Þjóðviljinn - 19.07.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Kratar og eriend stóriðja
Á vegum Jóns Sigurðssonai
iðnaðarráðherra og með stuðn-
ingi Landsvirkjunar fer nú fram
sérkennilegur en ekki mjög frum-
legur stóriðjufarsi. Ráðherrann
reynir nú með öllum ráðum líkt
og forverarnir Sverrir Hermanns-
son og Friðrik Sophusson að ná
samningum við erlenda aðila um
aukna álbræðslu í Straumsvík. Til
skamms tíma snerist umræðan
um nýtt risaálver sem fjögur er-
lend álfyrirtæki höfðu lýst áhuga
á. Friðrik Sophusson gerði þann
4. júlí 1988 samning við þessi fyr-
irtæki um sérstaka hagkvæmni-
könnun á slíku álveri, en niður-
staða hennar varð sú, að þessi
samsteypa hefði ekki frekari
áhuga á framhaldi. Eftir að sund-
in lokuðust í því máli er rætt um
stórfellda stækkun álbræðslunnar
sem fyrir er.
í þessa erlendu stóriðju er ætl-
unin að ráðstafa rafmagninu frá
Blönduvirkjun og byggja til við-
bótar nýtt orkuver á Suðurlandi
við Búrfell. Ekki hefur verið upp-
lýst um hvaða raforkuverð hefur
verið rætt við útlendingana, en
svo virðist sem forysta Lands-
virkjunar og ráðherrann séu
reiðubúin að taka mikla áhættu í
því efni.
Það þarf líka mikla fífldirfsku
til að boða slík framkvæmda-
áformáSuðvesturlandi, sinsog
aðstæður eru á landsbyggðinni.Á
undanförnum árum hafa stór-
felldir fólksflutningar verið til
Suðvesturlands, þar sem jafn-
framt hefur verið ráðist í miklar
fjárfestingar. Þetta veit iðnaðar-
ráðherra og þess vegna setur
hann nú á svið annan sjónleik,
þar sem Fljótsdalsvirkjun er höfð
í aðalhlutverki og álbræðsla á
Norður- eða Austurlandi. Þess er
þó getið af hvíslara að tjaldabaki,
að í þær framkvæmdir verði fyrst
ráðist í framhaldi af stóriðjuum-
svifunum syðra, rétt eins og þau
séu afráðin og óumflýjanleg.
Að deila og drottna
Alþýðublaðið og öflugri fjöl-
miðlar eru nú notaðir til að koma
upp leiktjöldum fyrir þennan
þátt, m.a. með því að láta sveitar-
stjórnarmenn nyrðra og eystra
tjá sig um blessun stóriðjunnar,
hvern og einn miðað við að álver
komi á heimaslóð.
Þessari aðferð hefur oft verið
beitt áður, þegar í undirbúningi
hafa verið stóriðjuframkvæmdir
suðvestanlands. Þegar álsamn-
ingurinn við Alusuisse var í
undirbúningi 1963-65 var látið að
því liggja að álbræðslan gæti allt
eins vel risið norðanlands. Á ár-
unum 1974-76 ætlaði Alusuisse
sér að færa út kvíarnar svo um
munaði með áætlun Integral, þar
sem m.a. var gert ráð fyrir mikl-
um virkjunum og álbræðslu á
Austurlandi. Niðurstaðan þá
varð nokkur stækkun í
Straumsvík. í samkomulagi við
Alusuisse haustið 1983 fékk
Sjálfstæðisflokkurinn inn ákvæði
um stækkun hjá ÍSAL. Þá boðaði
Sverrír Hermannsson jafnframt
landnám ALCAN í Eyjafirði, en
ekkert varð úr því máli nema
blaðafyrirsagnir og einn golf-
leikur ráðherrans og ALCAN-
forstjórans þar nyrðra!
Enn á að beita hinni gamal-
kunnu aðferð að deila og drottna,
láta Austfírðinga og Norðlend-
inga bítast um loftkenndar hug-
myndir um álver og áformaðar
virkjanir á meðan unnið er að
samningum um stóriðjufjárfest-
ingarnar syðra.
Til að reyna að gefa þessu sjón-
arspili trúverðugt yfirbragð hefur
Jón iðnaðarráðherra látið það
boð út ganga, að hann hyggist líkt
og þjóðhöfðingi heimsækja
Austurland og Norðurland síðar í
sumar til að ræða stóriðjuhug-
myndirnar við heimamenn.
Menn eiga að láta sér lynda á-
Iðnaðarráðherra gengur þvert á stefnu samstarfsaðila
Hjörleifur Guttormsson skrifar
kvarðanir um stóriðju og virkjan-
ir syðra út á það að einhverntíma
komi röðin að öðrum landshlut-
um!
Það er táknrænt fyrir atburða-
leysi stjórnvalda í iðnaðarmál-
um, að á iðnsýningu á Egilsstöð-
um í júní sl. hafði aðstoðarmaður
iðnaðarráðherrans ekkert fram
að færa um íslenskan iðnað, en
þeim mun meira um stóriðju-
drauma húsbónda síns. Það hefur
líka komið fram nýlega, að fram-
bjóðandi Alþýðuflokksins eystra
fjörur ráðamanna, m.a. að því er
varðar Fljótsdalsvirkjun. Síð-
astliðinn vetur komust sérfræð-
ingar á aðalskrifstofunni við Háa-
leitisbraut að því að þeir hefðu
gert ráð fyrir einni háspennulínu
um of í tengslum við Fljótsdals-
virkjun. Hafði verið reiknað með
kostnaði sem næmi 2800 miljón-
um vegna þessarar línu.
Það munar vissulega um
minna, þegar reikna þarf niður
framleiðslukostnaðarverð til er-
lendrar stóriðju. En viti menn,
virkjunar að biðja um röskar 30
miljónir króna umfram sam-
þykkta fjárhagsáætlun til að
kanna jarðgangastæðið með bor-
unum og til að halda þeim mögu-
leika opnum að koma virkjuninni
í gagnið fyrir 1993, þótt allt sé enn
í óvissu um stóriðjusamninga og
raforkuverð. í leiðinni var svo
smeygt inn öðrum 30 miljónum
vegna nýrrar virkjunar við Búr-
fell, sem Alþingi hefur enn ekki
fjallað um eða vcitt heimild til að
ráðast í. Meirihluti stjórnar-
„Enn á að beita hinni gamalkunnu aðferð að
deila og drottna, láta Austfirðinga ogNorð-
lendinga bítast um loftkenndar hugmyndir
um álver og áformaðar virkjanir á meðan
unnið er að samningum um stóriðjufjárfest-
ingarnar syðra. “
í síðustu þingkosningum telur að
auk „EFTA-EB-samninganna“
séu áldraumar Jóns Sigurðssonar
helsta mál ríkisstjórnarinnar og
segir að „varðveita (þurfi) stöðu
stjórnarinnar til að halda utan um
þessi mál.“ (Alþýðublaðið, 14.
júlí 1989).
Samkomulag
þegar brotið
Þegar ríkisstjórnin var mynduð
í september 1988 var deilt um
stóriðjumálin. Fram kom ein-
dregin andstaða Alþýðubanda-
lagsins við áform um erlenda
stóriðju og nýtt álvér. Forsætis-
ráðherra gaf þá yfirlýsingu þess
efnis að um líf stjórnarinnar væri -
að tefla, ef einhver aðili að ríkis-
stjórninni reyndi að knýja fram
niðurstöðu í meiriháttar málum
eins og varðandi stóriðju gegn
vilja annarra stjórnaraðila og í
samvinnu við stjórnarandstöðu-
flokka.
Að kröfu Alþýðuflokksins var
á það fallist að lokið yrði við hag-
kvæmnikönnun ATLANTAL-
hópsins varðandi nýja álbræðslu í
Straumsvík, sem þá stóð yfir sam-
kvæmt samningi fyrrverandi iðn-
aðarráðherra við fjögur erlend
álfyrirtæki. Þessari hagkvæmni-
könnun lauk sl. vor nokkru
seinna en ráð var fyrir gert. Nið-
urstaðan var sú, að álfyrirtækin
fjögur töldu sér ekki henta að
halda málinu áfram.
í samræmi við það sem rætt var
um milli aðila að ríkisstjórninni
sl. haust átti þessu stóriðjumáli
þar með að vera lokið. Iðnaðar-
ráðherra Alþýðuflokksins hefur
hins vegar kosið, að hafa allt ann-
an hátt á og skeyta engu um við-
horf samstarfsaðilanna. Nú hefur
verið tekinn upp annar þráður
með hugmyndinni um stækkun
álbræðslunnar í Straumsvík sem
svarar til meira en tvöföldunar á
núverandi afkastagetu. Ekki hef-
ur verið haft fyrir því að ræða
þetta mál við þingflokka sam-
starfsaðila að ríkisstjórn, heldur
hefur iðnaðarráðherrann staðið
að þessu upp á sitt eindæmi og
boðar nú sem fagnaðarerindi er-
lenda stóriðju til viðbótar á
Norður- og Austurlandi.
Hamfarir
hjá Landsvirkjun
í tengslum við síðustu vending-
ar iðnaðarráðherra hafa verið að
gerast undur og stórmerki hjá
Landsvirkjun. Þar hefur hverja
uppgötvunina af annarri rekið á
síðan bættist við annar og sýnu
merkari happadráttur: Hermt er
að norskum vinnumanni hjá
fyrirtækinu Krafttaki hafi dottið í
hug yfir morgunkaffi, að grafa
mætti jarðgöng í stað 25 kíló-
metra veituskurðar frá Eyja-
bökkum norður f Fljótsdal.
Landsvirkjunarmenn sem kann-
að hafa og yfirfarið hönnunar-
forsendur Fljótsdalsvirkjunar
árum saman hrukku við og drógu
fram reiknistokkinn. Og sjá! -
Ekki væri aðeins raunsætt og til-
valið að grafa slík göng með
heilborun, heldur spöruðust 3000
miljónir vegna hugdettu Norð-
mannsins.
Á einu misseri hefur þannig
stofnkostnaður Fljótsdalsvirkj-
unar með háspennuvirkjum
lækkað að mati Landsvirkjunar
um nær 6000 miljónir króna, úr
24 miljörðum í 18!
í ljósi þessara óvæntu vinninga
ákvað framkvæmdastjórn Lands-
manna í Landsvirkjun félíst hins
vegar umsvifalaust á þessar óskir
skrifstofunnar.
Rétt er að minna á það hér, að
vorið 1982 samþykkti Alþingi
þingsályktun um virkjunarfram-
kvæmdir og orkunýtingu. Þar er
skýrt kveðið á um, að næsta
meiriháttar vatnsaflsvirkjun á
eftir Blöndu verði Fljótsdals-
virkjun og síðar Sultartanga-
virkjun, en árið áður hafði Al-
þingi samþykkt heimildarlög um
þessar virkjanir. Það eru því
síður en svo ný tíðindi, að virkjað
skuli í Fljótsdal. Hins vegar eru
það tíðindi, ef troða á nýrri vir-
kjun á Suðurlandi fram fyrir.
Upplýsingar um allt að 25%
lækkun á stofnkostnaði Fljótdal-
svirkjunar gefa síst af öllu tilefni
til slíkra breytinga.
Það er vissulega ánægjuefni, ef
hægt er að ná niður kostnaði við
byggingu vatnsaflsvirkjana og
eicki síður, að loksins er farið að
takast á við jarðgangagerð hér-
lendis svo um munar. Þar eiga
íslenskir verkfræðingar góðan
hlut að máli. Jarðgöng við Fljóts-
dalsvirkjun í stað veituskurðar er
vissulega aðlaðandi hugmynd og
skoðunarverð. Þeirri hagkvæmni
sem með því kann að nást fyrir
raforkukerfíð á hins vegar ekki
að kasta fyrirfram og í fljótræði á
borð útlendinga, eins og nú virð-
ist að stefnt.
Alþýðubandalagið markaði í
stefnuskrá sinni á sínum tíma
skýra afstöðu til atvinnuupp-
byggingar í landinu og nýtingar
náttúruauðlinda lands og sjávar.
Alþýðubandaíagið telur að upp-
byggingu iðnaðar sem byggir á
orkulindum landsins beri að haga
eftir efnahagsgetu þjóðarinnar
sjálfrar. Algjör forsenda sé að ís-
lenska ríkið eigi meirihluta í stór-
iðjufyrirtækjum, sýna beri ítrustu
aðgæslu um mengunarvarnir og
taka eigi fullt tillit til félagslegra
og efnahagslegra áhrifa varðandi
slík fyrirtæki.
Engin breyting hefur orðið á
Itessari afstöðu Alþýðubanda-
agsins. Þannig ályktaði síðasti
landsfundur flokksins í nóvem-
ber 1987 mjög ákveðið gegn á-
formum um nýtt álver í eigu út-
lendinga og í nóvember sl. ítrek-
aði miðstjórn Alþýðubandalags-
insþásamþykktogminntim.a. á,
að fullt tillit verði að taka til
byggðaþróunar þegar ákvarðanir
eru teknar um staðsetningu stór-
ra fyrirtækja á íslenskan mæli-
kvarða.
Lokaorö
Framganga iðnaðarráðherra
og Alþýðuflokksins, þar sem
stefnt er að aukinni erlendri stór-
iðju í landinu, gengur þvert á
sjónarmið og samþykktir Al-
þýðubandalagsins, svo og þá
málsmeðferð, sem um var samið
við myndun ríkisstjórnarinnar.
Ástæða er til að minna ráðherra
Alþýðuflokksins á, að þeir eru
ekki í viðreisnarstjórn með Sjálf-
stæðisflokknum, þótt ljóst sé af
mörgu, að þangað stefnir hugur
þeirra sem löngum fyrr.
Hjörleifur Guttormsson
Miðvikudagur 19. júlí 1989 ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 5
MENNING
Semball og gítar
hjá Sigurjóni
Þeir eru æ fleiri sem rata í
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar
úti á Laugarnestanga á þriðju-
dagskvöldum til að njóta gest-
risni, tónlistar og góðra veitinga.
Orðstír þessara ljúfu kvölda hef-
ur einnig borist erlendum gestum
til eyrna, og við sem ekkert höf-
um gert til að koma þessum dag-
skrám í kring erum samt stolt
þegar við finnum aðdáunina sem
húsið, listaverk Sigurjóns og
flytjendur tónlistarinnar vekja.
Matthías Johannessen las ljóð
á þessum stað fyrir fáeinum vik-
um og Pétur Jónassonar lék á
klassískan gítar, ýmist undir
lestrinum eða á milli ljóða. Matt-
hías les af sjarmerandi einlægni
og hafði valið músíkölsk ljóð, og
það var mikil stemmning meðal
sveittra gesta í yfirfullum salnum.
20. júní lék Hlíf Sigurjónsdótt-
ir, dóttir hússins, einleik á fiðlu.
Flutningur hennar var djarfur og
persónulegur og verður gaman
að hlusta á hana aftur seinna í
þessum mánuði (þann 25.) þegar
þau David Tutt píanóleikari
flytja saman meðal annars són-
ötur fyrir fiðlu og píanó eftir De-
bussy og Béla Bartók.
Á þriðjudagskvöldið í fyrri
viku léku þau saman á sembal og
gítar Robyn Koh og Einar Kr.
Einarsson sem eru herstöðvaand-
stæðingum að góðu kunn síðan á
menningardögunum í vor þegar
þau léku á Bachtónleikunum í
Listasafni ASÍ. Þau léku engan
Bach í Listasafni Sigurjóns, og þó
að þess væri á vissan hátt saknað
af því að semballinn fer Bach svo
vel, þá var efnisskráin mjög
skemmtileg. Þau léku tvö verk
eftir Manuel Ponce, forleik og
sónötu, Kansónu eftir Áskel
Másson - það var frumflutningur
á tilbrigði við undurfallegt söng-
lag - Fiori eftir Þorkel Sigur-
björnsson og tvö verk eftir Luigi
Boccherini.
Ég er svo mikill viðvaningur að
ég veit ekki hvort það er oft gert
að leika sama verkið tvisvar á
sömu tónleikunum eins og gert
var við Fiori Þorkels Sigurbjörns-
sonar. En það reyndist furðuvel
til fundið. Þetta verk minnir á
kvikmyndatónlist, það er dram-
atískt, segir spennandi sögu í tón-
um og skemmtilegt hvernig tón-
skáldið notar hljóðfærin til þess,
lætur þau tala saman. í fyrra
skiptið léku þau verkið létt,
spennan var ungæðisleg eins og
tveir krakkar væru að stela rabar-
bara eða rófum og reyna að kom-
ast undan á harðahlaupum í rök-
krinu. Á milli Þorkels voru Man-
uel og Áskell, svo kom Fiori aftur
og í þetta skipti var þunginn meiri
í flutningnum (glæpurinn alvar-
legri?).
Semballinn naut sín einna best
í síðustu verkunum. Boccherini
er 18. aldar maður, elstur þeirra
sem leikið var eftir, kannski hef-
ur það sitt að segja. Það var eins
og Robyn Koh hristi af sér ósýni-
leg bönd þegar kom að Boccher-
ini, hún þurfti ekki að hafa hemil
á sér lengur en seiddi viðstöðu-
laust músíkina út úr hljóðfærinu.
Það var yndi á að hlýða.
SA