Þjóðviljinn - 21.03.1990, Side 4

þJÓÐVILJINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Auður safnast
á faeiri hendur
Það er algengt að menn haldi á lofti þeirri mynd af íslensku
þjóðfélagi að það sé stéttlaust. Að minnsta kosti sé hér
engin stéttaskipting sem það nafn eigi skilið. Við höfum
aldrei átt aðal og í borgarastétt hafi ekki orðið til þeir pen-
ingafurstar sem sambærilegir væru við erlendar auðstéttir.
í þjóðarvitundinni ber íslenskur ríkismaður nokkurn svip af
skopstælingu úr skáldsögu eða leikriti: í honum er eitthvað
af Pétri þríhrossi og því fólki, hann á sér fortíð fyrir skömmu
meðal alþýðu, auður hans stendur ekki traustum fótum,
félagsleg hegðun hans er nokkuð svo reikul. Við lifum í ungu
þjóðfélagi í fleiri en einum skilningi, umskipti hafa orðið hröð,
hvort sem litið er til búsetu, tæknivæðingar eða lífskjara.
Þetta ástand hefur gefið mörgum tækifæri til að komast
áfram eins og það heitir, komast í álit og efni og til mannafor-
ráða ýmist með dugnaði, menntun eða þá braski og
prettum. Allt þetta leiðir til þess að við eigum erfitt með að sjá
fyrir okkur yfirstétt sem stendur traustum fótum og ein-
kennist af hefð og stöðugleika.
Sjálfsagt hefur þetta ástand einnig leitt til þess að menn
hafa ekki gefið því gaum sem skyldi, á hvaða leið þetta
þjóðfélag er að því er varðar gamla og nýja stéttaskiptingu.
Menn hafa lítt gefið því gaum, að hér á landi á sér stað
hliðstæð þróun við þá sem annarsstaðar gerist: en hún er sú
að meiri eigur og þar með meiri völd og áhrif í þjóðfélaginu
eru að safnast á hendur þeirra sem mest eiga fyrir. Það er
því athyglisvert, að einmitt Morgunblaðið skuli nú fara af
stað með ádrepur sem lúta að því að efnahagslífið í landinu
sé að komast undir „fámennisstjórn“. Og er þá átt við það að
í ýmsum stærstu fyrirtækjum landsins - Eimskip, Flug-
leiðum, Sjóvá-Almennum og Skeljungi - hitta menn sífellt i
fyrir sömu mennina, sem margir hverjir eru tengdir nánum
fjölskylduböndum. Blaðið hefur lesið þessu „fámenni" pistil-
inn og telur að þeir menn sem nú bítast um hlutabréf og völd í
stórfyrirtækjum landsins séu að fæla almenning frá því að
trúa á hlutabréfamarkaðinn. Fæla menn frá þeim draumi
sem sameiginlegur hefur verið Sjálfstæðisflokknum og
mörgum öðrum hægriflokkum - ekki síst íhaldsflokki frú
Thatcher - að andstæður í samfélaginu verði best leystar
með því að gera sem allra flesta að smákapítalistum og láta
þá spila í kauphöllum.
En hvað sem þeim áhyggjum Morgunblaðsins líður, þá
eru slík og þvílík skrif áminning um að það eiga sér stað
miklar „eignatilfærslur" í þjóðfélaginu - og að þær stefna
þegar á heildina er litið í þá átt að „vald og auður safnast á
fimmtán fjölskyldur“ eins og slegið var upp í Tímanum um
daginn. í sama blaði var reyndar vakin athygli á þeim þætti
þessrar þróunar, að menn telja nú að minni fjölskyldufyrir-
tæki standi höllum fæti og séu hinir stærri aðilar að gleypa
þau smátt og smátt. Þetta er þróun sem getur haft verulegar
pólitískar afleiðingar. Til skamms tíma hafa margir átt erfitt
með að greina stéttaskiptingu í íslensku samfélagi sem fyrr
segir - og þá ekki síst vegna þess hve greiður aðgangur
hefur verið að stöðu og kjörum millistétta. Ef það nú kemur á
daginn að að þeim þrengir í harðnandi samkeppni þar sem
þeir einir lifa af sem eiga mikið undir sér, þá er þar með kippt
fótum undan ýmsum þeim hugmyndum sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur lifað á þægilegu lífi á næstliðnum árum og
lúta að því, að eiginlega séum við íslendingar allir í einum
báti, hagsmunir okkar fari saman.
KLIPPT OG SKORIÐ
Allir á móti
Eimskip
Fram koma nú á ólíklegasta
vettvangi frétta- og ritstjórnar-
skrif þar sem látnar eru í ljós viss-
ar áhyggjur af því hve völd og
auður eru að færast á sífellt færri
manna hendur á íslandi. Morg-
unblaðið birti fyrir nokkru frægt
Reykjavíkurbréf þar sem geirin-
um var beitt að einkaframtakinu í
líki Eimskipafélags íslands. Þar
var bent á að þetta „óskabarn
þjóðarinnar" sé nú orðið
óskabarn hinna útvöldu, sé lent í
höndunum á fáum aðilum og að
innbyrðis tengsl stórra íslenskra
fyrirtækja þjappi valdinu of
mikið saman, auk þess sem
hagsmunatengsl skapi óeðlilegar
aðstæður.
Forstjóri Eimskipafélagsins sá
ástæðu til að svara opinberlega
og mótmæla því til dæmis, að
tengsl Eimskipafélagsins og Flug-
leiða væru athugaverð. DV
spurði hins vegar af sama tilefni:
„Hver á ísland?“
Fjölskyldurnar
fimmtán
Tíminn birti síðan vegna þess-
arar umræðu bráðabirgðayfirlit
sitt 17. mars um hverjir séu nú
voldugastir auðmenn íslands.
Hins vegar er vakin athygli á að
þessar „peningafjölskyldur" fást
lítið við grundvallaratvinnuveg
þjóðarinnar, sjávarútveg, en
reka helst ýmiss konar viðskipti
og þjónustu. Síðan segir Tíminn:
„Helsti kjarni fjölskyldnanna
hefur komið sér fyrir í nokkrum
fyrirtækjum, svo sem eins og
Eimskip, Flugleiðum, Sjóvá-
Almennum og Skeljungi. Helsta
manna þeirra um þessar mundir
má telja Halldór H. Jónsson,
stjórnarformann Eimskips,
tengdason Garðars heitins Gísla-
sonar. Húsameistari ríkisins er
m.a. sonur hans og annar sonur
annast hlutabréfakaup. Fast á
hæla Halldóri í fjölskyldubrans-
anum koma afkomendur Hall-
gríms Benediktssonar, þeir Geir,
fyrrum forsætisráðherra og Björn
forstjóri. Hallgrímur sonur Geirs
er nú stjórnarformaður Skelj-
ungs, en Kristinn sonur Björns er
að verða forstjóri sama fyrir-
tækis. Þá mun þessi ætt eiga hlut í
Sjóvá-Almennum. En þar ráða
húsum afkomendur Sveins Bene-
diktssonar, ákafamanns til allra
verka, sem var bróðir Bjarna
Benediktssonar, fyrrum forsætis-
ráðherra. Benedikt Sveinsson er
stjórnarformaður Sjóvá-Al-
mennar...“
„...Síðan er ljóst að erfingjar
Sveins Valfells komust í bland við
fjölskyldurnar með sameiningu
Loftleiða og Flugfélags Is-
lands...Nú er Flugfélagsarmur-
inn að taka yfir í krafti meiri-
hlutavalds og komast þá aðilar
tengdir Johnson & Kaaber í
bland við fjölskyldurnar...“
Tíminn rekur með ýmsum
hætti hvernig hlutabréfaeign og
stjórn dreifist með ýmsum hætti á
fjölskyldurnar sem getið er en
segir svo: “Fleiri eru nefndir til í
hóp fjölskyldnanna þótt tengslin
kunni að vera minni. Þar má
nefna Thor Ó. Thors hjá íslensk-
um aðalverktökum og Jón H.
Jónsson í Keflavíkurverktökum,
sem hafa auðgast vel á verkum
fyrir Varnarliðið. Árvakur,
eigandi Morgunblaðsins, er að
stórum hluta í eigu fjölskyldn-
anna, en framkvæmdastjóri þar
er Haraldur Sveinsson Sveins-
sonar í Völundi. Þá má nefna Pét-
ur Björnsson, eiganda Vífilfells
og Þórðar Sveinssonar & Co.
Hann er sonur Björns Ólafs-
sonar, fyrrum ráðherra. Þeir
Heklubræður skulu tilnefndir, en
Sigfús faðir þeirra var fjármála-
legur umsjónarmaður Sjálfstæð-
isflokksins. Synir Ingvars Vil-
hjálmssonar eru líka í fjölskyld-
unum. Þá verður að telja Þorvald
Guðmundsson með fjölskyldun-
um, en hann var áhrifamaður í
Verslunarbankanum. Davíð
Scheving Thorsteinsson er einn í
hópnum, þó ekki væri fyrir annað
en eign hans í Sól hf. Nefna má
Kristján Loftsson vegna tengsla
við Eimskip og þá Sveinssyni,
Benedikt og Einar.
Eflaust mætti laga þennan lista
eitthvað, en það mun sannast
mála að meðal upptalinna manna
hér að framan má finna á einum
stað auðugustu menn íslands.“
Fjölskyldurnar
þrjár
Dagfinnur sá sem heldur
„Dagatal“ sitt á ritstjórnarsíðu
Alþýðublaðsins bætir svo enn um
betur í gær: „Morgunblaðið seg-
ist vera blað allra landsmanna.
Eimskip segist vera óskabarn
þjóðarinnar. Samt eiga lands-
menn ekki Morgunblaðið. Og
eigendur Eimskips eru ekki
óskabörn þjóðarinnar...Þrjár
fjölskyldur eiga Morgunblaðið. -
Það er fjölskyldan sem átti Völ-
undarauðæfin. - Það er H.Ben.-
klanið. - Og það eru erfingjar
Valtýs Stefánssonar fyrrum rit-
stjóra blaðsins.. .Það eru sem sagt
þessar þrjár fjölskyldur sem eiga
blað allra landsmanna.“
Alþýðublaðspenninn heldur
áfram nokkru síðar: „Það er að-
eins í Sovétríkjunum sem blað
hefur náð öðrum eins markaði.
Það er Pravda sem er svo víðlesin
að blaðið getur gefið flokknum
allan ríkisstyrkinn sinn. Alveg
eins og Morgunblaðið."
Og síðan koma hinar beittu
ályktanir: „Nú hefur það farið
fyrir brjóstið á ritstjórum verk-
takafjölskyldnanna þriggja, að
óskabarn þjóðarinnar er í fáum
höndum. Þeir segja sem svo að í
hlutafélögum eigi hin virka þátt-
taka almennings að vera sem víð-
tækust. Fé eigi ekki að safnast á
fárra hendur. Allavega ekki
hlutafé ...En fyrst þetta er
skoðun verktakablaðsins, þá
hlýtur blaðið að vera sjálfu sér
samkvæmt og bjóða út sín eigin
hlutabréf. Eða bjóða út viðbóta-
rhlutafé, svo þátttaka almenn-
ings í hlutafélaginu Árvakri sé
sem almennust.
Ef Morgunblaðið ætti að iðka
eigin orð, ætti auðvitað að breyta
útgáfufélaginu Árvakri hf. í al-
menningshlutafélag.
Þá væri Morgunblaðið orðið að
blaði allra landsmanna.
Þangað til verður Morgunblað-
ið blað þriggja fjölskyldna. Sem
ekki eru þeirrar gæfu aðnjótandi
að eiga stór hlutabréf í Eim-
skip...“
íslenskur ósigur?
Tíminn á svo lokaorðin í þess-
um árásum á Eimskipafélagið að
sinni í gær, en þar furðar Oddur
Ólafsson sig á því, hve lítið fari
fyrir íslenskri reisn á skrifstofum
„fjárfestingafyrirtækisins sem
gengur undir nafninu Eimskip"
eins og hann orðar það. Það hef-
ur nefnilega komið í ljós, að Eim-
skip segist eftir 1992 hvorki
lengur hafa efni á því að skrá skip
sín á íslandi, né ráða íslenska far-
menn til starfa á þeim. Þetta kom
m.a. fram í ræðu stjórnarfor-
mannsins Halldórs H. Jónssonar
á aðalfundi félagsins fyrir
skemmstu.
Tímanum líst eðlilega ekki á að
Eimskip láti „skrá skip sín í ein-
hverri Líberíunni, þar sem lög
um tryggingar og mannréttindi,
hvað þá starfsréttindi, eru ekki
brotin, því þau eru ekki til—ís-
lenskir farmenn eru ekki brúk-
legir til að færa varninginn heim
og þar ofan í kaupið þarf að gera
skip þjóðarinar, eða fjölskyld-
nanna, svo alþjóðleg að fjárfest-
ingarfirmað Eimskip verður ekki
skattskylt á íslandi.“
Og loks segir Tíminn um þá
ákvörðun umboðsmanna fjöl-
skyldnanna að fella Þórshamar-
inn niður sem merki félagsins,
vegna aðkasts erlendis frá: „Nú
taka forráðamenn Eimskips
fyrirskipunum utan úr heimi um
hvernig þeir mega eða mega ekki
merkja skipin og hvaða merki
þeir mega hafa í bréfhausum
fyrirtækisins.“
ÓHT
þJÓÐVIUINN
Síðumúla 37-108 Reykjavík
Sími:68 13 33
Símfax:68 19 35
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, ólafur H.Torfason.
Frétta8tjóri: SiguröurÁ. Friöþjófsson.
Aðrir blaðamenn: DagurÞorleifsson, ElíasMar(pr.),Garöar
Guöjónsson, Guðmundur RúnarHeiöarsson, HeimirMárPétursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn Ingvarsson
(Ijósm.), Lilja Gunnarsdóttir, ÓlafurGíslason, ÞrösturHaraldsson.
Skrifstofuatjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjórl: Olga Clausen.
Auglysingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Svanheiöur Ingi-
mundardóttir, Unnur Ágústsdóttir.
Slmavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbroiðslu- og afgreiðslustjóri: Guðrún Gísladóttir.
Afgrelðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefna
Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Utkoyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 37, Reykjavík, sími: 68 13 33.
Símfax: 68 19 35.
Auglýsingar: Síðumúla 37, sími 68 13 33.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verðílausasölu: 100kr. Nýtt Helgarblað: 150kr.
Askriftarvorð á mónuðí: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 21. mars 1990