Þjóðviljinn - 20.02.1991, Qupperneq 4

ÞJOÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Þegar hernaöar-
bandalag hverfur
í fyrri viku var frá því skýrt að aðildarríki Varsjár-
bandalagsins hefðu samþykkt að leggja það niður sem
hernaðarbandalag fyrir fýrsta apríl. Það má hafa fyrir
satt að þetta sé ekkert aprílgabb og það er vitanlega
fagnaðarefni blaðtetri, sem hefur lengi agnúast út í tví-
skiptingu heimsins og Evrópu milli ofvopnaðra hernað-
arbandalaga, að annað þeirra sé komið svo að fótum
fram að það gefist upp á því að vera til.
En þá er það andskoti þeirra Varsjárbandalags-
manna, Nató. Hvað verður nú um hann? Nató leitaði sér
réttlætingar í því á sínum tíma að það þyrfti að sporna
gegn háska af miklum hernaðarmætti Rússa, Varsjár-
bandalagið kvaðst síðan þurfa að vera til vegna hásk-
ans frá Nató, og leitaði þó sérstaklega að réttlætingu fyr-
ir sinni tilveru í þvl að Vestur- Þýskaland kom sér upp
her og gekk í Nató. Menn gætu því ætlað að Natómenn
hefðu glutrað niður sínum tilverugrundvelli þegar lið
andstæðingsins hefur sundrast og það komið á daginn
að auki að hernaðarmáttur Sovétmanna sjálfra var jafn-
an mjög ofmetinn - ekki síst vegna þess að hernaðar-
tækni þeirra var í flestum dæmum kynslóð á eftir vest-
rænum vígbúnaði.
En því er nú ekki að heilsa. Það eru alltaf að heyrast
yfirlýsingar, sem Morgunblaðið heldur mjög á lofti, um
að „engin áform eru uppi um að leggja Atlantshafs-
bandalagið niður“. Morgunblaðið telur (til dæmis í síð-
asta Reykjavíkurbréfi) að það bandalag þurfi að standa
áfram til að „veita vernd gegn Sovétríkjunum eða því ríki
sem tekur við af þeim“. Þetta er slöpp röksemd, bæði
vegna þess að Sovétríkin eru, sem fyrr segir, ekki það
hernaðartröll sem menn fyrr töldu og svo vegna þess að
það er eins og gert ráð fyrir því fyrirfram að Rússland
hljóti (hver sem fer með völd) að verða einskonar and-
skoti Vestur-Evrópu. Eða öðruvísi verða ekki skilin um-
mælin um „það ríki sem tekur við“ af Sovétríkjunum.
Hitt er svo ekki undarlegt að Natómenn vilji halda í
sitt bandalag með einhverjum ráðum. Nató hafði frá
upphafi margháttaðan tilgang eða tilverurök. Eða svo
vitnað sé í einn af breskum guðfeðrum bandalagsins, þá
átti það að „halda Rússum frá Evrópu, Bandaríkjamönn-
um inni og Þjóðverjum niðri". Ef að fyrsti liður setningar-
innar fellur úr gildi, þá standa hinir samt eftir: viðleitni
Bandaríkjanna til að hafa fingur á málum Evrópu, sem
og ótti ýmissa aðila við að Þjóðverjar gerist ofjarlar allra
sinna sessunauta í evrópskum samtökum. Þetta vilja
menn helst ekki segja upphátt í Brussel, en ekki er að
efa að þetta eru „tilverurök" sem skipta í raun máli.
En svo er eitt enn. Sá Flóabardagi sem nú er háður
gegn írak með þrjú Natóríki sem helstu styrjaldaraðila
staðfestir m.a. spádóma um að í stað þess fjandskapur
milli austurs og vesturs sem við bjuggum við í fjörutíu ár
komi árekstrakeðja sem kenna má við norður gegn
suðri. í þeirri stöðu muni hin ríku iðnaðarveldi í norðri
fylkja liði til að koma í veg fyrir að nokkur sá aðili verði
öflugur í Þriðja heiminum, sem geti gert þeim lífið leitt
með breyttu verðlagi á olíu eða hráefnum eða sett þeim
að öðru leyti stól fyrir dyr. Og þá geta menn hæglega
séð það fyrir sér að vaxandi þrýstingur verði á að gera
Nató að sameiginlegri „heimslögreglu" Norður-Ameríku
og Evrópubandalagsins, hins ríka „Norðurs", um allan
heim. Þar með er komin upp allt önnur staða en var í
vígbúnaðarkapphlaupi milli austurs og vesturs. Og mál
til þess komið að íslendingar beini Natóumræðu sinni að
þessum þætti málsins. Ekki síst vegna þess að í næstu
árekstrum norðurs og suðurs er alls ekki víst að menn
eignist eins „þægilegan'1 (þ.e.a.s. illræmdan) andstæð-
ing og Saddam Hússein, sem allir vilja fordæma, hvað
sam þeir annars hugsa um aðdraganda og framkvæmd
Flóabardagans nú.
ÁB.
Thor Vilhjálmsson og Örn Þorsteinsson með samvinnuverkefni Ijóðskáldsins og myndlistarmannsins 1986: Spor f
spori (Step inside Step). Mynd: Sigurður Mar.
Thormeðippon
Thor Vilhjálmsson, sem er út-
smoginn í júdó, náði að mati
dómnefndar ippon (fullnaðar-
sigri) gegn poppurum og lág-
menningu í ræðu við afhendingu
íslensku bókmenntaverðlaunanna
um daginn. Prúðbúnir hátíðar-
gestir í Listasafhi íslands, sem
voru dómarar að þessu sinni,
fognuðu neyðarlegum ummælum
hans og samanburði, þar sem
hann sýndi fram á, að ráðamenn
dekruðu um of við poppara.
Arásartækni Thors grundvall-
aðist á því að popptónlist dygði
ekki til annars en eyða einmana-
leik fólks i lyftum og kjörbúðum.
Auka þyrfti skilning og stuðning
við göfuga list, en draga úr fjá-
raustri í dellumar.
En nú spyija sumir: Hví má
ekki létta lund þeirra sem í lyftum
dúsa? Og með öðrum hæhi en
tíðkast hjá strengjasveitum? Þeha
er kannski ekki lengur bara um-
ræðan um lágmenningu og há-
menningu, músík og músak.
Staðreyndin er trúlega sú, að
öllum þeim sem fást við skapandi
og túlkandi athæfi í samtímanum
veitir ekkert af að standa saman
og virða hvert annað. Bassaleik-
arinn í þungarokkshópnum þarf
að átta sig á því að Michelangelo
er hans megin. Og það er hlutverk
„hámenningar“- fulltrúanna að
leiða þungbassaleikaranum þetta
fyrir sjónir.
Þóh hlægilegt sé að sjá þá
engjast, er því spumingin hvort
popparar eiga skilið öll þessi af-
dráttarlausu hengingar- og lástök
Thors. Og ef þeir em af hinu illa:
Mega vondir hvergi vera? Svo
ekki sé nú talað um hih, sem virð-
ist sérstakt feimnismál á tímum
erlendra fréttasjónvarpa: Er styrk-
ur „hámenningarinnar“ ekki meiri
en svo að honum stafi mest ógn af
„Iágmenningunni“?
Sú fullyrðing að opinberir að-
ilar styrki mslið á kostnað gulls-
ins þarf líka nánari röksemda við.
Poppplötusalan hefur dregist
saman vegna erfiðrar samkeppni
við bækur sem ekki bera virðis-
aukaskatt. Popparar borga
skemmtanaskatt af tónlistarflutn-
ingi, klassíkerar ekki. Rikisvaldið
ætlar að styrkja myndarlega út-
gáfu erlendis á 9 geisladiskum
með hljómlist Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar osfrv.
MúsakogMózart
Fyrr á tíð lagði þessi klippari
til að erlenda orðið „muzak“ yrði
þýtt með íslenska heitinu „tón-
last“, í niðmnarskyni. En músak
er sá færibandataktur hljómanna
sem skolast oft í reiðileysi úr sím-
tólum, hátölumm verksmiðja,
verslana og ýmissa biðstöðva.
Spumingin sem hefúr vaknað æ
rækilegar með árunum er samt
þessi: Hentar ekki hvað sínum
stað og stund? Er ekki músakið
jafh gagnlegt og stígvélið, þóh
hvomgt eigi endilega heima í óp-
erunni?
Hér er dæmi: Klipparinn
gleymir seint hve ljúflega hún lét
í eyrum bátsveija, kammertónlist
Rikisútvarpsins, (þeha er fyrir
daga Rásar 2), þegar siglt var eih
blíðskaparsíðdegi á Breiðafirði
og vitjað um haukalóðimar á áh-
unda áratugnum. En þegar vinnan
hófst og hvað djöfúllegast gekk
að greiða þömngaflækjumar úr
veiðarfæmnum, kallaði menning-
arlega sinnaður formaðurinn (sem
hafði hlustað með ánægju á fiðl-
umar ffam að þessu) í örvæntingu
sinni: „Slökkvið á þessu helvíti!“
Og sjókaldur sannleikurinn er
sá, að við lýjandi skítverkið áhi
músakið betur við en Mozart,
stígvélin í stað spariskónna. Og
Mozart áhi betra skilið en lenda í
hlutverki böðuls við Bjameyjar.
Miðlungs-fiðlungar
En stríð skálda við trúða, eins
og glíma Thors við popparana,
em ekki ný af nálinni, og hafa þar
að auki kannski alltaf orkað tví-
mælis.
Allar götur ffá 13. öld eigum
við nefnilega heimildir um ís-
lensk skáld við norskar hirðir,
sem kvörtuðu undan þvi að
ómerkilegir trúðar og dægurtón-
listarmenn drægju frá þeim at-
hyglina. Nærri fjárhirslum Nor-
egs espaðist alls kyns Iágmenning
þess tíma, loftfimleikar, trúbadúr-
ar og hávaði.
Núna vitum við, að þessir lið-
ugu og tónvissu grallarar sem ís-
lensku skáldin níddu í kveðling-
um, vom ffumkvöðlar ágætra
hluta í leikhúsi og tónlist miðalda,
varðveittu mikilvægar hefðir og
vom langt frá því eins hættulegir
menningunni og skáldin okkar
töldu. Hins vegar fór markaður
fyrir konungaljóð þverrandi og
eftir því sem eftirspum eftir af-
urðum íslensku skáldanna minnk-
aði, gerðust þau væntanlega
gagnrýnni á samkeppnisaðilana.
Og unnendum strengjatónlist-
ar er hollt að muna, að í eitraðri
baráttu hirðskáldanna okkar í
Noregi við trúðleikara, loftfim-
leikamenn og tónlastara, - þóhi
þeim fiðluleikaramir hvað óhugn-
anlegastir.
Fiðlungar fá skuggalega út-
reið í íslenskum fombókmennt-
um, þeir em þjófar, éta kjöt á
föstudögum og draga athyglina
ffá hirðskáldunum með því að
keppa við þau bæði um opinber
ffamlög og hylli kvenna.
Og er það ekki þarft umhugs-
unarefni fýrir þá sem æsa sig út af
dægurlögum, að margt af því sem
kammersveitir og sinfóníuflokkar
spila núna með grafalvarlegum
svip em ekkert annað en gömul
dægurlög síns tíma, fúllkomið
léttmeti. Bach var rekinn úr org-
anistastarfi vegna hávaðans og
rytmans.
Já, jafnvel trommarann í
harðarokkshópnum á ekki að
flæma burt, heldur bjóða velkom-
inn í fomneyti Hómers, Miche-
langelos og Jóns Leifs. Þóh
poppöskrið sé ekki ýkja skapandi,
er túlkun þess sterk og ögrandi.
Ekki bara niðurrif, heldur ákall og
yfirlýsing, staðhæfmg, rammis-
lagur aldarinnar.
Orðlistar uchi-gawa
En Þjóðarbókhlaðan gapir
engu að síður tóm. Og Thor
glímdi við fleira en popp í Lista-
safninu um daginn. Hann beihi
sínu orðlistar uchi-gawa og o-
soto-gari (vinsæl kashök júdó-
manna) út af Persaflóastríði og
Þjóðarbókhlöðu.
Glímukóngar stíls og inni-
halds eins Thor eiga auðvelt með
þessar brýningar og vonandi duga
þær. En hefúr einhver athugað
hvort liðsstyrkur poppara gæti
orðið að gagni t.d. varðandi bók-
hlöðumálið? Þóh íslenskir ryt-
magæjar fái ókeypis miða til
Róms með lagið um Nínu er þeim
það varla ofgoh. Menningin á í
sinni vök að veijast gagnvart
neysluhyggjunni, andavaraleys-
inu, kraftleysinu. Fríðu Á. Sig-
urðardóttur, Herði Ágústssyni og
Thor veitir bara ekkert af því að
eiga hauka í homi í Eyjólfi Krist-
jánssyni og Stefáni Hilmarssyni.
Víglinan er annars vegar milli
þeirra sem láta sér fáh um finnast
og hugleiða aldrei hvort lífið eða
brot úr því geta verið listaverk -
og hinna sem ekki gera sér keypta
afþreyingu að góðu, heldur vilja
taka þátt, með hljómfalli sínu eða
hreyfingu, með tjáningu sinni eða
túlkun.
ÓHT
ÞJÓÐVIUINN
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guðmundsson
Ólafur H. Torfason.
Fréttastjóri: Sigurður Á. Friðþjófsson.
Aðrir blaðamenn: Bergdís Ellertsdóttir, Dagur
Þorieifsson, Elias Mar (pr.), G. Pétur Matthíasson,
Garðar Guðjónsson, Guðmundur Rúnar Heiöarsson,
Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.), Kristinn
Ingvarsson (Ijósm.), Ólafur Glslason, Sævar
Guðbjörnsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristln Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Steinar Harðarson.
Auglýsingar: Sigríður Sigurðardóttir, Svanheiður
Ingimundardóttir, Unnur Ágústsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Hrefna
Magnúsdóttir.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Halla Pálsdóttir,
Þorgerður Sigurðardóttir, Þórunn Aradóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Skrifstofa, afgreiösla, ritstjóm, auglýsingar:
Siðumúla 37, Rvík.
Sími: 681333.
Símfax: 681935.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð i lausasölu: 100 kr. Nýtt Helgarblað: 150 kr.
Askriftarverð á mánuði: 1100 kr.
4.SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 20. febrúar 1991