegt. í raunveru-
leikanum liggja frumþarfirnar
ekki eins á yfirborðinu. Það sem
ég er að leitast við að gera í þess-
ari mynd er að tengja söguna
frumkröftunum í manninum.
Mér fannst því þessi sálfræði-
legi þáttur sögunnar vera spenn-
andi, þetta þjóðsöguminni um
nornina sem verður sjálfri sér nóg
með því að koma sér upp tilbera-
eða selja sig djöflinum.
Er þetta þá táknræn saga?
- Þó sjá megi táknræna merk-
ingu út úr þessari mynd, þá er
hún alls ekki einhlít. Það má til
dæmis sjá myndina sem brengl-
aða heimsmynd sveitapilts, sem
orðið hefur fyrir kynferðislegu
áfalli í æsku, eins og reyndar er
óbeint gefið í skyn. Það sækja á
hann órar í draumi, og hann
ímyndar sér að Guðrún hafi selt
sig djöflinum og að hún hafi þar
með öðlast einhverja vitneskju
sem hann sé útilokaður frá, eins
og gerist oft með stráka gagnvart
stúlkum sem verða kynþroska á
undan þeim. Þá er líka visst
nornaminni í þjóðtrúnni um til-
berann. Guð skapaði konuna úr
rifi Adams, en hér er það konan
sem tekur sköpunarkraftinn í
sínar hendur og skapar úr rifinu
ófreskju til þess að seðja hungur
sitt. Hún er sjálfri sér nóg með
þennan innanlærisspena sinn og
setur upp sinn heimilisiðnað með
framleiðslu á súkkulaði úr tilber-
asmjörinu sem Tilbury skaffar
henni. Auðun á ekki lengur að-
gang að hennar heimi, og það er
honum óbærilegt.
Eitt af því sem Guðrún ásakar
hann um, eftir að hún var komin í
ástandið, er að hann kunni ekki
borðsiði. Það var eitt af því sem
skildi á milli sveitamanna og
hernámsliðsins. En Auðun skilur
þetta ekki fyrr en á ballinu, þegar
hann sér fyrir sér hvernig Tilbury
umbreytist í ófreskju, tekur
gaffalinn og stingur í Iæri Guð-
rúnar og fer að sjúga hana. Þann-
ig voru borðsiðir herliðsins í hans
augum. Heimurinn er þannig
sýndur í myndinni eins og Auðun
sér hann, en það sem raunveru-
lega hafði gerst var kannski ekki
annað en að stelpan lenti í á-
standinu og hann sat eftir með
sárt ennið. Tilbury er semsagt
bara venjulegur offíser fyrir
öllum öðrum, en Auðun býr til
þessa skýringu, - að hann sé til-
beri, - og menn geta líka litið svo
á að hann hafi haft rétt fyrir sér.
Það má semsagt líta á Guðrúnu út
frá tveim sjónarhornum, annars
vegar að þetta sé einfaldlega
kona sem er dugleg að bjarga sér
og hins vegar að hún sé raunveru-
leg norn.
í myndinni kemur líka við sögu
sundkennari, sem var orðaður
við nasista og var á höttunum
eftir Guðrúnu. Það er nasistinn
sem varar Auðun við tilbera-
smjöri Guðrúnar eftir að Bret-
arnir hafa sett hann í dýflissu.
Hvaða hlutverki gegnir hann?
- Mér fannst það ekki fjarri
lagi að leggja þau orð í munn nas-
istans að Guðrún seldi sig fyrir
drasl. Það var rökréttara að láta
nasista gagnrýna hernámið en
einhvern kommúnista. Hann
hafði líka brenglaða heimsmynd.
Og þegar Auðun ásakar Guð-
rúnu fyrir að hafa selt sig fyrir
drasl má benda á að hann var
sjálfur í þjónustu bretans, þótt
honum hafi kannski ekki verið
skaffað eins vel og Guðrúnu.
í lok myndarinnar sjáum við
hvar ameríkanar taka við herset-
unni af bretum og bandarískur
hershöfðingi stráir um sig amer-
ísku súkkulaði. Hvers vegna?
- Var það ekki eðlilegt að
hann tæki við hlutverki Tilbury?
Þessi bandaríski Tilbury bar hers-
höfðingjatign og gat skaffað enn
betur. En þegar ameríski hers-
höfðinginn sér Auðun þá minnir
hann hann á uppruna sinn og á
dýrin, hann sér fyrir sér kúna og
ullarlagðinn sem tilberinn er bú-
inn úr, og það heyrast dýrahljóð
eins og úr Örkinni hans Nóa.
Þannig leitast ég semsagt við að
tengja þessa sögu frumkröftu-
num í manninnum eins og í
þjóðsögunni.
- Myndin hefur nokkuð
óræðan endi. Liggur einhver duln
merking þar á bakvið?
- Nei, mér fannst réttara að
láta myndina vera opna í endann,
ef svo mætti segja, þannig að
menn hefðu frítt spil til að túlka
það eftir eigin höfði.
Við þetta er einungis því að
bæta að enginn þarf að óttast að
kvikmyndin Tilbury veiti ekki
nægilegt umhugsunarefni, því
hér er um snjalla og margslungna
mynd að ræða sem bregður
óvæntu ljósi á liðna sögu sem er
þó enn að gerast.
og leikstjórn uttært þessa sogu 1
nýrri og frumlegri mynd, þar sem
táknmál sögunnar er bæði dýpk-
að og aukið með ýmsum hætti.
Blaðamenn fengu að sjá forsýn-
ingu á myndinni nú í vikunni, og
er óhætt að lofa sjónvarpsáhorf-
endum að þarna er á ferðinni
með metnaðarfyllri og frumlegri
verkum sem sjónvarpið hefur
látið gera, og ætti enginn áhuga-
maður um sjónvarp og kvik-
myndir að láta mynd þessa frá sér
fara.
Okkur iék hugur á að fiæðast
nánar um verkið frá hendi höf-
undar, og í stuttu kvöldspjalli
byrjaði ég á því að spyrja Viðar
-ólg
i agt á ráðin við upptöku: Örn Sveinsson kvikmyndatökumaður, Helga Bernhard sem Guðrún og
leikstjórinn Viðar Víkingsson.
10 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN