Þjóðviljinn - 29.03.1989, Blaðsíða 5

MINNING
Finnbogi Rútur
Valdimarsson
24.9. 1906 - 19.3. 1989
Finnbogi Rútur Valdimarsson
lézt í Reykjavík 19. marz síð-
astliðinn, 82 ára gamall.
Finnbogi sat á alþingi í 14 ár.
Hann var fyrst í framboði til al-
þingis í Gullbringu- og Kjósar-
sýslu 1949, en síðar í Reykjavík-
urkjördæmi.
Það vakti mikla athygli þegar
Finnbogi gekk til samstarfs við
Sósíalistaflokkinn 1949 og varð
alþingismaður á vegum hans.
Finnbogi Rútur var löngu lands-
kunnur sem Alþýðuflokksmaður
og einn af áhrifamestu mönnum
þess flokks um langt árabil. Hann
var ritstjóri Alþýðublaðsins 1933
til 1938 og almennt talinn einn af
valdamestu mönnum flokksins á
mesta uppgangsskeiði hans á ár-
unum 1934 til 1937.
Finnbogi átti sæti í Skipulags-
nefnd atvinnumála sem vinstri
stjórnin þá setti á stofn. Sú nefnd
gaf út hina frægu bók „Rauðku“,
sem oft var vitnað í á þeim árum
og mikill pólitískur styrr stóð um.
Sú ákvörðun Finnboga Rúts að
ganga til liðs við Sósíalistaflokk-
inn 1949, og taka að sér þingsæti á
vegum hans, átti ýmsar skýring-
ar. Með þeirri ákvörðun gekk
hann formlega og opinberlega
gegn Alþýðuflokknum og þó
fyrst og fremst gegn þeirri pólitík
sem forystumenn flokksins ráku.
Sú ástæðan sem flestir nefna til
þess að Finnbogi valdi þessa leið
var afstaða hans til Keflavíkur-
samningsins 1946 og til aðildar fs-
lands að Atlantshafsbandalaginu
1949. Enginn vafi er á því að
Finnbogi Rútur var harður and-
stæðingur þessara samninga.
Hann var í hópi þeirra sem taldi
sívaxandi erlenda ásælni stór-
hættulega íslenzku sjálfstæði.
Finnbogi Rútur var þó enginn
einangrunarsinni í stjórnmálum.
Hann fylgdist betur með því sem
var að gerast í pólitík erlendis en
flestir aðrir og hann var að eðlis-
fari nær því að vera alþjóðlegur
sósíaldemókrati en aðrir Alþýðu-
flokksmenn sem ég kynntist. En
það voru fleiri ástæður til þess að
Finnbogi Rúturgekk til samstarfs
við okkur sósíalista árið 1949 og
tók sæti í okkar þingflokki.
Finnbogi var á þessum tíma
orðinn mjög andsnúinn þeirri
stefnu sem Alþýðuflokkurinn rak
í verkalýðsmálum og í samskipt-
um við íhaldsöflin í landinu.
Finnbogi hafði fundið að hann
átti enga samleið með formanni
Alþýðuflokksins, Stefáni Jó-
hanni Stefánssyni, og enn síður
með aðstoðarmanni hans Guð-
mundi í. Guðmundssyni.
Á árunum 1940 til 1949 voru
oft harðar deilur í Alþýðuflokkn-
um. Þar tókust á skoðanir hægri
manna og vinstri manna í flokkn-
um. Stefán Jóhann og Guðmund-
ur í. Guðmundsson og ýmsir
fleiri af eldri forystumönnum
flokksins gerðu baráttuna gegn
sósíalistum að aðalatriði. \ því
stríði tapaði Alþýðuflokkurinn
öllu sjálfstæði sínu gagnvart
Sjálfstæðisflokki og Framsóknar-
flokki. Og um leið varð flokkur-
inn linastur allra flokka þegar á
reyndi í sjálfstæðismálum þjóðar-
innar. Gegn þessari stefnu Stef-
áns Jóhanns snerust Finnbogi
Rútur og allmargir aðrir vinstri
menn í flokknum.
Þar kom síðan að Finnbogi
sleit öllum samböndum sínum við
Alþýðuflokksforystuna og bauð
sig fram til alþingis á vegum Sós-
íalistaflokksins.
Finnbogi gekk þó aldrei í Sós-
íalistaflokkinn og hafði sína sjálf-
stæðu fyrirvara sem óháður þing-
maður í þingflokki sósíalista.
Á þessum árum hafði Finnbogi
Rútur, og kona hans Hulda Jak-
obsdóttir, tekið að sér forystu
fyrir vinstri sinnum í hreppsmál-
um Kópavogs. Þar urðu miklar
sviptingar og hörð pólitísk átök í
ört vaxandi bæjarfélagi.
Samstarf þeirra Finnboga og
Huldu við sósíalista í Kópavogi
gekk vel. Og vegna harðrar bar-
áttu sem fylking þeirra varð að
heyja við alla íhaldshersinguna,
fulltrúa Sjálfstæðisflokks, Fram-
sóknarflokks og sendimenn
þeirra Stefáns Jóhanns og Guð-
mundar í., töldum við sósíalistar
um allt land að fylking þeirra
Finnboga og Huldu og annarra
vinstri manna í Kópavogi væri
hluti af okkar flokkslegu baráttu.
Sósíalistar um allt land fögn-
uðu því samstarfinu við Finnboga
í alþingiskosningunum.
Oll þau 14 ár sem Finnbogi sat
á alþingi vorum við nánir sam-
starfsmenn og samherjar. Ég
kynntist því Finnboga nokkuð
vel. Hann var góður samstarfs-
maður á þingi, bráðgáfaður og
vel að sér á flestum sviðum. Hann
var skapmikill og gat verið þung-
ur á bárunni ef svo bar undir.
Hann var stefnufastur og fylginn
sér, en þó meiri áhrifamaður á
gang mála en opinber framkoma
hans gaf til kynna.
Vegna þeirrar sérstöðu sem
Finnbogi hafði lengst af í þing-
flokki okkar kom oft til þess að
ræða þurfti sérstaklega við hann
um afgreiðslu þeirra mála sem
Sósíalistaflokkurinn hafði gert
sérstakar samþykktir um.
Það kom oftast í minn hlut að
ræða slík mál við Finnboga. Ég
held að við höfum báðir lært all-
mikið á slíkum viðræðufundum.
Eitt er víst; ég kynntist þá enn
betur en áður þessum stórbrotna
og fluggreinda manni sem Finn-
bogi var. Samstarf okkar sósíal-
ista við Finnboga Rút á alþingi
var gott. Og áfram reyndist sam-
starf okkar við hann í Alþýðu-
bandalaginu gott og árang-
ursríkt.
Ég átti mjög náið samstarf við
Finnboga Rút í landhelgismálinu
á árunum 1956 til 1958, og
reyndar miklu lengur, þegar á allt
er litið. Á árunum 1956 til 1958
stóð undirbúningurinn að stækk-
un landhelginnar í 12 mílur sem
hæst. Þá var háð hörð glíma um
útfærsluna við hægri menn Ai-
þýðuflokksins, nokkra foringja
Sjálfstæðisflokksins og síðast en
ekki sízt við fulltrúa Breta og
Nató. Síðari hluta maí-mánaðar
1958 mátti ekki á milli sjá hvort
ríkisstjórn Hermanns Jónassonar
liðaðist í sundur og gæfist upp í
málinu, eða hvort takast mætti að
ná fram loforði ríkisstjórnarinnar
um stækkun landhelginnar í 12
mílur.
Samstarf okkar Finnboga frá
þessum tíma er mér ógleyman-
legt. Þá sýndi hann pólitískt út-
hald, pólitískt hugmyndaflug, og
þó með glöggskyggni og óbilandi
festu.
Finnbogi Rútur Valdimarsson
er mér minnisstæður stjórnmála-
maður.
Hann var enginn hægagangs-
maður. Hann hafði fastmótaðar
skoðanir og fylgdi þeim eftir. Ef
hann var ekki í opinberri fram-
línu, þá var hann í ósýnilegri bak-
línu, þar sem ákvarðanirnar voru
teknar. Hann hlaut að hafa mikil
áhrif á alla sem með honum
unnu.
Hann var umdeildur maður.
Pólitískir andstæðingar hafa ef-
laust ekki hugsað til hans með
hlýhug. En við sem áttum hann
að samherja mátum hann að
meira.
Ég minnist Finnboga með virð-
ingu.
Eiginkonu hans, Huldu Jak-
obsdóttur, og ættingjum votta ég
samúð mína um leið og ég kveð
góðan vin.
Lúðvík Jósepsson
Það snerti mig djúpt þegar ég
heyrði andlátsfregn Finnboga
Rúts Valdimarssonar. Mér var
þó kunnugt um heilsufar hans og
andlát hans átti ekki að koma
mér á óvart. Endurminningar
vakna um mjög ánægjulegt sam-
starf okkar og fjölmargra annarra
Kópavogsbúa um málefni
sveitarfélagsins á fyrstu árum
byggðarinnar. í önnum dagsins
við ný verkefni hafa minningarn-
ar um baráttugleði og sigurgöngu
þessara ára fallið í skuggann en
nú verða þær svo ljóslifandi við
andlátsfregn þess manns sem
ótvírætt leiddi hópinn.
Þó að ég sé minnugur þess að
Finnbogi Rútur hafði andúð á
minningargreinum ætla ég að
rifja upp nokkur atriði í sam-
eiginlégri sögu Finnboga Rúts og
byggðarinnar í Kópavogi fyrstu
árin.
Mitt í þeirri glæsilegu byggð
sem nú er risin í Kópavogi er erf-
itt að gefa raunsanna mynd af
þeirri byggð sem þar var að
myndast á stríðsárunum og fyrstu
árunum eftir stríðslok. Jarð-
eignadeild ríkisins hafði þá öll
umráð á landinu. Hún lét leggja
nokkra frumstæða vegi um
Kársnesið og Digraneshálsinn og
úthlutaði svonefndum ræktunar-
löndum þar sem heimilt var að
byggja sumarbústað og rækta
landið, sem að jafnaði var Vz
hektari að stærð. Nokkur vönduð
hús voru byggð á þessum ræktun-
arlöndum en flestir byggðu litla
sumarbústaði af litlum efnum. í
þeim miklu húsnæðiserfiðleikum
sem hér voru á stríðsárunum var
þessum sumarbústöðum breytt í
ársíbúðir. Flestir höfðu þeir raf-
magn frá Rafmagnsveitu Reykja-
víkur en engin önnur frumskil-
yrði íbúðabyggðar svo sem vatns-
veitu, holræsalögn, barnaskóla
og matvöruverslun.
Með þessum hætti var á vor-
dögum árið 1945 orðin til rúm-
lega 500 manna íbúðabyggð með
fasta búsetu á landi jarðanna
Kópavogs og Digraness. Þessi
sumarbústaðabyggð í Kópavogi
tilheyrði Seltjarnarneshreppi á
þessum árum og þurftu íbúarnir
því að leita þangað ef þeir vildu fá
einhverja úrbót á sínum vanda-
málum.
Finnbogi Rútur Valdimarsson
flutti ásamt konu sinni Huldu
Jakobsdóttur og tveim börnum
að Marbakka í Kópavogi 10. maí
1940. Eins og flestir frumbyggjar
fluttu þau í lítið sumarhús sem
síðar var byggt við í áföngum og
endurbætt. Síðan hófst ræktun á
landinu og nokkur búskapur um
tíma. Þau hjónin tóku því fullan
þátt í lífsbaráttu og erfiðleikum
frumbyggjanna. Með þessum
frumbyggjum myndaðist góður
kunningsskapur sem leiddi af
sameiginlegri sjálfsbjargar-
viðleitni. A fyrstu búskaparárun-
um á Marbakka kynntist Finn-
bogi Rútur flestum þeim sem hér
voru búsettir. Var þá að vonum
mikið rætt um þá erfiðleika að
hafa ekki vatnsleiðslu um byggð-
ina og engan skóla fyrir börnin.
Árangur þessara viðræðna Finn-
boga og fleiri mætra íbúa hér sem
ekki verða nafngreindir var sá að
ákveðið var að stofna félag til
þess að vinna að hagsmuna-
málum íbúanna. Þegar boðað var
til stofnfundar var ekkert fundar-
hús til í byggðarlaginu og var því
„Framfarafélagið Kópavogur"
stofnað í hermannabragga nálægt
Fífuhvammi hinn 13. maí 1945.
Með stofnun þess félags var
formlega hafin hagsmunabarátta
íbúanna í þessum sumarbú-
stöðum sem áður var minnst á. Sú
barátta leiddi strax til nokkurra
átaka við sveitarstjórn Sel-
tjarnarhrepps, einkum um skóla-
mál og síðar við sjálft ríkisvaldið
sem í heilan áratug tók næsta
furðulega afstöðu til uppbygging-
arinnar í Kópavogi.
Þáttur Finnboga Rúts í stofnun
framfarafélagsins var fyrst og
fremst sá að laða menn með ólík
sjónarmið í stjórnmálum og úr
ýmsum starfsgreinum til sam-
starfs um þau framfaramál sem
brýnust voru fyrir daglegt líf
fólksins. Af því leiddi svo að
hann þótti sjálfkjörinn til forustu
fyrir hópnum til þess að vinna að
málum byggðarlagsins gagnvart
stjórnvöldum.
Fyrstu árin lagði Framfarafé-
lagið mjög einhliða áherslu á bar-
áttuna fyrir úrbótum í skólamál-
um og lagningu vatnsveitu. Um
þau mál og aðra starfsemi félags-
ins myndaðist því mjög góð sam-
staða. Sú samstaða reyndist svo
traust og þegar félagið ákvað að
taka beinan þátt í kosningum til
sveitarstjórnar þá fengu fram-
bjóðendur þess hreinan meiri-
hluta atkvæða og héldu þeim
meirihluta í 16 ár og vár þó kosið
7 sinnum á því tímabili.
Því fór fjarri að hagsmunabar-
áttan á vegum Framfarafélagsins
og síðar sveitarstjórnar væri ein-
göngu í formi kröfugerðar á
hendur stjórnvöldum. íbúarnir
létu svo sannarlega ekki sinn hlut
eftir liggja.
Þegar vatnsveitan var lögð um
bæinn keyptu íbúarnir flestir
skuldabréf af Vatnsveitu Kópa-
vogs, af litlum efnum. Síðar þeg-
ar unnið var að byggingu Félags-
heimilis Kópavogs var byggt ein-
býlishús í sjálfboðavinnu og
stofnað til happdrættis um það til
ágóða fyrir Félagsheimilið.
Forysta Finnboga Rúts í öllu
þessu uppbyggingarstarfi var
mjög farsæl og óumdeild af öllum
hans samstarfsmönnum. Með
honum starfaði jafnan allstór
hópur áhugamanna um málefni
sveitarfélagsins, misjafnlega
mikið virkur hópur en jafnan vel
virkur í kring um kosningar. Er
enn í dag ánægjulegt að rifja upp
endurminningar um þá góðu
samstöðu og starfsgleði sem þar
ríkti.
Þó að Finnbogi Rútur hafi
lengi unnið að margvíslegum
störfum á opinberum vettvangi
sem alþingismaður og banka-
stjóri þá verða störf hans hér í
Kópavogi minnisstæðust okkur
sem hér áttum heima á fyrstu
árum sveitarfélagsins. Þau störf
verða ekki rakin frekar að sinni
og ekki taldir upp allir þeir mikil-
vægu áfangar sem náðust í upp-
byggingu sveitarfélagsins undir
hans forystu, aðeins þakkað af
heilum huga. Ekki verður heldur
rætt um þær deilur sem hér fóru
fram um bæjarmálin, eða hvers
vegna hér var kosið í sveitar-
stjórn 7 sinnum á 16 árum.
Vissulega var Finnbogi um-
deildur maður og hart að honum
vegið. Nú tel ég að Kópavogsbú-
ar viðurkenni allir störf hans fyrir
byggðarlagið. Ég ætla ekki að
þessu sinni að rekja störf Finn-
boga Rúts á Alþingi en get þó
ekki stillt mig um að minna á lög-
in sem sett voru að hans frum-
kvæði um kaup Kópavogskaup-
staðar á því landi sem byggðin
stendur nú á. Þá fékk hann með
málafylgju sinni og lagni sam-
þykkt lög um að selja kaupstaðn-
um land jarðanna Digraness og
Kópavogs á sama verði og bú-
jarðir voru seldar á þeim tíma í
sveitum landsins
Að lokum vil ég svo geta um
þann stuðning sem mikilvægastur
var fyrir Finnboga Rút í öllum
hans störfum fyrir Kópavogsbúa.
En það var ómetanleg aðstoð
eiginkonu hans Huldu Jakobs-
dóttur. Hún vann með eigin-
manni sínum að öllum hans störf-
um hér í Kópavogi og annaðist
auk þess fjölmörg störf fyrir
sveitarfélagið. Það var því engin
tilviljun að hún var valin í starf
bæjarstjóra í Kópavogi og ein-
róma kosin, þegar Finnbogi Rút-
Framhald á bls. 6
Miðvikudagur 29. mars 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5