Þjóðviljinn - 27.11.1990, Qupperneq 5

BÆKUR
Málið snýst um að
halda andlitinu
Um þessar mundir er að koma
út mikið rannsóknarverk um fé-
lagsleg áhrif herstöðvarinnar á
næsta nágrenni sitt eftir Friðrik
Hauk Hallsson félagsfræðing.
Friðrik býr í þýskalandi en hefur
notið styrkja frá Öruggismála-
nefnd og Vísindasjóði til rann-
sóknarinnar sem staðið hefur i 10
ár.
„Ég fjalla ekki um herstöðina
eða umhverfi hennar á hefðbund-
inn hátt en spyr um fólk og kynni
þess af herstöðinni og sambýlinu
við herinn,“ segir Friðrik Flaukur
í viðtali við Þjóðviljann. „Eg tók
mörg mjög löng viðtöl við fólk
sem uppfyllir ákveðin skilyrði
svo sem að hafa búið í nágrenni
herstöðvarinnar, hefur unnið þar í
lengri eða styttri tíma, hefur
stundað skemmtanalífið með her-
mönnum eða hefur viðskiptaleg
tengsl við herinn. Þetta er í raun
fleiri en ein rannsókn, t.d. sérstök
rannsókn um konur og hermenn,
önnur um viðhorfín til Banda-
ríkjamanna og svo ffamvegis.
Að hvaða leyti eru viðhorf
þeirra sem eru í nánasta sam-
býii við herstöðina öðru vísi en
hinna sem ijær búa?
„Keflvíkingar, þegar ég tala
um Keflvíkinga á ég líka við þá
sem búa í Njarðvíkum, vilja í
rauninni ekkert hafa með Kanann
að gera og nota orðið Kani í niðr-
andi merkingu. Það má kannski
orða það svo, að í þeirra augum
væru aukin umsvif, aukið dollara-
streymi, en færri og helst engir
hermenn, eða bara herstöð án her-
tóla væri það sem menn gætu
helst óskað sér. Annars er eftir-
tektarvert að bera saman atvinnu-
þróunina i nágrannabyggðunum
Keflavík og Njarðvík annars veg-
ar og Grindavík hins vegar.
Keflavík er löngu hætt að vera
dæmigerður sjávarútvegsbær, en
allt öðru máli gegnir um Grinda-
vík sem er virkilegt sjávarpláss
og hefúr einangrað sig ffá her-
stöðinni. Það eru stundum ekki
nema 10 manns eða kannski eng-
inn úr Grindavík í vinnu í her-
stöðinni.
Keflavík og Njarðvík hafa í
rauninni sömu einkenni sem her-
stöðvabæir og sjá má í Bandarikj-
unum, Þýskalandi og víðar þar
sem fólk býr í svipuðu nábýli við
herinn. Allt mannlíf dregur dám
af herstöðinni, hún er hluti af dag-
legu lífi fólks. Samt sem áður
taka menn margt upp eftir Kanan-
um, en með vissri andúð eða háði,
og herstöðin hefur breytt málfari
Suðumesjamanna. Þeir tala eigin-
lega tvö mál, flugvallarmál, sem
þá er talað á flugvellinum, en
heima hjá sér eða þegar þeir vilja
vanda málfar sitt tala þeir ósköp
venjulega íslensku.
Skoðaðir þú muninn á af-
stöðu þeirra sem hafa efnahags-
lega afkomu af herstöðinni í
samanburði við hinna?
Já, ég gerði það. Það er at-
hyglisvert að þeir sem eru komnir
lengst á vellinum, hafa hæstu
stöðumar og best launuðu störfin,
þeir flytja ffá Keflavík. Það er
augljóst mál, þeir búa í Garða-
bænum eða Reykjavík eða ein-
hversstaðar. Því efnaðari sem
menn em þeim mun lengra fara
menn frá stöðinni. Menn vilja
ekki hafa nein samskipti, sérstak-
lega ekki við hermennina, kann-
ski við yfirmenn, em gjaman í
golfklúbbi eða því um líkt.
Hvernig birtast áhrif stöðv-
arinnar á flokkspólitík á svæð-
inu?
í því sambandi mætti nefha
athyglisverða hluti, sem raunar
koma ekki allir ffam í bókinni.
T.d. hafa Alþýðuflokksmenn ffá
upphafi haft vissa lykilaðstöðu í
ráðningakerfinu. A vissum vinnu-
stöðum var hlutfallslega mikið af
mönnum sem á einhvem hátt
vom Alþýðufiokksmenn. Það
kom mér á óvart að afstöðu sjálf-
stæðismanna svipar mjög til af-
stöðu framsóknarmanna sem vilja
aðskilnað herlífs og þjóðlífs og
Ný sögubók á
léttu máli
Hjá Námsgagnastofnun er
komin út ný sögubók á léttu máli,
svokölluð léttlestrarbók.
Saga sú sem hér um ræðir,
Ugla sat á kvisti..., er einkum ætl-
uð bömum og unglingum á aldr-
inum 11- 14 ára sem eiga erfitt
með að lesa langan samfelldan
texta; að sjálfsögðu geta aðrir haft
ánægju af lestri hennar. I umræð-
um sem tengjast ári læsis og lestri
KRISTÍN STEINSDÓTTIR
Ugla sat
ákvisti...
Teikningar ]ean Posocco

Einar Már Sigurðsson, bæjarfull-
trúi f Neskaupstað, formaður
Sambands sveitarfélaga (Austur-
landskjördæmi.
Athugasemd
Við vinnslu fimmtudagsblaðs-
ins 22. nóv. féll niður mynd af Ein-
ari Má Sigurðssyni, höfundi grein-
arinnar „Barátta byggðanna". Eru
hann og lesendur beðnir velvirð-
ingar á mistökunum. Ritstj.
NAMSGAGNASTOFNUN
vilja fyrst og ffemst hafa hreinar
linur, hreinleg viðskipti, ekki
þetta hálfólöglega og allt það,
sem er allt önnur afstaða en sjálf-
stæðismenn í Reykjavík hafa.
Sjálfstæðismenn syðra tóku það
einmitt fram að ffamsóknarmenn
og sjálfstæðismenn hafa haft lyk-
iltökin i vamarmáladeild ráðu-
neytisins, en i mannaráðningum
og starfsmannahaldi vamarliðsins
hafa Alþýðuflokksmenn lagt
miklu meiri áherslu á að koma
sínum mönnum að.
Alþýðubandalagsmenn syðra
hugsa öðm vísi um herstöðina en
flokksbræður þeirra hér í Reykja-
vík. Þeir em praktískari í afstöðu
sinni. Þeir hafa að vísu sömu
grundvallarafstöðuna, en vilja
fara allt aðrar leiðir, og fer greini-
lega í taugamar á þeim hvemig
forystan hefúr stundum verið
óhagstæð fýrir byggðarlagið. T.d.
afstaða þeirra til flugstöðvar-
byggingarinnar. Mönnum fannst
það einmitt til bóta að skilja þjóð-
lífið og herlífið að með nýrri flug-
stöð, þrátt fyrir það hvemig að
þessu var staðið. Framsóknar-
menn á suðumesjum em senni-
lega sáttastir við sína forystu.
Fékkstu aðgang að ðllum
gögnum sem þú taldir þig
þurfa?
Ég komst í gögn um starfs-
mannahald og atvinnumál og
fékk nokkrar aðrar möppur sem
þar em geymdar. í þeim reyndist
þá vera allur fjandinn annar, sem
mér fannst ekki merkilegur.
Öll leyndin um þessi mál er í
rauninni ósköp fáránleg. Herinn,
jafnvel í lýðræðisþjóðfélögum, er
alltaf einræðislegur og segir allt
sem hann varðar vera hemaðar-
leyndarmál. Það er t.d. mjög erfitt
að fá að rannsaka bandaríska her-
inn, líka fyrir Bandaríkjamenn.
Menn þurfa helst að vera foringj-
ar i hemum til að fá að rannsaka
■
herlífið, ég byggði á slíkum rann-
sóknum. Herinn segir alltaf:
Borgaramir eiga ekkert að skipta
sér af okkur. Það em tveir heimar,
heimur hersins og hinn borgara-
legi heimur.
Vamarmálaskrifstofan tekur
þessi vinnubrögð upp eftir hem-
um, það má helst ekki segja neitt
um herinn. Svo þegar ég fer að
skoða þetta í vamarmáladeild-
inni, þá er þetta bara ósköp
ómerkilegt. En ég rakst á skondin
bréf um það, að til stóð að setja
niður herstöð fyrir ofan Rauða-
vatn, það var 1943 að mig minnir.
Mér fannst það mjög fýndið að
það eina sem menn settu fýrir sig
í ráðuneytinu var að þeir vildu að
byggingamar yrðu úr varanlegu
efni.
Hverju ráða innlend stjóm-
völd í málefnum hersins þegar
allt kemur til alls?
Sára litlu. Leikurinn snýst í
rauninni um að týna ekki andlit-
inu, að láta líta svo út sem þau
hafi einhver völd gagnvart
Bandaríkjamönnum, þetta á líka
við um Þjóðveija og önnur lönd
þar sem erlendar herstöðvar eru,
eins og sést af því að þegar til hef-
ur staðið að banna lágflug banda-
rískra herflugvéla í Þýskalandi
kemur strax á daginn að Banda-
ríkjamenn fara sínu fram. Hér á
Islandi hafa allar stjómir ein-
hvemtíma á ferli sínum sannfærst
um það að þannig sé málum
þannig háttað, hafi þær ekki verið
klárar á því fýrir. Ég efast reyndar
ekki um einlægni einstakra
stjómmálamanna, þeir ætluðu að
breyta samkomulaginu eða jafn-
vel að koma hemum úr landi að
einhverju leyti. Sérstaklega hefúr
Einar Agústsson vaxið í áliti hjá
mér eftir rannsóknina. Ég hafði
álitið að hermálið hefði farið
svona á tímabilinu 1971 - 1974
fýrir handvömm, en ég sé að hann
hefur látið vinna skynsamlega að
málinu.
hágé.
almennt hefúr verið lögð mikil
áhersla á nauðsyn þess að þessi
lesendahópur eigi völ á lestrarefni
við sitt hæfi.
Sagan fjallar um Heiðu og
Bám sem em að byija í 8. bekk.
Heiða er flutt úr sveitinni og er ný
í bekknum. Hún þarf að takast á
við ýmis vandamál semn fýlgja
því að kynnast nýjum félögum.
Ugla sat á kvisti... er skrifúð á
léttu og ljósu máli, letur er greini-
legt og línur stuttar. Öll fjögur
heflin em ríkulega myndskreytt
og þess gætt að myndir styðji
ávallt við textann.
Sögunni er skipt í fjögur hefti,
27-40 bls. hvert.
Sagan kemur einnig út á
hljómböndum til lestrarþjálfúnar.
Auk þess er fáanleg vinnubók
með hveiju hefti. Höfundur
vinnubóka er Guðfinna Guð-
mundsdóttir.
ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Aðeins byrði af myrkri
Geirlaugur Magnússon
Sannstæður
Mál og menning 1990
„Sennilega er engin strönd“
segir í lok kvæðis í þessari bók
sem „Dmkknun" heitir. Ljósin á
ströndinni em altént ekki annað
en „minnispunktar marklausra
skilaboða“. Þetta er fýrsta kvæðið
í bálki sem kallast einu nafni
„Jarðtengsl“ og þar er strax sleg-
inn sá bölsýni tónn sem ríkir
í þessum ljóðheimi, þar sem
„höfúðið er þér fimaþungt / að-
eins byrði af myrkri" og í stað
þess að standa við „Upphaf hins
nýja heims" eins og eitt kvæðið
heitir komumst við að því að
veröldin enn
þessi stöðugi fúkyrðaflaumur
að Jylla upp i tómið
sem glyttir alltaf í ,
logandi auga
fullt af hatri og heift
Þessi bölmóður er hressandi á
sinn hátt. Hann er ekki vælulegur,
það er í honum tilgerðarleysi og
einlægni. Sem svo tengist því að
höfundurinn er án undanbragða
að skoða sína kynslóð sem sá
„pólitiskar fúrðusýnir“:
i leitinni að óskasteininum
draumhnoðinu
hamingjubrosinu
áður en liðið sundraðist og
hver og einn hvarf inn í sinn skáp.
Og það er ekki oft spurt um það,
hvort menn þessarar kynslóðar
(kenndrar við árið 68) komist út
úr sínum skáp aftur, sínu hólfi. I
mesta lagi að spurt sé einu sinni,
hvort þú orkir að leita „svifmjúkra
drauma / svansvængja svartra / úr
ljóði“. Eins gott kannski: það hafa
svo margir ort sér til hita og látið
sem þeir gætu bjargast I skáld-
skap. Þetta er náttúrlega elskuleg
óskhyggja, en hún getur oftar en
ekki snúist í klisju, einnig hún.
Fyrsti hluti bókarinnar ber
samheitið „Sannstæður“. Þar er
formið knappara, útsmognara en í
Jarðtengslum, en um leið ívið
kaldara. Oftar en ekki er í þessum
bálki tekið mið af því, að í ljóðum
getur allt gerst. Ekki endilega víst
samt að lesandinn sætti sig við
Geirlaugur Magnússon
það. Stundum finnst honum að
hann hafi nauman áhuga á „hrað-
fleygum einhymingum“ sem sitja
í djúpum leðurstólum og „setja
vökunni umgengnisreglur". Eða
þá að eitt orð eins og dregur niður
heillega mynd („litaskynið“ í lok
kvæðisins „innan um veigamar“,
svo rétt sé nefnt það sem við er
átt). En þegar á allt er litið er einn-
ig sterkur keimur af þessum ljóð-
um, vegna þess hve vel skáldið
sneiðir hjá bæði hvunndagsleika í
máli og svo þokukenndri óráðsíu,
sem er alltof algeng hjá þeim sem
em að leika sér með tungumálið
eins og það heitir. Hér skal til
dæmis nefnt lítið kvæði sem
geymir Biblíuminni og er prýði-
lega heillegt í sinni sparsemi. Það
heitir „Utan af akrinum“:
más uxans
söngur sigðarinnar
óttablik deyjandi sólar
þungstíg leiðin heim
hver gœti bróður sins.
Fyrir nú utan það að margt
lofsamlegt mætti segja um ein-
stakar myndir Geirlaugs skálds
sem reynast ágætlega sterkar
og rúmgóðar eins og þessi hér:
hugsunin öll
ein netadrœsa
sundurskotin krabbadós
AB