Þjóðviljinn - 08.12.1990, Síða 2

i fomum
sögum
Senn líður að jólum, þessari stórhátíð kristinna
manna þegar fæðing Jesúbarnsins er haldin hátíð-
leg með miklum gleðilátum. En ekki eru jólin þó
jafn nýr siður og kristnin, þó kölluð hafi verið annað
fyrr á tímum. Voru hátíðir haldnar í nánd við sól-
hvörfin, seint í desember eða snemma í janúar eft-
ir því hvar var á jarðkringlunni og fagnað vel sólinni
sem um það leyti tók að hækka á lofti.
Er máske ekki úr vegi, nú þegar Ijóssins hátíð
fer að renna upp, að líta á hvað til er af sögnum úr
fortíð vorri um hátíð þessa, þótt kristnin hafi þegar
verið farin að hafa áhrif þegar sögur þessar voru
skráðar á bókfell. Nokkuð er um það í fornbók-
menntunum að minnst sé á jólin, ýmsir atburðir tí-
undaðir sem gerðust um það leyti og má nokkuð af
frásögnum þessum ráða um siði og venjur jóla-
halds í heiðnum sið.
En ekki tóku forfeður okkar hátíð Ijóss og friðar
alveg jafn hátíðlega og við viljum gera í dag. Lítum
á kafla úr Sturlungu:
Það var á jólum, er Stakka-
menn komu til tíða. Þá var Gísla
sagt, að þeir voru í kirkju. Þá sendi
hann mann að læsa kirkjunni; var
Eyjólfurþar, en Guðmundur í skot-
inu, - hann átti eigi kirkjugengt.
Gísli og hans menn hlupu til vopna
og fóru til kirkju; bað Eyjólfur þá
griða, en þar var vamað. Guð-
mundur gekk út úr skotinu og færði
Gísla höfúð sitt; en Gísli lézt
þiggja mundu og kvaddi til heima-
mann sinn, þann er Guðmundur
hafði áður illa leikið og glapið
konu fyrir, að hann skyldi drepa
hann. Þá leiddu þeir hann upp um
garð og drápu hann þar. Eyjólfúr
komst út um glerglugga austur úr
kirkjunni og hljóp út til Stakka og í
kastala, er hann átti þar. Þeir Gísli
fóru út þangað og sóttu hann í kast-
alann. Þar var húskarl hans í hjá
honum, er Þorsteinn stami hét, og
griðkona, er Þorbjörg hét. Eyjólfúr
varðist alldrengilega, en Þorsteinn
spurði, hvort hann skyldi eigi gefa
nautum, Eyjólfúr bað hann fara,
hvert er hann vildi, og tók hann or-
lof. Þar var um þetta kveðið:
Sendir rann af Sandi
sundhreins frá börfleina
hræddur, svo hjartað loddi
happlaust við þjóhnappa.
Framar kváðu þar fúra
fleyvangs Njörun ganga,
-sókn var hörð, er ég heyrða-
hreinláta Þorsteini.
Eyjólfúr varð eigi sóttur og
hurfú þeir frá, Gísli og hans menn.
Grið fengu menn Eyjólfs, þeir er í
kirkju vom.
Á öðrum stað í Sturlungu er
frásögn sem gefúr til kynna að ekki
hafi þótt tiltökumál þótt til bardaga
kæmi um stórhátíðir, og vílar bisk-
up ekki fyrir sér að fordæma menn
úr stólnum á sjálfa jólahátíðina:
En er þeir vom mettir, riðu þeir
upp til Hóla; komu þar í það mund,
er biskup gekk til aftansöngs.
Mættust þeir biskup fyrir kirkju-
dyrum. Kvaddi Þorgils biskup, og
tók biskup honum blíðlega og bauð
honum þar að vera svo lengi sem
hann vildi, og öllum hans mönn-
um. Var það bæði, að biskup spyr
einskis, enda var honum ekki sagt.
En er biskup gekk inn í stöpul-
inn, þá gekk til hans Þormóður
Grímsson og mælti við hann hljótt.
Þá spyr biskup Þorgils, hvort
nokkrir hans menn föstuðu þurrt.
,J2nginn í kvöld,“ segir Þorgils.
„Eigi munu þér kjöt eta í
kvöld,“ segir biskup.
,JCjöt átum vér í dag,“ segir
Þorgils.
Biskup mælti: „Þormóður! Bú
þeim gott kjöt og digurt!“
Gekk biskup þá til aftansöngs.
En er aftansöng var lokið,
gengu þeir biskup og Þorgils upp í
stofú. Segir Þorgils þá biskupi all-
an tilgang þangaðkomu sinnar. En
er þeir skildu talið, gekk Þorgils til
borðs, en biskup að sofa. Var þar
hið bezta við tekið. En um morgun-
inn var séð fyrir hestum þeirra. Var
biskup hinn kátasti. Leið þá af dag-
ur þessi. Komu þá boðsmenn:
Broddi bóndi ffá Hofi og Einar
faxi, Jón Skíðason.
En jóladaginn í miðmessu gekk
biskup á kór og predikaði af hátíð-
inni. En er því var lokið, þá segir
hann um þangaðkomu Þorgils og
alla þá atburði, er þar höfðu gerzt, -
kallar þá vera landráðamenn,
Hrafn og Sturlu, og alla þá, erþeim
veittu. Setti hann þá út af heilagri
kirkju og forboðaði þá, en kveðst
bíða mundu að sjálfú banni, þar til
er hann spyrði fleira illt af ferðum
þeirra.
Biskup mælti, að allir þeir
menn, „sem að nokkru vilja hafa
mín orð, verði Þorgilsi að trausti,
ef hann þarf nokkurs við.“
Broddi tók vel við Þorgilsi.
Jóladaginn skipaði biskup mönn-
um í sæti: setti hann Þorgils hið
næsta sér á pall og svo hans menn
sem bekkurinn varnist. Þar var þá á
vist með biskupi Eysteinn hvíti og
Jórunn kona hans og Aron Hjör-
leifsson. Sat Eysteinn gegnt bisk-
upi og þar boðsmenn hjá honum.
Það er nú fyrst að segja, að
biskup bauð Þorgisli þar að vera og
öllu hans föruneyti um jólin. Var
Þorgils þar hinn fyrsta dag jóla og
annan kyrr. Þriðja dag jóla reið
hann upp á Flugumýri snemma;
var þar stefndur fúndur hinn fjórða
dag jóla. Komu þar til héraðsmenn.
Biskup var og þar og segir héraðs-
mönnum allt um ferð Þorgils.
Broddi bað menn minnast á ástúð
þá, er menn höföu haft við Kolbein
unga, og kveðst oft heyrt hafa, að
menn vildu þann höföingja, að af
ætt Kolbeins væri.
„Er nú þess kostur,“ segir hann.
Var þar nú margt um talað, og
ræðst það af, að ekki varð af tillög-
um að sinni. Þorgils sendi þá
njósnarmenn vestur til Miðfjarðar
og suður allt til Reykholts. En er
þeim fúndi var slitið, var Þorgils á
Flugumýri þijár nætur og reið síð-
an út til Hóla og sat þar í kyrrðum,
- voru þar drykkjur miklar og bílífi.
En ekki er það eingöngu að
menn eigi í útistöðum og bardög-
um hver við annan um jól í fomum
sögum, heldur ganga menn líka
aftur með miklum ósköpum og er
sagan af Glámi þar sennilega einna
frægust:
Nú leið svo þar til er kemur að-
fangadagur jóla; þá stóð Glámur
snemma upp og kallaði til matar
síns.
Húsfreyja svarar: „Ekki er það
háttur kristinna manna að matast
þennan dag, því að á morgun er
jóladagur hinn fyrsti,“ segir hún,
„og er því fyrst skylt að fasta í
dag.“
Hann svarar: „Marga hindur-
vitni hafið þér, þá er ég sé til einsk-
is koma. Veit ég eigi, að mönnum
fari nú betur að heldur en þá, er
menn fóm ekki með slikt. Þótti mér
þá betri siður, er menn vom heiðn-
ir kallaðir, og vil ég mat minn en
engar ref]ar.“ Húsfreyja mælti:
„Víst veit ég, að þér mun illa farast
í dag, ef þú tekur þetta illbrigði til.“
Glámur bað hana taka matinn í
stað, - kvað henni annað skyldu
vera verra. Hún þorði eigi annað en
að gera sem hann vildi. Og er hann
var mettur, gekk hann út og var
heldur gustillur. Veðri var svo far-
ið, að myrkt var um að litast, og
flögraði úr drífa, og gnýmikið, og
versnaði mjög sem á leið daginn.
Heyrðu menn til sauðamanns önd-
verðan daginn, en miður er á leið.
Tók þá að fjúka, og gerði á hríð um
kvöldið. Komu menn til tíða, og
leið svo fram að dagsetri.
Eigi kom Glámur heim.
Var þá um talað, hvort hans
skyldi eigi leita, en fynr því, að
hríð var á og niðamyrkur, þá varð
ekki af leitinni. Kom hann eigi
heim jólanóttina, - og biðu menn
svo fram um tíðir. Að æmum degi
fóm menn í leitina og fúndu féð
víða í fönnum, lamið af ofviðri eða
hlaupið á fjöll upp. Því næst komu
þeir á traðk mikinn ofarlega í daln-
um: þótti þeim þvi líkt sem þar
heföi glímt verið heldur sterklega,
því að gijótið var víða upp leysí og
svo jörðin. Þeir hugðu að vandlega
og sáu, hvar Glámur lá skammt á
brott frá þeim. Hann var dauður og
blár sem hel, en digur sem naut.
Þeim bauð af honum óþekkt mikla,
og hraus þeim mjög hugur við hon-
um. En þó leituðu þeir við að færa
hann til kirkju og gátu ekki komið
honum nema á einn gilsþröm þar
skammt ofan frá sér og fóru heim
við svo búið og sögðu bónda þenn-
an atburð.
Hann spurði, hvað Glámi
mundi hafa að bana orðið. Þeir
kváðust rakið hafa spor svo stór,
sem keraldsbotni væri niður skellt
þaðan frá, sem traðkurinn var, og
upp undir björg þau, er þar voru of-
arlega í dalnum, og fylgdu þar með
blóðdreQar miklar. Það drógu
menn saman, að sú meinvættur, er
áður haföi þar verið, mundi hafa
deytt Glám, en hann muni fengið
hafa henni nokkum áverka, þann er
tekið hafi til fúlls, því að við þá
meinvætti hefúr aldrei vart orðið
síðan.
Annan jóladag var enn farið að
færa Glám til kirkju: voru eykir
2 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN