Þjóðviljinn - 28.12.1989, Blaðsíða 4

I
pJÓÐVILIINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Bylgingin
í Rúmeníu
Breytingar þær, sem orðið hafa í löndum Austur-Evrópu á
undanförnum mánuðum, hafa sem betur fer verið blóðlaus-
ar byltingar mestan part. Það hefur komið mörgum á óvart:
Sagan hefur kennt mönnum að valdhafar vilji ekki fyrr en í
fulla hnefana gefa frá sér það sem þeir hafa hrifsað til sín.
Sú kenning rætist svo með hörmulegum hætti í Rúmeníu.
Það er að sönnu augljóst fagnaðarefni að illræmdum harð-
stjóra Ceaucescu, er velt úr sessi. En þeim umskiptum hefur
fylgt blóðbað, einkaherCeaucescus, öryggissveitirnar, hafa
barist af heift stórsekra manna sem vita að heil þjóð á harma
sinna á þeim að hefna. Eftir nokkurra daga borgarastyrjöld í
landinu liggja margar þúsundir í valnum. Sjálfur einræðis-
herrann er svo tekinn af lífi ásamt eiginkonu sinni eftir
skyndiréttarhöld fyrir herdómstóli, sem bráðabirgðastjórn
sú sem situr réttlætir með því, að eina ráðið til að tryggja frið
sem skjótast hafi verið að gera þau margseku hjón úr heimi
höll.
Margt hefur komið á óvart í framvindu mála um austan-
verða Evrópu en þó ekkert sem byltingin í Rúmeníu. Rúm-
enía var hrópandi dæmi um það, að verulegur munur var á
stjórnarfari og þróunarmöguleikum hinna einstöku landa í
þessum hluta heims, eins þótt þau öll væru kennd við al-
þýðuvöld eða valdseinokun kommúnistaflokkanna. í næsta
grannríki, Ungverjalandi, hefur um þrjátíu ára skeið átt sér
stað þróun, sem í fyrstu fór mjög hægt, til aukins málfrelsis,
tilraunastarfsemi með blandað hagkerfi, til aukins pólitísks
svigrúms fyrir umbótasinna og andófsmenn utan valds-
flokks sem innan hans. Tékkóslóvakía átti sér öfluga lýð-
ræðishefð, fyrirtuttugu árum hófst þar „bylting að ofan“ sem
um margt svipartil perestrojku Gorbatsjovs í Sovétríkjunum
nú. Og þótt sú hreyfing væri þá barin niður, þá lifði áfram í
landinu öflug og merkileg andófshreyfing, sá eldur slokkn-
aði aldrei sem þá var kveiktur. Ekki fremur en verklýðssam-
tökin pólsku, Samstaða, hyrfu úr vitund manna þótt herlög
væru sett gegn starfsemi þeirra.
Engu slíku var að heilsa í Rúmeníu, Ceaucescu hefur
verið kallaður síðasti stalinistinn (næstsíðasti á betur við, því
enn hafa engar breytingar orðið í Albaníu). Víst svipar stjórn-
arfari hans og Stalíns mjög saman: feiknarleg persónudýrk-
un sem styðst við ótta almennings við grimma leynilögreglu,
hugmyndafræðileg réttlæting persónulegs alræðis sem
hrist er saman úr þjóðrembu og þeim herskálakommún-
isma, sem Marx gamli varaði menn við þegar á sinni tíð. Hér
við bætist hjá Ceaucescu undarlega úrkynjað tilbrigði við
leiðtogahefð rómanskra landa - þá hefð að Foringinn,
Caudillo, gerir heilt ríki að einkaeign sinni og fjölskyldu
sinnar, einkagóssi sem hann ráðskast með eftir geðþótta og
beitir um leið fyrir sig öllum tiltækum heilögum kúm - sög-
unni eða kommúnismanum, ættjörðinni eða jafnvel
kristnum dómi.
Enn eiga menn margt ólært af hinu rúmenska dæmi. Eitt
er þó Ijóst fyrir löngu: hve vafasamt það er að dæma leiðtoga
eftir framgöngu þeirra á alþjóðavettvangi. Frægt er, að Ce-
aucescu forseti átti vinsældum að fagna, jafnt meðal evr-
ópskra vinstrimanna og ráðamanna í Washington, fyrir það
að hann fordæmdi innrás annarra Varsjárbandalagsríkja í
Tékkóslóvakíu 1968 og gerði Kremlverjum lífið leitt með
ýmsum öðrum sjálfstæðistilburðum. Þetta spil Ceausces-
cus leiddi til þess að menn leiddu það lengur en skyldi hjá
sér að skoða hvað var að gerast í raun í landi hans. Annað
ætti líka að vera Ijóst: sókn til lýðræðis verður erfiðari í
Rúmeníu en annars staðar, blátt áfram vegna þess hve
alræðið þar var þunghent, kæfandi og grimmt, vegna þess
hve lengi því tókst að koma í veg fyrir að umbótastraumar og
andófshreyfing sæktu í sig veðrið.
AB
Lögberg-
Heimskringla
Vikublað íslendinga í Vestur-
heimi, Lögberg-Heimskringla,
birtir fátt á íslensku núorðið,
miðað við það sem áður tíðkað-
ist. Sýnir það vafalaust, hve ís-
lenskukunnáttan er á undanhaldi
með Vestur-íslendingum. ís-
lensk orð detta þó líka á stangli
inn í enska textann fyrirhafnar-
lítið, að þvf er virðist. Þannig var
sagt í blaðinu nýlega frá íslenskri
fjölskyldu sem flutti til Kúbu
1908 og ætlaði að taka þátt í
stofnun norrænnar nýlendu þar.
Skýrt er frá því að á heimili Jafets
Diðriks Friðbjörnssonar
Reinholts og Önnu Rósu Jónas-
dóttur í Palmarito á Kúbu hafi
verið á borðum daglega „milk,
butter, cheese, skyr and rúllup-
ylsa...“
Auglýsingarnar í Lögbergi-
Heimskringlu sýna einnig að á-
kveðin íslensk orð og orðasam-
bönd hafa haslað sér völl í ensk-
unni. Þar auglýsir Jonsson Ahetti
meðal annars: „It may have been
years since you have seen or used
a Kaffi Poki...“ - og síðan býðst
fyrirtækið til að selja fólki al-
mennilega kaffipoka til að endur-
vekja „hefðbundna íslenska kaff-
ireynslu“ - „Traditional Ice-
landic Coffee Experience." Loks
er hægt að kaupa sögubók um
þær konur sem leikið hafa Fjal-
lkonuna á íslendingadeginum
þar vestra 1924-1989: „The hist-
ory of the fjallkonas of íslending-
adagurinn.“
íslensk Ijóð
þýdd á ensku
3.nóv. sl. birti Lögberg-
Heimskringla þrjú sýnishorn af
þýðingum á kvæði Stephans G.
Stephanssonar, sem heitir réttu
nafni „Úr íslendingadags ræðu“
og hefst svona:
Pótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.
Watson Kirkconnel þýðir þess-
ar línur svona á enskuna:
Though you have trodden
in travel
All the wide tracts of the earth
Bear yet the dreams of your
bosom
Back to the land ofyour birth.
Paul Bjarnason snaraði sömu lín-
um frá Stephani G. á þennan
hátt:
To the uttermost outlands
Of the earth you may roam
In the mind every moment
Are the memories of home.
En Kristjana Gunnarsdóttir kast-
ar íslensku bragreglunum, rími,
stuðlum og höfuðstöfum og segir:
Though you wide journeying
place
every country underfoot
your mind and heart bear
your homelands resemblance.
Emil Bjarnason í Vancouver
segir í Lögbergi-Heimskrínglu,
að þrátt fyrir dálæti sitt á rímuð-
um og stuðluðum kveðskap þá
líki sér þýðing Kristjönu best.
Guðrún Helgadóttir
og Spaugstofan
Tíminn birti fróðlegt viðtal við
Guðrúnu Helgadóttur, forseta
sameinaðs Alþingis, á Þorláks-
Fjallkonas
of Islendingadagurinn
1924 -1989
Lögberg-Heimskringla birtir fátt á íslensku núorðið, en laumar íslenskum orð-
um inn í enska málheiminn.
messu. Þar segir hún meðal ann-
ars um það lántökumál sem mikla
athygli vakti:
„Eg held ég hafi sjaldan tekið
fjölmiðlafár reglulega nærri mér,
fyrr en þetta fáránlega lánamál
kom upp. Ég held að ég sé nú
einu sinni þannig gerð, að ég sé
ekki óvönduð í peningamálum,
manna, nefndarstörf alla daga frá
morgni til þingfunda, mætingar á
kvöld- og helgarfundi og segir um
það efni m.a.: „Ég er þeirrar
skoðunar að við ættum að taka
upp þann sið sem tíðkaður er í
nágrannalöndum okkar, að hlífa
þingmönnum við fundum á
laugardögum og sunnudögum.
Guðrún Helgadóttir kann vel að meta grín Spaugstofunnar um sig í Sjónvarp-
inu.
enda væri ég ríkari ef ég væri það.
Umfjöllunin um launalán mitt frá
Alþingi var svo ósæmileg og svo
óréttlát og ósanngjörn sem frek-
ast máttí vera.
Hins vegar segist Guðrún hafa
mjög gaman af umfjöllun
Spaugstofunnar í Sjónvarpinu
vegna þessa máls. Um þessa hlið
segir Guðrún í viðtalinu við Árna
Gunnarsson í Tímanum:
„Sem betur fer hef ég kímni-
gáfuna í lagi og ég hef aðeins eitt
um þá Spaugstofumenn að segja:
„Mér finnst þeir alveg bráð-
skemmtilegir - þeir hafa með-
höndlað málið miklu skemmti-
legar. Ég er alveg staðráðin í því
að einn góðan veðurdag ætla ég
að bjóða þeim hingað heim til að
skoða minn fataskáp.“
Guðrún telur fulla þörf á að
kynna störf þingmanna og Al-
þingis betur fyrir þjóðinni. Hún
segir: „Ég er ansi hrædd um að
fólk geri sér ekki grein fyrir því
álagi sem hvílir á þingmönnum og
ráðherrum þjóðarinnar. Þegar
mest er að gera koma þeir ekki
mikið heim til sín...Við það bæt-
ist svo að við erum einu þegnar
þjóðfélagsins sem vinna með fjöl-
miðlana yfir sér alla daga.“
Guðrún rekur vinnutíma þing-
Þarna hreyfir Guðrún máli sem
snertir fleiri aðila. Þeir sem taka
þátt í norrænu samstarfi á ýmsum
vettvangi hafa tekið eftir því, að
menn eru víða hættir að ráðstafa
helgum til þeirra verka. Norður-
landamenn sem hittast vegna
starfa síns funda á virkum vinnu-
dögum og taka það ekki 1' mál að
spandera frítíma sínum í slíkt.
Hérlendis þurfa menn ef til vill að
endurskoða hina miklu funda- og
ráðstefnugleði um helgar í ljósi
þessarar þróunar, sem hægt er að
kenna við mannréttindi.
Það er líka fróðlegt að kynnast
því hvemig verklag og aflcöst á
Alþingi hafa batnað, eftir að nú-
verandi forsetar þess tóku upp
nýtt skipulag. Guðrún Helga-
dóttir lýsir því svona: „Við höfum
átt hið ágætasta samstarf sem er
alveg ómetanlegt. Okkur hefur
lánast að framkvæma verulegar
breytingar í þinginu. Við réðumst
í að gera róttækar skipulagsbreyt-
ingar á rekstri þingsins og ég held
að þar hafi mjög verið af hinu
góða. Öll vinna í fastanefndum
Alþingis hefur til dæmis gjör-
breyst með tilkomu endurskipul-
agningar og ráðningar nýrra
starfsmanna sem ráða vel við sín
verk.“ ÓHT
i
pJÓÐVILJINN
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími: 681333
Kvöldsími: 661348
Símfax: 661635
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Rltstjórar: Ámi Bergmann, ólafur H. Torfason.
Fréttastjórl: SiguröurÁ. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, HeimirMár Pétursson, HildurFinnsdóttir(pr.),
Ingibjörg Þorsteinsdóttir, Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), Lilja Gunnarsdóttir, ÓlafurGíslason.ÞorfinnurOmarsson
(fþr.), ÞrösturHarakteeon.
Skrdstofustjórl: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifatofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglysingastjóri: OlgaClausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiður Ingi-
mundardóttir, UnnurÁgústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjórl: Guðrún Gísladóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Utkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúia 6, Reykjavík, símar: 68 13 33 & 68 16 63.
Símfax: 68 19 35
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setníng: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasöiu: 90 kr. Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Askrlftarverð á mánuði: 1000 kr.

4 Sk>A - ÞJÓÐVILJINN < Flmmtudagur 28. desember 1989