Þjóðviljinn - 16.11.1991, Síða 6

Svava Guðjónsdóttir
Fædd 8. febrúar 1911 -Dáin 10. nóvember 1991
Á fimmtudegi íyrir þjóðhátíð
árið 1970 gengur tvítugur sveita-
piltur heldur hikandi skrefum upp
Heiðarveginn. Fyrsta sjóferðin að
baki, fyrsta heimsókmn til Eyja
staðreynd. Leiðin lá, eins og hjá
svo ótalmörgum öðrum gestum í
Eyjum, til yölskyldunnar í Staf-
nesi. Þar var ætíð gestkvæmt á
þessum árum og vel var tekið á
móti öllum er að garði bar. Hús-
móðirin var ein heima þegar gest-
urinn ungi kvaddi dyra. Ekki var
laurt við að hjartað tæki aukaslag
og tunga vefðist um tönn. Fram-
andi umhverfi, ókunnug fúllorðin
kona, önnurn kafin við þjóðhátíðar-
undirbúning. Líklega best að láta
sig bara hverfa, svo maður þvælist
ekki íyrir, var það fyrsta sem flaug
um hugann. Lenga komust þær
hugrenningar ekki, það tók Svövu í
Stafnesi minna en fimm mínútur að
heilla gestinn upp úr skónum.
Næsta sem hann vissi af sér var að
sitja við eldhúsborðið með mjólk-
urglas og möndluköku og spjalla
við Svövu um heima og geima eins
og hann hefði aldrei gert annað."
Þegar Helga í Verkó geystist yfir
götuna og bættist í hópinn, sáu þær
vinkonumar til þess að húkkballið
varð að bíða næstu þjóðhátíðar.
Núna,-rúmlega tuttugu árum og
ótalmörgum möndlukökum seinna,
er auður stóll við eldhúsborðið
hennar Svövu, hún er lögð af stað
vfir móðuna miklu, til fundar við
pá ástvini sína, er hún vissi að biðu
hennar þar.
Við sem eftir stöndum, sjáum á
bak miklum og góðum félaga og
vini.
Svava Guðjónsdóttir var um
margt mjög einstök kona og heil-
steypt persóna. Hún hafði ekki
langa skólagöngu til að byggja á,
en var vel lesin og ákaflega víðsýn.
Hennar lífsskoðun byggðist á sam-
hjálp og jöfnuði, ásamt því, að hún
let sér afskaplega annt um ætt-
menni sín og vini. Hún lét sig ekki
muna um að skjótast heimsálfa á
milli þegar til tíðinda dró í fjöl-
skyldunni og var til dæmis mætt til
halds og trausts við fæðingu allra
sinna bamabama og langömmu-
bama. Hún stóð fast á sínu, en
aldrei minnist ég þess að vita hana
halla á aðra í orði eða verki.
Það em því miður of fáir sem
við kynnumst á lífsleiðinni er virka
þannig að okkur finnast þeir gegn-
neiljr og sannir, sama hvað á geng-
ur. Eg held að flestir sem kynntust
Svövu, hvort sem þeir vom fimm
ára, fimmtán eða fimmtugir hafi
gleymt því, að þeir vom ekki að
spjalla við jafnaldra, svo auðvelt
átti hún með að ná góðu sambandi
við fólk.
I lífsins skóla læmm við þau at-
riði er mestu skipta í mannlegum
samskiptum ásamt fleiri undirstöðu
atriðum. Þar var Svava svo sannar-
lega mikilhæfur lærimeistari, hún
Iagði sömu alúðina í mannræktina
og hún gerði í blómaræktuninni.
Eg vil fyrir hönd margra nemenda í
þeim skóla þakka Svövu vinkonu
minni leiðsögnina, um leið og ég
býð hana velkomna aftur heim til
Eyja, þar sem hún mun hvíla við
híið síns ástkæra eiginmanns. Þessi
síðasta ferð er með nokkuð öðm
móti en til stóð fyrir fáum dögum,
en er þó eins og hún hafði sjálf
ákveðið að yrði, þegar þar að
kæmi.
Svava Guðjónsdóttir fer með
þeirri reisn er ætíð einkenndi hana.
Hafi hún þökk fyrir samfylgdina og
þau spor er hún markaði í þá átt að
gera okkur samferðarmennina að
betri manneskjum.
Ólafur H. Sigurjónsson
Það er tómlegt að standa
frammi fyrir bví, að hún Svava er
ekki lengur á meðal okkar. Hún,
sem var þungamiðja fjölskyldunnar
jafht í blíðu sem striðu og ómiss-
andi þátttakandi í okkar daglega
Hfi. Það vill ofl gleymast, að öll
munum við einhvem tíma leggja
upp í okkar hinstu för og skilja ást-
vini okkar eftir með söknuð í
bijósti. Það var erfitt að ímynda
sér, að hún Svava myndi einhvem
tíma deyja; hún sem var svo fúll af
lífsgleði og áhuga á mönnum og
máiefnum. Jákvætt lífsviðhorf
hennar var öllum svo mikil hvatn-
ing og styrkur, einkum þegar á
móti.blés.
Eg minnist vel þeirrar stundar
er ég á unglings ámm var fyrst
leiddur inn í hús Svövu, Stafnes við
Heiðarveg í Vestmannaeyjum.
Feimnum og óöruggum unglingn-
um var strax tekið opnum örmum,
en síðar átti ég því láni að fagna að
eignast Svövu að tengdaömmu.
Með okkur tókst mikil vinátta senj
efldist og óx allt til hinsta dags. I
okkar sambandi var hún hins vegar
gefandinn en ég þiggjandinn.
Svava var einstaklega vel gerð-
ur einstaklingur. Svo hjartahlý og
fómfús; svo lífsglöð og jákvæð.
Mér er til efs að betri manneskja
fyrirfinnist. Ávallt var hún reiðubú-
in að leggja öllum lið sem til henn-
ar leituðu. Mátti einu gilda hvort
erindin vom ófyrirsjáanleg matar-
boð, saumaskapur eða gisting til
lengri eða skemmri tíma, allt var
gert með sannri gleði. Enda var
Svava metin mikils- af öllum sem
henni kynntust. Jafnt ungir sem
aldnir urðu hennar persónulegu
vinir oe á meðal kunningja og vina
gekk hún jafnan undir nafninu
„amma“.
Þrátt fyrir alla hennar kosti
verður ekki sagt, að lífið hafi verið
henni leikur án mótbyrs. Erfið ár í
æsku sköpuðu þó ekki hjá henni
beiskju heldur mannkærleika, um-
burðarlyndi og víðsýni sem svo
glöggt einkenndu allt hennar líf.
Mestu áföllum lífs sins varð Svava
fyrir er hún árið 1947 missti átta
ára son sinn úr berklum og 1966 er
hennar ástkæri eiginmaður Oddgeir
Kristjánsson tónskáld lést, aðeins
54 ára að aldri.
Fjölskylda Svövu var henni
mikils virði. Hún var virkur þátt-
takandi i daglegu lífi allra fjöl-
skyldumeðlima bæði í gleði þeirra
og sorg. Einkum lét hún sér annt
um öll bömin í fjölskyldunni og
uppeldi þeirra. Þess munu þau
njóla um ókomna framtíð. Sérstak-
lega minnist ég allra hennar ferða
til Noregs, Danmerkur, Vestmanna-
eyja og Bandaríkjanna til að vera
viðstödd fæðingu afkomenda sinna.
Svava reyndist mér og fjöl-
skyldu minni einstakur vinur og
sönn fyrirmynd. Ég vil þakka henni
fyrir allar þær gleðistundir sem við
áttum saman. Þótt hennar muni
verða sárt saknað, þá veitir sú
hugsun mikla huggun að vila að
handan móðunnar miklu mun hún
nú hitta fyrir eiginmann sinn og
son sem hún unni svo mjög.
Hvíl þú í friði.
Þórólfur Guðnason
Svava Guðjónsdóttir vinkona
okkar lést á Borgarspítalanum hinn
10. nóvember s.l. eftir stutta sjúkra-
húslegu.
Svava var ákafiega sérstök
manneskja. Hún hafði þann sjald-
gæfa hæfileika að hún þekkti ekk-
ert kynslóðabil. Ohætt er að segja
að vandfundin sé manneskja sem
bcr slíka virðingu fyrir bömum og
unglingum og hún gerði, enda
eignaðist hún marga vini á öllum
aldrj, þcir virtu hana og hún þá.
I samskiptum sínum við annað
fólk var hún alveg einstök og þeir
em ekki margir sein heyrðu hana
hallmæla nokkurri manneskju.
Miklu fremur lagði hún öllum gott
til og kom alltaf auga á mannlcga
og jákvæða þáttinn í fari hvers og
eins. Það var einstaklega gaman að
tala við hana, hlusta á hana segja
frá einhverju skcmmtilegu og fróð-
legu og lýsa viðhorfum sínum til
Iífsins og tilvemnnar. Þá var ekki
síður gaman að verða vitni að því
hve þolinmóð hún var að hlusta á
aðra og aldrei virtist tímaskortur há
henni í umræðum um menn og
málefni. Þeir vom líka ófáir sem
leituðu til hennar með vandamál
sín, persónuleg eða annars eðlis, og
jafnan tókst nenni að finna ein-
hveija lausn þótt öðmm þætti hún
víðs fjarri.
Hún Svava var nefnilega stór-
kostlegur heimspekingur, og þótt
hún væri að stærstum hluta sjálf-
menntuð er víst að fáir hafa lært
jafnmikið af lífinu sjálfú og átt
jafnauðvelt með að miðla þeirri
þekkingu sinni.
Hógværð hennar, mild gaman-
semin og þessi fágæta hlýja ásamt
ógleymanlega brosinu hennar gerði
tiað að verkum að menn fóm jafnan
éttari í sinni af fúndi hennar en
þeir höföu komið til hans.
Við vottum öllum aðstandend-
um samúð okkar, missir þeirra er
mikill, því miður verður aldrei til
önnur Svava, en það er ljúft að
minnast svo góðrar mannseskju
sem hún var. Það var okkar lán að
fá að kynnast Svövu, fyrir það vilj-
um við þakka.
Guðmunda og Guðmundur
Árið 1911 er merljilegt í ís-
lenskri sögu. Háskóli íslands var
stofnaður og þingmenn samþykktu
að veita konum þau mikilvægu rétt-
indi að mega mennta sig, gegna
embættum og njóta námsstyrkja.
Þetta vom merk tíðindi, en í hugum
okkar sumra stafar ljóma af þessu
ári vegna þess að þá fæddist Svava
Guðjónsdottir. Þau em ekki svo fá
afmælisboðin sem við höfum notið
i minningu þessa árs, afkomendur
hennar og nánustu vinir, með mat
og miklum söng. Meira um það
síðar.
Svava Guðjónsdóttir fæddist í
Vestmannaeyjum ,8. febrúar þetta
merka ár 1911. A uppvaxtaramm
hennar í Eyjum var útgerð vaxandi,
vélknúinn bátafloti sigldi úr höfn á
hveijum degi og skilaði, sér oftast
að kvöldi hlaðinn fiski. I Iandi var
flakað og saltað og þegar voraði
var farið að breiða og þurrka. Kon-
ur og krakkar unnu á stakkstæðum
og í góðu veðri var Heimaey skell-
ótt af hvítum saltfiskbreiðum. Yfir
veturinn fylltist bærinn af piltum
ofan af landi scm komu á vertíð og
af stúlkum sem þjónuðu á heimil-
um útperðarmanna og sáu til þess
að sjómennimir fengju mat og
hreinan galla. Millilandaskipin
komu alltaf við í Eyjum á þessum
ámm, farþegar, farangur og vömr
vom flutt á milli skips og lands í
litlum bátum. Einu sinni stcig Don
Kosakkakórinn á land í Eyjum og
söng fyrir fólkið. Menn skemmtu
sér á þjóðhátíð, sungu í brekku-
kómum og borðuðu lunda rétt eins
og nú. Böll vom haldin og krakkar
fóm í bíó þar sem þöglu myndimar
sýndu elskendur faðmast með til-
þrifum eða hvíta landnema á flótta
upp á líf og dauða undan grimmum
indíánum. Þetta vom dagar vín-
bannsins, þegar engu var að trcysta
nema apótekaranum sem stundum
hressti upp sálimar í neyð.
Svava var sandgreifynja rétt
eins og sandgrcifamir pabbi minn
og Bjöm Th. sem lýst nefur heimi
þeirra stráka sem ólust upp niður
við höfnina í Vestmannaeyjum á
þriðja áratug aldarinnar. Fjaran,
beituskúramir og bryggjumar vom
ekki langt undan og í núsunum nið-
ur við fjömsand bjó gott fólk sem
gaman var að heimsækja. Pabbi
minn bjó hjá foreldrum sínum í
Litla-Bæ, Svava átti íyrst heima á
Standbergi og síðan í Valhöll þar
rétt hjá. Þau kynntust ung og vom
vinir meðan bæði iiföu. Sú vinátta
náði einnig til manns hennar Odd-
geirs Kristjánssonar tónskálds eins
og sjá má og heyra í öllum þeim
söngvum þar sem Oddgeir á lag og
Ási i Bæ texta. Sú vinátta hefúr
einnig tengt saman böm þeirra og
bamaböm.
Svava var ekki gömul þegar
sorgin kvaddi íyrst dyra á hennar
bæ. Sjö ára gömul missti hún móð-
ur sína og eftir það varð hún nánast
að sjá um sig sjálf. A þeim árum
tíðkaðist að Teysa upp heimili og
koma bömum fyrir ef móðirin féll
ffá, en systkini Svövu, Guðjón,
Laufey og Oskar vom ekki langt
undan.
Svava sagði okkur ofl frá þeim
tíma er hún unglingurinn var
vinnukona á heimili útgerðar-
mannsins á Fögmbrekku þar sem
margt var um manninn og mikið að
gera. Þar sat hún oft við að verka
sundmaga, en þar var líka mikið
talað, sögur sagðar og sungið. Þar
var gott að vera þótt vinnudagur
væri ofl langur.
Ekki veit ég hvort ungar stúlkur
gerðu sér mjög ákveðriar hugmynd-
ir um ffamtíðina þegar Jíða tók að
alþingishátíðinni 1930. Ég gat þess
í uppnafi að íslenskar konur höföu
fengið rétt til mennta og embætta
árið sem Svava fæddist og þegar
hér var komið sögu höföu þær fika
öðlast kosningarétt og kjörgengi til
jafris við karla. Gallinn var bara sá
að þær vom fáar sem gátu nýtt sér
réttinn til mennta sökum efnaleysis.
En eitt var þeim alveg ljóst. Þær
urðu að undirbúa sig undir það lífs-
starf sem beið þeirra flestra - hús-
móðurstarfið. Flestar stúlkur.gerðu
það með því að gerast vinnukonur
á einkaheimilum og með því að
vinna um hríð á saumaverkstæðum.
Árið 1930 lagði Svava land
undir fót og hélt tiT Reykjavíkur til
að sjá ögn af heiminum og til að
mennta sig. Hún hafði þegar kynnst
tieim manni sem átti eftir að verða
ífsförunautur h?nnar og ljóst vár
hvert stefridi. Því var ekki seinna
vænna að hleypa heimdraganum
ætti að gera það yfirleitt. Sumarið
sem landslýður skundaði á Þingvöll
til að minnast 1000 ára afmælis Al-
þingis vann Svava á Hótel Skjald-
breið hjá þeim góðu konum Stein-
unni og Margréti sem þar réðu hús-
um. Mikið hefur verið eldaður góð-
ur matur á því hóteli, því þar í eld-
húsinu lærði Svava ýmsar listir sem
mín fjölskylda naut góðs af um ára-
bil þégar blásið var til afmælis-
veislu. Jafnframt vann Svava um
skeið á saumaverkstæði og lærði
þar nóg til þess að framleiða langt
ífam eflir ævi sængurfatnað með
milliverkum og merkingum, að
ekki sé minnst á alla jóTakjólana
með víðum pilsum úr næloni og
tjulli sem voru ómissandi á sjötta
áratugnum.
Svava giflist Oddgeiri Krist-
jánssyni 1933 og þar með hófst
hennar lífsstarf sem fólst í því að
reka stórt og gestkvæmt heimili og
að koma bömum sínum og bama-
bömum til manns. Svava og Odd-
geir eignuðust þrjú böm: Hrefnu,
Kristján og Hildi. Kristján dó úr
berklum 9 ára gamall og ég veit að
t>að sár gréri aldrei. Hrefna bjó
engi í húsi foreldra sinna þannig
að böm hennar þrjú, Sara, Svava
og Oddgeir ólust upp hjá ömmu
sinni og afa. Hildur, Sara og Svava
fæddust með árs millibili en Svava
Guðjónsdóttir gerði ekki greinar-
mun á bömum sínum og bama-
bömum, hún elskaði þau öll og
framtíð þeirra var það sem skipti
hana mestu. Hún fylgdist með
skólagöngu þeirra allra, hún fór til
stelpnanna þegar þær fæddu böm
sín, jafnvel alla leið til Ameríku,
enda var lag hennar á litlum böm-
um alveg einstakt.
Heimilið á Heiðarvegi 31 í
Vestmannaeyjum var alveg sértakt.
Svava rak eins konar opið hús ára-
tugum saman þar sem alltaf var
kaffi á könnunni og setið á spjalli
við eldhúsborðið, meðan Oddgeir
kenndi á hljóðfæri í stofunni, gott
ef lúðrasveitaræfingar voru ekki
stundum haldnar í húsinu. Ná-
grannakonumar litu inn nánast á
hveijum degi, en eina þeirra héld-
um við stelpumar sérstaklega upp
á. Hún var kölluð Halla, spáði í
bolla og þótti sopinn góður. Hún
haföi mikla lífsreynslu að baki,
haföi þrælað allt sitt líf og upp úr
henni ultu spakmælin við öll tæki-
færi. „Eitthvað var það sem Júdas
gerði,“ sagði hún. Og þá var oft
vitnað í núllið hennar hattlausa.
Þá má ekki gleyma kostgöngur-
unum Kjartaiji í Djúpadal, Sigurði
Jónssyni og Olafi mági Svövu sem
borðaði iðulega hjá henni meðan
hann var á milli kvenna. Þessir
menn vom í fæði á heimilinu árum
saman og vom hluti af heimilis-
fólki. Einn íbúa hússins verð ég að
nefria til viðbótar: köttinn Dida.
Móðir mín hefúr oft rifjað upp lítið
atvik úr eldhúsinu hjá Svövu sem
tengist kettinum. Oddgeir yngri átti
það til smápjakkur að striða kettin-
um og í þetta sinn var hann að
nappa fiski frá honum. Þá leit Didi
þeim augum á Svövu sem sögðu:
Ætlarðu að láta þetta viðgangast?
Hann vissi hver hans vinur var í
raun, enda var leikurinn stöðvaður.
Það var mikið talað á heijnil-
inu, en þó enn meira sungið. I af-
mælunum margnefndu eftir að
borðuð hafði verið heimalöguð
súpa, beinlausir fúglar og sveskj-
usúffla eðá skóbót í desert, leið
ekki á löngu áður en gítar var dreg-
inn fram eða þá að Oddgeir settist
við píanóið. Við krakkamir vorum
alltaf með, hvort sem vín var haft
um hönd eður ei. Það var hvorki
spurt um kynslóðabil eða aldur, arfi
kynslóðanna allt frá Tyrkjaráninu
var miðlað til okkaj með sögum,
kvæðum og söng. Á seinni arum
þegar einhver þurfti að rifja upp
texta, lag eða gamlar minningar var
leita^ til Svövu. Hún mundi allt.
Á Heiðarveginum þar sem við
áttum heima í nokkur ar var mikið
krakkastóð sem haföi götuna að
leikvelli. í þessu stræti bemskunnar
tíðkuðust fjölmenn bamaafmæli
þar sem striðstertur réðu ríkjum.
Afmælin sem Svava hélt eru okkur
Gunnlaugi bróður mínum minnis-
stæð, vegna þess að ekki brást að
Oddgeir spilaði undir fjöldasöng og
þó ekki síður vegna suðrænu tert-
unnar svokölluðu sem var og er
engri köku lík.
Árið 1966 varð Svava fyrir
reiðarslagi. Oddgeir varð bráð-
kvaddur. Sorg hennar var ólýsan-
leg. Þau áttu svo margt sameigin-
legt og elskuðu hvort annað inni-
lega. Hún var mörg ár að jafria sig
ef hún gerði það nokkum tíma.
Heimilið, böm og bamaböm köll-
uðu, enn var mikið verk að vinna.,
1972 flutti Svava til Reykjavík-
ur þar sem hún bjó til dauðadags.
Hennar nánustu vom fluttir upp á
fastalandið op nálægt þeim vildi
hún vera. Eyjamar attu þó áffam
mikili ítök í henni og þangað fór
hún oft, ekki síst eftir að dóttir
hennar og dótturdóttir fluttu aftur á
heimaslóð. Ég er viss um að síð-
ustu dagana sem hún lifði og lá á
Borgarspítalanum var hún í hugan-
um stöad í Eyjum þeirra vordaga
sem hún lifði besta, því hún fór
öðru hvoru með ,línur úr gömlu
þjóðhátíðarlagi: Ég heyri vorið
vængjum blaka.
Með Svövu Guðjónsdóttur er
horfin merk kona sem lifði tímana
tvenna í íslenskri sögu. Hún fýlgd-
ist alla tíð með stjómmálum og
skipaði sér í fylkingu þeirra sem
börðust fyrir bættum kjörum al-
þýðu og betri heimi. Hún var þó
ekki meðal þeirra sem stóðu upp á
fundum eða fóm fremstir í kröfu-
göngum, hennar skyldur vom við
hennar nánustv., vmi og vanda-
menn. Hún var kona sem gaf mik-
ið, en hún skilur líka eftir sig mik-
inn mannauð.
Svava verður til grafar borin frá
Landakirkju í dag. Við systkinin
Gunnlaugur, Oli og undirrituð
ásamt móður okkar Friðmey kveðj-
um hana með söknuði um leið og
við sendum Qölskyldunni ailri okk-
ar dýpstu samúðarkveðjur.
Kristín Ástgeirsdóttir
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 16. nóvember 1991
Síða 6