Þjóðviljinn - 23.08.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Menntun
og menning
Stjómmálaumræöa hér á landi snýst næstum undantekn-
ingarlaust um atvinnu- og efnahagsmál. Svo langt hefur
þessi þróun náð að fjöldi fólks telur að önnur viðfangsefni
samfélagsins heyri ekki til stjórnmála. Fjölmiðlar hafa mjög
ýtt undir þennan skilning með því að sýna menntun og
menningarmálum óeðlilega lítinn áhuga. Næstum aldrei eru
fréttir af menningarviðburðum eða menntunarmálum meðal
aðalfrétta blaða eða Ijósvakamiðla. Á þessu eru þó þær
undantekningar að sumir fjölmiðlar fyllast óvæntum áhuga á
málefnunum ef í þeim má finna neista til illdeilna, einkum um
mannaráðningar.
Til að mannfólkið fái þrifist með skaplegum hætti þarf
annað og meira að koma til en næg atvinna og þolanleg
laun. Þjóðfélag sem uppfyllt getur þessar þarfir hefur vissu-
lega náð langt, en ef ekki er boðið upp á fjölbreyta mennt-
unarmöguleika eða frjótt menningarlíf hallar, á ógæfuhlið
fyrr en varir.
Um langt árabil hafa ríkt furðu góðar sættir um skóla-
stefnu hér á landi. Tilraunir menntamálaráðherra Sjálf-
stæðisflokksins til að segja þeim sáttum upp hafa sem betur
fer mistekist. í skólastefnunni felst meðal annars að ríkis-
valdið skuli bera ábyrgð á öllum grundvallarþáttum
menntunar í landinu. Grunnskólar, framhaldsskólar og æðri
menntun skulu reknir af ríki og sveitarfélögum. Innihald
þeirrar menntunar sem boðið er upp á, skal vera fjölbreytt og
skapandi fyrir nemendur og gera þá vel hæfa til að taka þátt í
störfum samfélagsins. Umburðarlyndi og virðing fyrir lýð-
ræðislegum gildum eru sett í öndvegi.
Hlutverk ríkisvaldsins í menningarmálum á ekki að vera
að miðstýra menningarstarfi eða listsköpun. Það á hins
vegar að skapa viðunandi umgjörð, sjá til þess með fjár-
veitingum og öðrum tiltækum ráðum að þjóðin eigi mögu-
leika á að njóta lista og menningarlífs.
Á undanförnum árum hefur Þjóðleikhúsið grotnað niður
og nú er svo komið að eyða verður gríðarlegu fé til að bjarga
húsinu frá varanlegum skemmdum. Þjóðarbókhlaða hefur
verið í byggingu um árabil og ekki hefur dugað að ætla henni
sérstakan tekjustofn, hann hefur verið tekinn í annað. Mörg
sveitarfélög hafa orðið að leggja út fyrir skólabyggingum
sem ríkið á að kosta með þeim, vegna þess að Alþingi ætlar
ekki nægilegt fé til þeirra.
Hér hafa aðeins verið tilgreind þrjú viðfangsefni af mörg-
um á sviði menningar og mennta, sem ekki hefur verið sinnt
sem skyldi. Á erfiðleikatímum í efnahags- og atvinnumálum
getur verið erfitt að halda fram gildum eins og þeim að verja
þurfi fé til slíkra mála, þegar vanta kann fjármuni til þess sem
oftast er talið mikilvægara. Vel búið leikhús, fullkomið safna-
hús, eða nýtísku skólahúsnæði er vissulega engin trygging
fyrir að í þessum stofnunum sé unnið frjótt og skapandi starf.
(þeim efnum ráða aðrir þættir. Ef þjóðfélag sem lætur undir
höfuð leggjast að búa starfsemi af þessu tagi viðunandi
skilyrði, verður þegar fram í sækir ekki einasta snautt af
efnahagslegum gæðum. Hin menningarlega fátækt mun
ekki síður stinga í augun.
hágé.
KLIPPTOG SKORIÐ
í borgarskrýmslum þriðja heimsins fjölgar ört bömum sem lifa á rusli í bókstaflegri merkingu.
Andstæður dofna
Við lifum á þeim tímum þegar
andstæður milli hægri og vinstri,
austurs og vesturs, ríkra og fá-
tækra virðast hafa dofnað að
miklum mun og ber margt til
þess. Þetta hefur í fyrsta lagi gerst
vegna þeirrar lágmarkssamstöðu
sem hefur náðst um velferðar-
kerfi í ríkjum sem eru svo efnuð
og afkastamikil að mikið er til
skiptanna. Og svo vegna þess
hvaða stefnu sambúð risaveld-
anna tveggja hefur tekið á síðustu
misserum.
En ekki í
þriðja heiminum
Við þessar aðstæður er ekki
nema eðlilegt að menn gleymi
því, að í þriðja heiminum svo-
nefnda eru allt aðrir hlutir að ger-
ast: þar skerpast allar andstæður
ef nokkuð er og upp hleðst póli-
tískt sprengiefni ef að líkum
lætur.
Þar er í mörgum löndum að
gerast saga sem hljómar á þessa
leið: Fátækt fólk flosnar í stórum
stfl upp í sveitum vegna þess að
land er ekki að fá, það er allt
komið í hendur stórjarðeigenda
(í Suður-Ameríku eiga sjö pró-
sent landeigenda 93% frjósams
akurlendis). Og svo vegna upp -
blásturs, rýrnandi landgæða.
Leiðin liggur til stórborganna
sem vaxa feiknalega ört - og sú
leið er úr öskunni í eldinn. Því við
tekur feiknarlegt atvinnuleysi,
eitrað loft, mengað vatn, ömur-
leg kofaskrifli fyrir þá sem ekki
verða að láta fyrir berast á götum
úti, allsherjarspilling, ofbeldi,
grimmd og glæpir.
Borgin Sao Paulo
Dæmi má taka af Sao Paulo í
Brasilíu, sem á skömmum tíma
þenst út frá því að rýma 2,5 mnilj-
ónir manna í að hýsa 17-20 milj-
ónir (enginn veit lengur hve
margt fólkið er, lögreglan veit
ekki sitt rjúkandi ráð, og allt sem
borgararkitektar setja á pappfr-
inn er úrelt orðið næsta dag). Og
svo bætast við um 300 þúsundir
flóttamanna úr sveitunum á
hverju ári. í Sao Paulo má finna
staðfestingu á öllu sem að ofan
var sagt: Þar er barnadauði gífur-
legur, vatnsmiðlun og sorpæða-
kerfi löngu sprungin, eitt ofbeldi-
sverk á hverja hundrað íbúa á ári,
4500 morð, á að giska tvær milj-
ónir þjófnaða.
Sao Paulo var til nefnd (heim-
ild er þýska vikuritið Spiegel)
ekki vegna þess að hún sé borga
verst. Miðað við Kaíró eða Kalk-
útta er Sao Paulo allvel á vegi
stödd, og skipulögð glæpastarf-
semi hefur enn ekki náð þeim
undirtökum sem hún hefur á ann-
arri brasflskri stórborg, Rio de
Janeiro. Nei - Sao Paulo var
nefnd vegna frásagnar af sér-
stöku ríkismannahverfi þar í
borg, sem segir fróðlega sögu af
því sem er að gerast í ýmsum
löndum þriðja heimsins.
Virki hinna ríku
Hverfi þetta heitir Alphaville
og er einskonar virki hinna ríku
gegn því fátæka og harða mann-
lífi sem allt í kringum þá ólgar og
kraumar. Stærð hverfisins er um
320 þúsund fermetrar. Þar er dýrt
að byggja og búa, enda er þar allt
sem þarf til að íbúarnir geti lifað
eins og efnað millistéttarfólk í
fyrsta heiminum: snotur hús,
íþróttaaðstaða, gróður, hreinlæti
-og öryggi. Að viðbættu þjónust-
ufólki sem miðstéttarfólk í norðri
er víst hætt að hafa efni á að ráða
sér.
Öryggi þessarar Paradísar er
tryggt með miklu og þéttriðnu
kerfi. Um Alphaville er slegið
háum múr og á honum eru Ijós-
kastarar að fylgjast með ferðum
fólks og rafeindaviðvörunarbún-
aður sem gerir viðvart um hvern
þann sem óbeðinn reynir að kom-
ast yfir múrinn. Fjögur hundruð
öryggisverðir gæta íbúanna.
Sumir aka um vopnaðir á mótor-
hjólum og eru sagðir skotglaðir
mjög, aðrir eru við hliðin í múrn-
um og hleypa engum inn nema
einhver íbúanna hafi gefið sitt
leyfi símleiðis. Það er leitað á
verkamönnum, sem eiga erindi í
húsin vegna viðgerða, þegar þeir
koma og þegar þeir fara. Sama er
gert við þjónustufólkið - reyndar
fær enginn íbúanna að ráða til sín
fólk nema að öryggisverðir sam-
þykki það eftir yfirheyrslur og
uppflettingar í sakaskrám.
„Kerfið verður að vera mjög
fullkomið," segir ein af konunum
sem í Alphaville býr „vegna þess
að í grenndinni býr mjög mikið af
mjög fátæku fólki.“
Framtíðar-
fyrirmynd?
Alphaville er einnig merkileg
að því leyti til að þetta virki hinna
ríku gegn því mannlífi sem sam-
borgararnir eru dæmdir til sýnist
ætla að verða smitandi fyrir-
mynd: Fleiri slík hverfi eru þegar
komin á teikniborð arkitekta,
brátt munu um 120 þúsundir
manna eiga sér athvarf í slíkum
virkisbyggðum í Sao Paulo. Ýms-
ir telja að í slíkum búskapar-
háttum megi greina „framtíðar-
hugsjón miðstéttanna". „Alpha-
ville“, segir sá sem það hverfi
reisti, Takaoka heitir hann, er
„nauðsyn markaðarins. Við höf-
um skapað forsendur fyrir
jarðneskri hamingju.“
Á bak við múra
Nú má gera margar réttmætar
athugasemdir við þá „hamingju",
sem felst í því að ríki maðurinn
reisir vegg svo hann sé laus við
þann Lasarus sem liggur kaunum
sleginn utan við hliðin. En við
skulum að þessu sinni láta það
nægja að vísa til brasflsks félags-
fræðings, Viniciusar Caldeira
Brants, sem kemst svo að orði um
Alphaville:
„Þetta er í reynd borgarastríð
þeirra sem peninga og vald hafa
til að vernda sig. í Evrópu eru
ofbeldismenn læstir inni á bak við
háa múra - hjá okkur eru það
hinir efnuðu." ÁB
öryggisverðir í paradísarvirki ríka fólksins: Hinn óboðni verður skotinn.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 ‘ 108 Reykjavík
Sími: 68133
Kvöldsími: 681348
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Rltstjórl: Árni Bergmann.
Fréttastjóri: Lúövík Geirsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guömundur
Rúnar Heiöarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, Ólafur Gíslason. SigurðurÁ. Friðþjófsson
(umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorfinnur Ómarsson (íþr.), ÞrösturHar-
aldsson.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofuatjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglysingastjórl: Olga Clausen.
Auglyslngar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Eria Lárusdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðsiustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síöumúla6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax:68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasólu: 90 kr. Nýtt Helgarbiað: 140 kr.
Áskriftarverð ó mánuði: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Mlðvlkudagur 23. ágúst 1989