Þjóðviljinn - 12.09.1991, Qupperneq 5

Fkéttik
Sjómenn hóta að
sigla flotanum í land
Sjómenn aftaka það ekki að flotanum verði siglt í land fari rík-
isstjórnin að lækka eitthvað sjómannaafsláttinn eða afnema
alveg einsog líkur eru til. Litið er á slíkt sem stríðsyfirlýsingu
við sjómenn. Ríkisstjórnin hefur enn ekki gengið frá tekjuhlið
ijárlaga, en til þess að koma á einhverri tekjujöfnun einsog Jóhönnu
Sigurðardóttur féiagsmálaráðherra hefur verið lofað þarf að aukja
tekjur ríkisins á móti auknum útgjöldum.
Jóhanna hefur nefnt hækkun
skattleysismarka og húsaleigubæt-
ur sem leiðir til tekjujöfhunar. Það
er hinsvegar yfirlýst stefha stjóm-
arinnar að auka ekki skattbyrði í
landinu. Ekki er litið svo á að
þjónustugjöld séu skattar. Þess-
vegna eru uppi þær hugmyndir á
stjómarheimilinu að draga úr sjó-
mannaafslætti og hækka þannig
skattleysismörkin og greiða húsa-
feigubætur.
Um einn og hálfur miljarður
fengist í ríkiskassann ef sjómanna-
afslátturinn yrði allur tekinn af. En
það þarf um hálfan miljarð til að
hækka skattleysismörkin um þús-
und krónur. Auk þess sem húsa-
leigubætur myndu kosta nokkur
hundmð miljónir króna. Skattleys-
ismörkin nú em rúmar 58 þúsund
krónur. Það myndi þá kosta miljarð
að koma þeim rétt yfir 60 þúsund
krónur.
Viðbrögð sjómanna hafa verið
hörð við þessum áformum jafnvel
þótt Óskar Vigfússon, formaður
Sjómannasambands Islands, segist
ekki hafa trú á því að farið verði út
í að lækka sjómannaafsláttinn.
Hann sagði við Þjóðviljann í gær
að Friðrik Sophusson fjármálaráð-
herra hefði lýst því yfir að ekki
yrði farið út í þetta án þess að ræða
við sjómenn. En ekkert hefur verið
rætt við okkur, sagði Óskar.
„Stjóm Farmanna- og fiski-
mannsambands Islands telur það
jafngilda striðsyfirlýsingu við sjó-
menn ef stjómvöld ætla að ffam-
kvæma þessi áform og mun þess
vegna hvetja til snarpra og rótt-
tækra aðgerða af hálfú allra starf-
andi sjómanna," segir í ályktun
sem send var fjármálarráðherra í
gær. Þetta var og tónninn í þeim
sjómönnum sem Þjóðviljinn ræddi
við í gær. „Sjómannaafslátturinn er
heilagur í augum sjómannastéttar-
innar,“ sagði Óskar og benti á að
kjarasamningar væm lausir 15.
september og að afnám sjómanna-
afsláttar til viðbótar 17 prósent
aflasamdrætti kæmi ekki til greina.
„Sjómenn myndu bregðast mjög,
mjög hart við,“ sagði Oskar.
„Það verða ömgglega harðar
aðgerðir og þótt ekkert hafi verið
ákveðið þá kemur vel til greina að
sigla flotanum í land,“ sagði Kon-
ráð Alfreðsson, formaður Sjó-
mannafélags Eyjafiarðar, við
Þjóviljann í gær og bætti við að
hvemig sem kmkkað yrði í sjó-
mannaafsláttinn myndi því verða
mótmælt harðlega.
„Þeir geta prófað þetta en ég
veit ekki hvemig ætti þá að manna
flotann," sagði Sigurður Ólafsson,
formaður Sjómannafélags Isfirð-
inga, og bætti við að það kæmi sér
ekki á óvart þótt öllum flotanum
yrði silgt i land, yrði kmkkað í sjó-
mannaafsláttinn.
Sjómannaafslátturinn er gamalt
fyrirbæri. Honum var komið á í tíð
vinstri stjómarinnar sem sat árin
1956-58. í stað launahækkunar í
kjarsamningum var sjómannaaf-
síættinum komið á. Hann er núna
660 krónur fyrir hvem útivistar-
dag. Þannig greiðir ríkið í raun
niður laun sjómanna fyrir útgerð-
ina. Þrátt fyrir það líta sjómenn
fæstir svo á að útgerðin ætti að
borga sjómönnum sérstaklega fyrir
að vera fiarri heimilum sínum
langdvölum í stað þess að ríkið
geri það. Þá líta útgerðarmenn
varla svo á málið að þeir hafi efni
á að greiða einn og hálfan miljarð
til viðbótar í laun. Óskar sagði
málið einfalt, þar sem þessi þjóðfé-
lagshópur færi mikils á mis ætti
kerfið að umbuna honum á ein-
hvem hátt. „Okkar frændþjóðir líta
þetta sömu augum. Og ég vara rík-
ið við því að fara að eiga við
þetta,“ sagði Óskar.
-gpm
Embættismenn
umhverfast
„Það mætti ætla að emb-
ættismenn umhverfisráðu-
neytisins hafi misskilið hlut-
verk sitt því að i stað þess að
taka á umhverfismálum Þ*
umhverfast þeir sjálfir þegar
reynt er að ræða við þá,“ segir
Jón Oddsson lögmaður land-
eigenda Eiðis við Heiðarfjall.
Landeigendur hafa nú sent
Eiði Guðnasyni umhverfisráð-
herra bréf þar sem þeir krefiast
upplýsinga um hvað sé f haug-
unum á Heiðarfialli, að gripið
verði til fyrirbyggjandi aðgerða
og gengið verði ffá skaðabóta-
greiðslum til landeigenda. Með
bréfinu fylgja niðurstöður úr
rannsókum á jarðvegssýnum
sem sýna bæði blý- og olíu-
mengun á fiallinu. Engin svör
hafa borist frá umhverfis- eða
utanríkisráðuneyti við margít-
rekuðum beiðnum landeigenda
um upplýsingar.
Jón segir landeigendur lang-
þreytta á sinnuleysi íslenskra
stjómvalda og lögmenn þeirra í
Bandaríkjunur,. eigi erfitt með
að skilja hvemig á því standi.
Lögfræðingar frá fyrirtækinu
Mr. Allan Kanner & Associates
P.C. í Bandaríkjunum koma til
Islands í lok mánaðarins til þess
að ræða við íslensk stjómvöld
og fúlltrúa
-vd.
_____VlPHOKF__________________
Einfaldanir eða einfeldni
Svar til Ögmundar Jónassonar,
formanns BSRB
ZZL gmundur Jónasson hefur
/ ^Vritað Seðlabankanum
I l„fyrirspurn“ f Tímanum
V^/ og Þjóðviljanum 4. þ.m.,
og ef til vill viðar. Raunar finnst
ekki bein fyrirspurn í þessu
skrifi, en þeim mun meira af að-
finnslum og ásökunum, svo ekki
sé meira sagt. Umvandanir hans
beinast fyrst og fremst að hag-
fræðideild bankans, þótt ýmis-
legt hitti bankastjórn eða bank-
ann í heild í leiðinni. Tel ég mér
skylt að svara fyrir deildina, en
kýs að gera það í eigin nafni og
komast þar með hjá því um-
stangi, sem fylgja mundi form-
legu svari frá bankanum sem
slíkum.
Aðfinnsluefni Ögmundar eru
mörg og æði samslungin. Verður
þó að reyna að greina atriðin að til
skipulegrar meðferðar. Tilefnið er
greinin „Verðlag og gengi í lok
samningstímabils" í ágústhefti
Hagtalna mánaðarins. Grein þessi
var rituð til þess að gera upp
reynsluna af samningstímabili
„þjóðarsáttar" og leiða fram verð-
bólgustig í lok þess, sem verða
mun innan við 6%. Ekki þótti hætt-
andi á að spá í niðurstöður væntan-
legra kjarasamninga og verðlags-
þróun komandi árs, enda heföi það
vafalítið þótt íhlutunarsamt á annan
hvom veginn, heldur var látið
nægja að benda á viss meginsam-
hengi efnahagsmála og samanburð
við launaþróun erlendis, meðfram
til ályktana um þróun raungengis.
Heildarstærðir og
innri hlutföll
Segja má, að hér sé komið að
þeim mörkum, sem Seðlabankinn
geti látið sig varða sem stofnun,
sem sett er upp til að fást við til-
tekna málaflokka í almennu sam-
hengi efnahagsmála. Heildarstæðir
af þessu tagi, visitölur og meðaltöl
um laun, verðlag, vexti, fram-
leiðslu o.fi. eru og að jafnaði full-
nægjandi til ályktana um megin-
stefnu og beitingu stjómtækja, enda
þótt þær segi ekki alla söguna um
famað einstakra aðila. Um þann
misbrest em oft sagðar góðar
skrýtlur, sem stundum era holl hug-
vekja. Ihlutunarleysi um innri
skiptingu, launahlutföll o.þ.h.
stendur og í sambandi við, að al-
menn stjómtæki hins tiltölulega
ftjálsa markaðskerfis taka ekki til
þessara atriða, heldur eru þau
samningsatriði eða einstaklings-
bundin.
Spyfia má i alvöra, hvort eðli-
leg, markaðshæf og sanngjöm
launahlutföll geti verið svo mikil-
vægur þáttur í almennu efnahags-
jafnvægi og stöðugleika, að réttlæti
opinbera íhlutun eða fortölur. Vera
kann, að sérhagsmunahópar í lykil-
stöðum og hagfelldri nálægð við
ráðamenn beri meira úr býtum en
gera mundu á fúllkomnum, vildar-
lausum markaði, sem einungis tæki
mið af nauðsynlegri löðun til
starfa. Torskilin gagnverkun mark-
aðsafla og kjaradómskerfis getur
spilað þama inn í. En þetta er ekki
ný bóla. Áratugum saman hafa
stjómmálamenn og heildarsamtök
Iaunþega sett jöfnuð á oddinn.
Loks skyldu kjör hinna lægst laun-
uðu bætt, án þess að hækkunin
hlypi upp allan stigann. Veilan í
framkvæmd hefur þó næstum alltaf
verið hin sama. Samningaumferðin
hefúr byijað neðan frá, án þess að
hirt væri um eftirleikinn í toppinn.
Það hefúr magnað veiluna, að ofl-
ast hefúr verið samið upp á verð-
bólgu, en í skugga hennar hefúr
mörg óhæfan verið framin. Þjóðar-
sáttin hefúr brotið blað í þessa sögu
og markað færa leið.
Fjármagnsþátturinn
Þá er komið að þætti fiár-
magnsins og vaxtanna. Ögmundur
sér þar allt svart og hefur á homum
sér. Sannleikurinn er þó sá, að eðli-
legir jafnvægisraunvextir era mikil-
vægur bandamaður launþega í
glímunni við verðþensiu og þá
sjálfskömmtun tekna, sem hann
gagnrýnir. Verðbólgugróði af lán-
um leiðir af sér óhefta eftirspum
eftir vöra og þjónustu og verkar
sem tangarsókn gegn hagsmunum
hins almenna launþega. Annar arm-
urinn klípur í lífeyrissjóð og sparifé
hans og veldur eignaupptöku, en
hinn veldur verðhækkun og rýrir
kaupmátt launanna. Beiting raun-
vaxta, eða heimild fyrir fiármagns-
markaðinn til að láta vextina
mynda jafnvægi, er því ekki aðeins
jafnvægisnauðsyn þjóðarbúsins
heldur og helsta úrræðið til þess að
koma ábyrgð og aga yfir einingar
efnahagslífsins, smáar sem stórar
og þar með opinbera aðila. Þar með
er ekki sagt, að Seðlabankanum
þyki vextir því betri sem hærri era.
Síður en svo. Vextir eiga að miðast
við að vinna sitt verk, hafa sín til-
ætluðu áhrif, hvorki meira né
minna. Á framstigi reynslunnar af
virkri vaxtastefnu getur þó verið
torvelt að ná fullum tökum á við-
eigandi stjómtækjum. Verst er þó,
þegar efhahagsástandið sjálft er
fullt mótsagna og skæklatogs.
Vaxtastigið er m.a. háð horfum i
kjarasamningum og þar með verð-
bólguhorfum. Launþegasamtökin
hafa þannig mikinn örlagaþráð
þessara mála t eigin hendi.
Hagfræðideild hefur lagt mat á
hlutdeild raunvaxta í tekjuskiptingu
þjóðarbúsins, og birtist grein þess
efhis í 2. hefti Fjármálatíðinda
1990. Þess má geta, að Þjóðhags-
stofhun fær svipaðar niðurstöður.
Hámarki náði hlutfall vaxta af
vergum þjóðartekjum með 7,6% ár-
ið 1988, en var áætlað tæp 5%
næstu tvö ár á eftir. Þetta síðara
hlutfall var þó ívið lægra en ein-
ungis aukning launahlutfallsins
milli 1986 og 1988. Síðan hefur
það lækkað á ný ásamt vöxtunum
og báðir meginþættimir þannig
rýmt fyrir nauðsynlegum rekstrar-
afgangi. Hlutdeild raunvaxta i
vergum landstekjum, að meðtöld-
um vöxtum erlendra lána, er langt-
um meiri, 10,3% 1988 og á bilinu
7-8% næstu ár á undan og eftir.
Þannig sparast þjóðarbúinu ekki
vaxtagjöld við að halda um of í
innlenda raunvexti, heldur fara þeir
til útlanda með vaxandi skuldsetn-
ingu og dragast frá í þjóðartekjum.
Með hliðsjón af þessum afstöðum,
sem vora staðreynd við síðustu
samningagerð, má vafalítið skoða
þjóðarsáttina sem sáttmála um
tekjuskiptingu við hæfi lífvænlegs
atvinnurekstrar og þar með at-
vinnuöryggis. Einnig er vert að
hafa í huga, að vaxtatekjumar falla
launþegum og Iífeyrissjóðum þeirra
að mjög stóram hluta í skaut, svo
og opinberum sjóðum, sem era
sameign okkar allra. Hér kann þó
að vera sá hængur á að opinberir
starfsmenn, sem og bankamenn,
meti ávöxtun lífeyrissjóða sinna lít-
ils, þar sem opinber skuldbinding
ráði lífeyri, en ekki staða lífeyris-
sjóða. Bætist það við þá staðreynd
að afkomuöryggi þessa fólks er
ekki beint háð viðgangi grandvall-
aratvinnuvega. Æskilegt er, að
þessar starfsstéttir og samtök þeirra
tengist betur raunhæfúm heildar-
hagsmunum, svo að þau verði hæf-
ari til að axla ábyrgð sinna miklu
áhrifa.
Viðhorf til vaxta
og launa.
Rétt er hermt hjá Ögmundi, að
„vaxtamál skoðast í tengslum við
aðrar formúlur en kaupmátt fiár-
magnseigenda eða annarra". Sem
framleiðsluþættir era vinna og fiár-
magnsþjónusta að vísu hliðstæður,
og æskilegt að ffamleiðslustarfsem-
in beri uppi sanngjama umbun á
báðar hliðar. Jákvæð mannleg og
félagsleg markmið era þó að sjálf-
sögðu mun tengdari vinnulaunum.
Vextir skoðast hins vegar fyrst og
fremst sem hagstjómartæki. Sem
slikir þurfa þeir eingan veginn að
eiga samleið með vinnulaunum,
heldur fara eftir mismiklum skorti á
lánsQármagni, misvægi þjóðarbús-
ins og þensluhneigð. Þeim er held-
ur ekki áskapað að sækja stöðugt til
hækkunar, hvorki í skilningi nafn-
eða raunvaxta, heldur rokka þeir
upp og niður eftir aðstæðum. Að
blanda þessu saman við launahegð-
un er verra en einföldun. Það jaðrar
við ejnfeldni.
Áhrif vaxta era margslungin,
og nokkuð tvíátta að því er tekur til
verðlagsþróunar, bæði eftirspumar-
og kostnaðareðlis. Þessi tvíhliða
áhrif geta verið missterk eftir sam-
hengi við aðra efnahagsþætti, svo
sem þenslu ffá ríkisfiármálum, og
þau geta verið mislengi að leita út-
rásar í verðlagi, m.a. eftir því
hvemig stendur á umferðum kjara-
samninga. Reynslan af virkum
raunvöxtum er mjög stutt á nauð-
synlegan tímakvarða hagrann-
sókna. I þvi ljósi ber að skoða til-
vitnaða setningu í grein Hagtalna
mánaðarins: „Það líkan sem Seðla-
banki íslands notar við almennar
verðlagsspár tekur ekki tillit til
áhrifa vaxtabreytinga". Á þessu
hneykslast Ögmundur, en heföi að
ósekju mátt lesa næstu setningu:
„Að því marki sem breytingar á
vöxtum liggja fyrir með nægilegum
fyrirvara er þó reynt að meta hin
beinu áhrif sem koma fram í gegn-
um húsnæðislið framfærsluvís-
tölu.“ Þessar breytingar vora tengd-
ar fiármálaástandinu við stjómar-
skiptin og aðgerðum nýrrar ríkis-
stjómar og lágu þvi ekki fyrir í
tæka tíð til spágerðar á vordögum.
Hér er í raun einnig að því vikið, að
nokkra getur munað, hvort spáð er
um verðlag eða vísitölu. Áhrif á
verðlag era margþætt og misjafh-
lega tímasett, en vísitala er sem op-
inber mælikvarðöi á verðlag háð
ströngum formlegum reglum um
mat tiltekinna liða eftir kostnaðar-
tilefnum. Þess ber að gæta, að þrátt
fyrir 0,6% hækkun ffamfærsluvísi-
tölu í júní af völdum vaxta í hús-
næðiskostnaði, nam hann þá lægra
hlutfalli af heild vísitölunnar,
12,1%, en f granni hennar ffá maí
1988, 12,8%. Er það til marks um
víxlhreyfingar vaxta til hækkunar
eða lækkunar.
Að lokum vil ég láta þessu til-
skrifi fylgja góðar óskir til Ög-
mundar og félaga hans, og raunar
allra samningsaðila á þessu hausti,
að þeir láti skýra ýfirsýn og heil-
brigða dómgreind ráða gjörðum
sínum og gæti vel þess fiöreggs
þjóðarheilla, sem samtök þeirra
hafa falið þeim.
Bjarni Bragi Jónsson
Síða 5
ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 12. september 1991