Þjóðviljinn - 16.08.1990, Síða 5

VIÐHORF
Harðari kjarabarátta -
endalok ríkisskóla?
Hörður Bergmann skrifar
Enn höfum við fengið að heyra
af væntanlegum aðgerðum kenn-
ara til að fá kaupið sitt hækkað.
Fulltrúaráð Hins íslenska kenn-
arafélags hefur látið fjölmiðla
skila hótunum til stjórnvalda og
almennings. Þeir sem telj a enn að
hægt sé að láta skóla annast
menntun og gegna menningar-
legu hlutverki hljóta að hafa
áhyggjur. Og fara að eíast um að
það sé hægt í raun. Efasemdir
mínar um möguleika og gildi
skólahalds eins og það tíðkast ís-
lenska umbúðaþjóðfélaginu
þyngjast enn. Hvers vegna?
Kreppa skólanna
Ég held að nemendur og al-
menningur séu óðum að glata
trausti og trú á skólana í landinu.
Fólk, sem á unglinga í framhalds-
skólum, veit að þeim er ekki boð-
in kennsla nema 26 vikur á ári;
tvær 13 vikna annir. Háskóla-
nemar fá yfirleitt heldur minni
kennslu en grunnskólanemar
einni til tveimur vikum meira.
Petta finnst mörgum léleg þjón-
usta; almenningur fái lítið í stað-
inn fyrir þann stóra hluta skatt-
peninganna sem renna til skóla-
halds. Það finnst mér ekki skrít-
ið. Ég bendi á að þótt unnið sé
meira en 26 vikur í framhalds-
skólum þá er gagn af 3.-4. vikna
prófum umdeilanlegt. Margir
skólafróðir fræðimenn telja þau
gagnslaus og jafnvel skaðleg.
Langur próftími þjónar ekki
hagsmunum nemenda heldur
kennara. Stuttur kennslutími
þjónar ekki hagsmunum nem-
enda og foreldra þeirra heldur
kennara.
Innsýn almennings í þessar
hagsmunaandstæður skýrist
óðum af ýmsum breytingum á
þjóðfélaginu. Foreldrar, sem
eiga börn á grunnskólaaldri,
neyðast til að kaupa dýr nám-
skeið, sumardvöl í sveit, keppnis-
ferðir íþróttaflokka o.fl. í stórum
stfl vegna þess að grunnskólar
landsins eru lokaðir frá því seinni
• hluta maímánaðar og fram í sept-
ember. Böm, sem ekki eiga
kennara að foreldri, hafa þá ekki
hjá sér allt sumarið til að styðja
sig í námi, starfi eða leik. Þrauta-
námsárum e.t.v. fækkað þannig
að unga fólkið fái stúdentspróf og
hin ýmsu réttindi fyrr.
Slíkar kröfur og væntingar
munu þó ekki koma fram ef al-
menningur glatar trausti á
skólum. Það traust hefur áreið-
anlega minnkað af fleiri orsökum
Svo hlýtur það að rugla nemand-
ann og vekja sérstaka undrun ef
hann uppgötvar að kennarar em í
hinum hærri launaflokkum ríkis-
ins. Nemandinn veit hvað hann
fær litla kennslu í staðinn en lætur
sér fátt um finnast ef honum
leiðist oft í skólanum! Hann veit
„Láti starfsfólk ákveðinna opinberra
stofnana ekki annaðfrá sér heyra ífjölmiðlum
en óánœgju með kaupið sitter það ekki að
byggja upp traust ístarfi sínu ogstofnun “
lendingin verður að kaupa þjónu-
stuna á markaði. Auka umbúða-
kostnaðinn við líf fjölskyldunnar.
Vegna takmarkaðrar þjónustu
grunnskólans.
Hin langa sumarlokun
framhalds- og háskóla mun líka
sæta vaxandi gagnrýni eftir því
sem erfiðara verður að fá sumar-
vinnu fyrir unglinga og ófag-
lærðra. Unglingavinnunni er
haldið uppi með skattlagningu
sveitarféiaga og til þess ætlast að
ríkið og stofnanir þess ráði skóla-
fólk til sumarafleysinga þótt þess
sé tæpast þörf. Eftir að bankar og
önnur þjónustufyrirtæki fóru að
huga betur að umbúðakostnaðin-
um við reksturinn hefur starfs-
fólki á þeim vettvangi farið fækk-
andi. Og raunar verðum við að
vona að sú þróun haldi áfram,
lántakendanna og viðskiptavin-
anna vegna. Þetta ætti að hafa
þau áhrif að krafist verði betri
þjónustu skólanna. Meiri
kennsla verði boðin ár hvert og
en ég hef nefnt. Láti starfsfólk
ákveðinna opinberra stofnana
ekki annað frá sér heyra í fjöl-
miðlum en óánægju með kaupið
sitt er það ekki að byggja upp
traust á starfi sínu og stofnun.
Þvert á móti. Slík óánægja vekur
óhjákvæmilega spurningar um
hvort skólar geti gegnt
menntunarhlutverki. Hvort
skipulag þeirra sé ekki úrelt í
grundvallaratriðum; s.s. það að
vera að reyna að koma einhverju
nýju í gang á 40 mínútna fresti,
bjóða flestum það sama á sama
tíma, fylgja fyrirframgerðu
námsefni frá síðu til síðu o.s.frv.
Skólanám er því aðeins
menntandi að vel takist til. Það er
ekki menntandi fyrir börn og
unglinga að sitja í skóla meira eða
minna áhugalaus eins og margir
gera. Skólavist er ekki
menntandi fyrir þá sem upplifa
hana þannig að kennarinn sé að
vinna eitthvert gustukaverk
hundóánægður með launin sín.
að laun eins hóps ríkisstarfs-
manna verða ekki hækkuð nema
aðrir minnki við sig, borgi meira í
skatta; og e.t.v. veit hann að þess
er ekki að vænta að þjóð sem hef-
ur ofveitt fiskistofna sína í nær 20
ár og mistekist flest í nýjum fram-
leiðslugreinum fari almennt að fá
kjarabætur.
Hrun eða
endurnýjun?
Foreldrar skólanemanna, al-
menningur í landinu, eru vafa-
laust farnir að skoða málið í ein-
hverju svona samhengi. Atburðir
síðustu mánaða hafa skerpt
þennan skilning. Þess vegna
verður skólabyrjun í haust örlag-
arík. Nemendur kvöddu kennara
eftir verkföllin í fyrravor með því
að mumla „Þeim er alveg sama
um okkur.“
Samstaðan var horfin þar, rétt
eins og á vettvangi launþegasam-
takanna nú.
Það sem kennarar skila frá sér
til almennings í haust; hvað það
verður sem nemendur fá að reyna
í kennslustofnunum hjá þeim,
mun hafa varanleg áhrif á framtíð
ríkisrekinna skóla. Það mun færa
okkur nær svari við spurningunni
um það hvort skólar geti orðið
menntastofnanir sem fólk treystir
eða hvort farið verður almennt
að líta á þá sem vandræðastofn-
anir. Má vænta einhvers af skól-
unum til mótvægis við skaðleg
áhrif þess hve foreldrar í um-
búðaþjóðfélagi gefa sér að jafn-
aði lítinn tíma til barnauppeldis?
Einhvers sem vegur móti vaxandi
áhrifum af lágfleygri og menning-
arsnauðri fjölmiðlun? Eða verð-
ur að leita annarra leiða? Nýta
reynslu sem fengin er af hug-
sjónastarfi hópa sem reka einka-
skóla, samhjálpartengslum um
fræðslu eins og John Holt, Ivan
Illich og Paolo Freire hafa lýst,
námsflokkum, leshringjum,
starfsfræðslunámskeiðum og síð-
ast en ekki síst sjálfsnámi? Minn-
umst þess sem reynslan hefur
kennt okkur um það hve
fallvaltar grunnmúraðar ríkis-
stofnanir hafa reynst bæði í
Austur- og Vestur-Evrópu.
Stofnun sem bæði almenningur
og starfsmennirnir eru óánægðir
með stenst ekki til lengdar.
Er ekki vandalaust að leysa
málið með því að hækka kenn-
aralaunin? Það held ég að væri
versta Iausnin eins og nú er í pott-
inn búið. Ég held að framtíð
ríkisrekinna skóla hvfli á meiri og
betri þjónustu við nemendur og
almenning. Meiri og betri
kennslu. Að henni fenginni gæti
skapast grundvöllur fyrir því að
almenningur vildi þrengja að sér
til að kennarar gætu fengið hærri
laun. Ekki fyrr.
Hörður er kennari
og rithöfundur.
BÆKUR
Hólmganga lands og þjóðar
Bókumíslandog
íslendinga á ensku eftir
dr. Gylfa P. Gíslason
Almenna bókafélagið hefur
gefið út bók á ensku um ísland og
Islendinga eftir dr. Gylfa Þ.
Gíslason, fyrrverandi ráðherra.
Bókin nefnist „The Challenge of
Being an Icelander“ og er ætluð
útlendingum sem vilja fræðast
um land okkar og þjóð.
Bókin er 110 síður að stærð og
skiptist í 25 kafla. Fyrri helming-
ur hennar fjallar um þjóðina og
sögu hennar allt frá upphafi og
hvernig hún hefur mótast í landi
sínu og orðið sérkennileg þjóð í
sérkennilegu landi (unusual pe-
ople in unusual country, einsog
það er orðað).
Síðari hluti bókarinnar fjallar
um ísland 20. aldarinnar eftir að
það varð sjálfstætt ríki, atvinnu-
byltinguna, samskipti við um-
heiminn, þorskastríð o.s.frv. Síð-
ustu kaflarnir tveir heita Modern
Culture on an Ancient Foundati-
on (Nútímamenning á fomum
grunni) og The Icelandic Advent-
ure (íslenska ævintýrið).
Dr. Gylfi gerir í stuttum eftir-
mála grein fyrir hvers vegna bók-
in varð til. Hann segir að hann
hafi á stjórnmálaferli sínum oft
hitt útlendinga víðsvegar að sem
hafi fundist saga og örlög íslend-
inga líkast ævintýri og verið að
Dr. Gylfi Þ. Gíslason.
velta því fyrir sér hve einkenni-
legt það væri að ísland skuli á 20.
öld geta staðið sem sjálfstætt iðn-
ríki með sérstæða menningu. Því
hafi hann árið 1973 ritað bókina
The Problem of Being an Ice-
lander - Past, Present and Fut-
ure. Sú bók sé löngu uppseld og
því sendi hann nú þessa frá sér.
Sögukaflarnir í henni séu lítið
breyttir frá fyrri bókinni, en
sfðari helminginn um nútíðina
hafi hann orðið að endurrita al-
gjörlega því svo margt hafi breyst
tvo síðustu áratugi og af þeim
ástæðum hafi hann einnig hlotið
að breyta nafni bókarinnar.
Norrœnt samstarf
Höfundar fræðirita og
kennslugagna þinga
Fyrsta mót norrænna höfunda
fræðirita og kennslugagna,
nefnt NORDTRAFF 90, var hald-
ið í Gautaborg dagana 2.-5. ág-
úst. Mótið sóttu 320 höfundar og
starfsmenn útgáfufyrirtækja, þar
af 20 frá Islandi. Þetta var sam-
starfsverkefni norrænu höfunda-
félaganna á þessu sviði. Dagskrá
mótsins og skipulag miðaðist við
að gefa þátttakendum bæði kost á
almennu yfirliti og afmarkaðri
fræðslu um ýmis efni er varða
starf þeirra - og skapa umræðu-
vettvang.
í fyrsta almenna fyrirlestrinum
ræddi Gunnar Adler-Karlsson,
þekktur fræðiritahöfundur og
fyrrum prófessor í félagsfræðum,
þá ríku samrunatilhneigingu sem
mótar efnahagslega og menning-
arlega þróun Evrópu. Taldi hann
þá þróun glæða friðarvonir og
opna möguleika á styttum vinnu-
tíma en fjölmiðlasamruni gæti þó
aukið hlut lágkúru. Þessi þróun
og sú Evrópusýn, sem er í mótun,
gerði kröfur til höfunda um endu-
rmat og metnað.
Hinn heimsþekkti rannsakandi
á friðar- og ófriðarhorfum, Johan
Galtung, prófessor á Hawaii,
ræddi þróun heimsmála með
hliðsjón af gildi og takmörkum
þekkingar. Ollum virtist koma á
óvart hið skyndilega hrun mið-
stýrðra hagkerfa kommúnis-
mans. Líka sérfræðingunum.
Voru þeir blindaðir af hefðar-
helgi fræða sinna eða
hagsmunatengslum? Var það
e.t.v. vanþekking Gorbatsjovs á
utanríkismálum sem olli því að
skriður komst á afvopnun eftir
djarflegar, óhefðbundnar til-
lögur hans?
Islendingar höfðu framsögu á
átta af 36 námsstefnum eða fund-
um mótsins. Anna Kristjánsdótt-
ir lektor, á námsstefnu um mál-
rækt á tölvutímum, Gunnar
Karlsson prófessor, þar sem fjall-
að var um markmið kennslubók-
ahöfunda, aðferðir þeirra og les-
endur, Heimir Pálsson, fram-
kvæmdastjóri Félags íslenskra
bókaútgefenda, á fundi um
gagnrýni og mat á kennslubók-
um, Hrólfur Kjartansson,
deildarstjóri í menntamálaráðu-
neytinu, þar sem rætt var um mat
og úttekt á námsefni, Hörður
Bergmann, kennari og rithöfund-
ur, þar sem vandamál smárra
málsvæða voru rædd og Ragn-
heiður Gestsdóttir, kennari og
myndlistarmaður, á námsstefnu
um myndir, myndskreytingar
bóka og samspil mynda og texta.
Ingvar Sigurgeirsson lektor hafði
tvisvar framsögu. Annars vegar
um hvernig fjallað er um náms-
gögn í kennaranámi og hins vegar
um rannsóknir á námsgögnum og
notkun þeirra. í síðara erindinu
greindi Ingvar frá umfangsmikilli
rannsókn sinni á notkun náms-
gagna í 4.-6. bekk grunnskóla hér
á landi og viðhorfum kennara og
nemenda til þess. Rannsóknin
leiddi m.a. í ljós að kennslubæk-
urnar stýra að jafnaði því sem
gerist í kennslustofunum;
kennslan virðist mjög bókbund-
in.
Hagþenkir - félag höfunda
fræðirita og kennslugagna, ann-
aðist undirbúning mótsins hér á
landi og veitti 10 höfundum farar-
styrk.
Flmmtudagur 16. ágúst 1990 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5