Þjóðviljinn - 18.09.1990, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Hverjir vilja
álver?
Félagsvísindastofnun hefur birt niðurstöður skoðana-
könnunar fýrir iðnaðarráðuneytið um viðhorf til byggingar
álvers á íslandi. Þjóðviljinn birti hluta af niðurstöðunum sl.
laugardag og dró þar fram þann hluta könnunarinnar
sem sýnir viðhorf fólks í Ijósi síðustu tíðinda, að Atlantsál
halli sér alfarið að staðsetningu á Keilisnesi. Þar kom
meðal annars fram, að á þeim»forsendum styðja m.a.
61,4% landsbyggðarmanna og 57,9% stuðningsmanna
Alþýðubandalagsins staðsetningu álvers á Keilisnesi.
Hins vegar kemur ýmislegt annað á daginn, ef skoðuð
eru viðhorfin án þessara fyrirvara. Þegar spurt er hvort
fólk sé yfirleitt hlynnt því að ráðist verði í byggingu nýs ál-
vers á íslandi eru 67,7% landsmanna fylgjandi, 17,7%
andvígirog 14,7% hlutlausir.
Þetta eru nokkuð eindregin svör. Ef þau eru síðan
greind eftir fýlgi við stjómmálaflokka sést að 46,2%
stuðningsmanna Alþýðubandalagsins vilja nýtt álver,
35,9% eru andvígir, en 17,9% hafa ekki myndað sér
skoðun. Mestur stuðningur við nýtt álver er hjá kjósend-
um Alþýðuflokksins, 87%, en minnstur hjá stuðnings-
mönnum Kvennalista, 44,7%.
Þessar niðurstöður eru mjög vel marktækar, að mati
Félagsvísindastofnunar, og gefa til kynna að áhugi lands-
manna á stóriðju sé verulegur, hvar í flokki sem menn
standa. Vart þarf að efa, að endurteknar upplýsingar um
stöðnun hagvaxtar hérlendis valda því að margir telja
lausn vandans felast í nýjum stóriðjuframkvæmdum, þótt
aðrir hafi sett fram stór spumingarmerki við þjóðhagsleg-
an ávinning af álveri við þau skilyrði sem nú virðast bjóð-
ast.
Varðandi staðsetningu álvers fara svör aðspurðra í
könnun Félagsvísindastofnunar mjög eftir því á hvaða
grunni spurningin er lögð fram. Almennt er stuðningur
mestur við Keilisnes, 51,1%, Dysnes er efst á blaði hjá
26,4% aðspurðra en Reyðarfjörður fær 22,5%. Ef hins
vegar er litið til búsetu, kemur í Ijós að landsbyggðarfólk
er helst fýlgjandi Dysnesi í Eyjafirði, því 42,1% velja þann
stað, 31,1% vilja Reyðarfjörð og 26,8% landsbyggðar-
manna telja Keilisnes heppilegasta kostinn. 57,9% lands-
byggðarmanna vilja því að nýtt álver rísi á landsbyggð-
inni.
Munurinn á þessum upplýsingum og þeim sem birtust
í Þjóðviljanum sl. laugardag felst í því, að þar var gerð
grein fýrir vali fólks, standi það frammi fyrir þeim kosti, -
sem sumir munu telja hinn eina í stöðunni og aðrir hreina
nauðung, -að hinir erlendu samningsaðilar vilji eindregið
reisa álver á Keilisnesi, jafnvel þótt íslensk stjórnvöld
mundu greiða fyrir byggingu þess annars staðar. Má ef til
vill túlka þau svör þannig, að Islendingar telji ekki verjandi
miklum flármunum til þess að reisa álver á landsbyggð-
inni, þrátt fyrir hástemmdar yfirlýsingar um byggðastefnu.
Niðurstöður skoðanakannana eru vitaskuld teknar
með allri nauðsynlegri varúð, en óþarfi er að líta fram hjá
því, að hér birtast allskýrar línur. Andstæðingar álvers
benda réttilega á, að lítil opinber umræða hefur getað far-
ið fram um væntanlega samningagerð, vegna fátæklegra
upplýsinga um mörg svið hennar. Og sjaldan hefur há-
værari gagnrýni komið fram af landsbyggðinni á stjóm-
málamenn og embættismenn heldur en undanfarið, á
þeim forsendum að haldið hafi verið uppi villuljósum
gagnvart fólki varðandi það sem raunverulega hefur ver-
ið að gerast í staðsetningarmálunum. Með þá gagnrýni
bak við eyrað verður enn vafasamara að nýta viðhorfs-
könnun Félagsvísindastofnunar til pólitískra ákvarðana í
málinu, því ef upplýsingaskyldu lýðræðisþjóðfélagsins er
ekki sinnt, verður það þegnunum um megn að draga rétt-
ar ályktanir og mynda sér ólitaðar skoðanir um þau verk-
efni sem við blasa.
ÓHT
Hver vann
stríðið?
Morgunblaðið birti leiðara
daginn eftir að fjórveldin, sem
sigruðu Hitler í heimsstyijöldinni,
skrifuðu undir samþykki sitt við
að Þýskaland sameinast. Þar sagði
m.a. á þá leið að nú væru sigur-
vegarar eins og Sovétmenn orðnir
bónbjargarmenn hjá Þjóðveijum,
sem ætluðu að greiða kostnaðinn
af því að flytja sovéska herinn
heim frá Austur- Þýskalandi.
Reyndar er það svo, að menn
hafa fulla ástæðu til að efast um
það hveijir standa uppi sem sigur-
vegarar í heimsstyijöldinni síðari.
í raun og veru eru helstu sigurveg-
aramir, Bandaríkin og Sovétríkin,
orðin mjög háð þeim sem töpuðu.
Eins og fram kom við sáttagjörð-
ina um daginn og við fleiri tæki-
færi, þá er perestrojka Gorbat-
sjovs um margt háð viðskiptavel-
vild hins sameinaða Þýskalands.
Og Japanir eru búnir að kaupa upp
dijúgan hluta af bandarískum iðn-
aði, skáka Bandaríkjamönnum í
bílasölu og ýmsri hátæknineyslu-
vöru. Og ef Japanir (og reyndar
Vestur- Þjóðveijar líka) ekki
leyfðu Bandaríkjamönnum að lifa
sem svarar 150 miljörðum dollara
á ári um efni ffarn (með því að
fjármagna viðskiptahalla og fjár-
lagahalla þeirra) þá mundi heldur
betur verða grátur og gnístran
tanna allt ffá Boston til San Frans-
isco.
Kostnaður
kalda stríðsins
Risaveldin sem urðu stór á
hemaðarsigri sínum í heimsstyrj-
öldinni, þau hafa skroppið saman
vegna þess að þau biðu ósigur í
kalda stríðinu. Osigurinn var í því
fólginn að þau egndu hvort annað
í geypilegt vígbúnaðarkapphlaup
sem reyndist þeim báðum ofviða
þegar til lengdar lét. Útgjalda-
byrðin blátt áffam kæfði sovéskt
efnahagslíf (vitaskuld kom fleira
til, en herinn var ótrúlega dýr
baggi á samfélaginu) og hinar
miklu hergagnapantanir í Banda-
ríkjunum reyndust skammgóður
vermir iðnaði þar og samkeppnis-
fæmi hans. Ósigurinn í kalda
stríðinu var fólginn í því, að þeir
sem fyrir húsum réðu í Washing-
ton og Moskvu áttuðu sig ekki á
því, að hemaðarmáttur þeirra var
ekki sú ávísun á vald, öryggi og
forystu og látið var í veðri vaka.
Og því þokuðust þau smám saman
inn í skugga hinna nýju stórvelda
kaupskaparins og afkastagetunn-
ar, Japans og Þýskalands - sem
vom svo stálheppin að vera mein-
að að taka þátt í hemaðarbröltinu i
hlutfalli við efnahagslegan mátt
sinn.
Hvað um
Persaflóa?
Að vísu eru átökin við Persa-
flóa farin að draga fram álitsgerð-
ir í þá vem, að enn séu dagar öfl-
ugs vígbúnaðar ekki taldir. Það
þurfi svo sannarlega að viðhalda
hefðbundnum heijum til að ráða
við svokölluð „staðbundin stór-
veldi“ eins og írak Saddams
Husseins sem ku hafa um miljón
manns undir vopnum. En þá er á
hitt að líta, að slík uppsöfnun
vopna er fyrst og síðast afleiðing
af eftirlitslausri gróðafikn vopna-
salanna og svo af samkeppni risa-
veldanna á liðinni tíð, þegar þau
vom á víxl að hlaða undir sína
skjólstæðinga með æ öflugri,
flóknari og dýrari vígbúnaði.
Sverð og
plógjám
Nýlega var haldin í Moskvu
ráðstefna á vegum SÞ um það
hvemig sverðum skal breyta í
plógjám, m.ö.o. hvemig standa
skuli að því að skera niður her-
gagnaframleiðslu og taka upp
aðra í staðinn. Því miður er það
ekki eins auðvelt og hagstætt og
virst gæti í fyrstu. Sovétríkin gætu
að sönnu, eins og fram kom á ráð-
stefhunni, sparað 250 miljarði
rúblna í hemaðarútgjöldum fyrir
árið 1995, en það er sem svarar
þriðjungi þjóðarframleiðslunnar.
En áður en að því kemur þarf í
mörg hom að líta: margir verða at-
vinnulausir þegar herinn er skor-
inn niður, ekki bara liðsforingjar
og aðrir atvinnuhermenn heldur
og starfsmenn við fjölda risavax-
inna íyrirtækja, sem hafa einmitt
notið ýmissa fríðinda vegna þess
að þeir vora að ffamleiða í þágu
landvama.
Hættuleg
freisting
Það sem menn óttuðust einna
mest á fyrrgreindri ráðstefnu var
sú freisting sem hlýtur að leita á
ríki sem era á afvopnunarbraut að
losa sig við vopnin með því að
selja þau til þriðja heimsins. Þetta
er að sjálfsögðu mjög hættuleg til-
hneiging - eins og einmitt staðan
við Persaflóa sýnir mjög skýrt.
Um þetta segir einn sovéskur
fréttaskýrandi á þessa leið:
„Varla er þetta fær leið fýrir
Sovétríkin - sú reynsla sem við
höfúm fengið af vopnasölu til írak
er meira en nógu slæm. En engu
að síður er þessi lausn hin einfald-
asta og ábatavænlegasta. Það er
miklu flóknara og dýrara að eyði-
leggja vopn heldur en selja þau.
Og í Sovétrikjunum era nú „laus-
ir“ í samræmi við gerða samninga
um takmarkanir hefðbundins víg-
búnaðar í Evrópu 39 þúsund
skriðdrekar, 42 þúsund brynvagn-
ar og mikið af öðrum vopnum.
Hér veitir ekki síður af ströngu
eftirliti með því hvað af öllu þessu
verður heldur en með eyðilegg-
ingu birgða kjamorkuvopna og
efnavopna.“
En það borgar
sig samt
Herinn er mikill og magnaður
djöfull að draga. í sömu grein og
nú síðast var vitnað í kemur ffam,
að ýmsirþeirra sem til máls tóku á
fyrmefhdri ráðstefnu SÞ. í
Moskvu telja að fyrst í stað muni
útgjöld til afvopnunar verða
MEIRI en þau vígbúnaðarútgjöld
sem efnahagskerfm stundu sárt
undir fyrir! Eina huggunin að þeg-
ar fram í sækir era útgjöld til af-
vopnunar þau skynsamlegustu og
hagstæðustu sem hugsast getur
þJÓDVILJINN
Síðumúla 37 —108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðvilians.
Framkvæmdastjórí: Hallur Páll Jónsson.
Rltstjórar: Ámi Bergmann, Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Siguröur A. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdls Ellertsdóttír, Dagur
Þorieifsson, Ellas Mar (pr.j, Garðar Guðjónsson,
Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Heimir Már Pótursson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.J, Vilborg Davlðsdóttir, Þröstur
Haraldsson.
Skrifstofustjóri: Signin Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristln Pétursdóttir.
Auglýsingastjórí: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigrfður Sigurðardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir.
Útbreiðslu- og afgrelðslustjóri: Guðrún Gfsladóttir.
Afgrelösla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir, Hrefria
Magnúsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bflstjórí: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgrelðsla, ritstjóm, auglýsingan
Siðumúla 37, Rvlk.
Siml: 681333.
Símfax: 681935.
Auglýslngar: 681310,681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð I lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Áskriftarverð á mánuðl: 1100 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVIUINN Þriöjudagur 18. september 1990