Þjóðviljinn - 29.11.1991, Blaðsíða 4

Hatur
og fordómar
Hafi einhver haldið að kynþáttahatur hafi horfið við
lok síðari heimsstyrjaldar, þá er það misskilningur. Hatr-
ið og fordómarnir dafna enn í flestum löndum Evrópu. í
dag eru það einkum innflytjendur frá Suður- Evrópu og
Austurlöndum nær og fjær sem eiga um sárt að binda
vegna fordóma sem ýmsir öfgahópar ala á.
Eftir heimsstyrjöldina hafa átt sér stað miklir fólks-
flutningar í Evrópu. Mikill fjöldi íbúa fátækari landa Evr-
ópu hefur sótt norður í allsnægtirnar. Og þegar járntjald-
ið féll hófst straumur að austan sem enn sér ekki fyrir
endann á. Innflytjendur í Norður- og Vestur-Evrópu eru
fyrst og fremst þeir sem flýja fátækt og þeir sem flýja
pólitískar ofsóknir. Framan af virtist þetta fólk vera vel-
komið. Það vann ýmis störf sem aðrir litu ekki við, en
þegar harðnaði á dalnum hjá iðnríkjunum og atvinnu-
leysi jókst fór að bera á fordómum í garð þessa fólks.
Ýmsir hægri öfgahópar sem áttu erfitt uppdráttar eftir
heimsstyrjöldina hafa á undanförnum árum aukið fylgi
sitt í Þýskalandi, Frakklandi, á Norðurlöndum og víðar.
Allir þessir hópar eiga það sameiginlegt að ala á kyn-
þáttafordómum og hatri í garð innflytjenda. Ofbeldi gegn
innflytjendum er víða orðið daglegt brauð, og frá Svíþjóð
berast þær fréttir að geislabyssumorðingi, sem myrði
innflytjendur, gangi laus. Þessar fréttir setja óhug að
fólki og ósjálfrátt reikar hugurinn aftur til millistríðsár-
anna.
íslendingar hafa verið blessunarlega lausir við
vandamál vegna kynþáttafordóma, ekki vegna þess að
við séum bamanna bestir, heldur vegna þess að mjög
fáir innflytjendur hafa sest að hér á landi. Þeir fáu inn-
flytjendur sem hafa flutt hingað bera þó ekki landanum
alltaf vel söguna, þannig að grunnt virðist á þessum for-
dómum hér á landi. Þá má rifja upp að eitt af fáum skil-
yrðum sem íslensk stjórnvöld settu varðandi veru hers-
ins á Miðnesheiði var að ekki væru þeldökkir hermenn í
setuliðinu.
Nú hefur komið í Ijós að erlendir stúdentar, sem búa
á stúdentagörðum Háskóla íslands, eru eyðniprófaðir og
í sumum tilfellum er það gert án þess að viðkomandi sé
gerð grein fyrir því. Þetta er brot á lögum, að ekki sé tal-
að um brot á mannréttindum þessa fólks. Til grundvallar
þessari ákvörðun getur ekkert annað legið en fordómar
gagnvart þessum erlendu stúdentum, sem sýna íslandi
þann áhuga að sækja nám sitt hingað og ber að for-
dæma slíkt.
Við höfum einnig nýleg dæmi um fordóma gagnvart
fólki sem sker sig úr á einhvern hátt. Hér er átt við mál
vegna sambýla fatlaðra, sem virðast spretta upp reglu-
lega. Þannig hafa bæjaryfirvöld á Seltjarnarnesi og
borgarstjórn Reykjavíkur alveg nýverið orðið sér til
skammar vegna afstöðunnar til sambýlis einhverfra á
Nesinu og sambýlis geðfatlaðra í Breiðholti. Þriðja
dæmið er svo afstaða byggingarfulltrúans í Ölfusi vegna
vistheimilis fyrir geðsjúka afbrotamenn að Sogni.
Fordómarnir í garð fatlaðra eru í eðli sínu lítið frá-
brugðnir fordómum gegn fólki af öðrum þjóðarbrotum
eða kynþáttum. Og einsog aðrir fordómar eru þeir
byggðir á fáfræði.
íslendingar eru þvi síður en svo lausir við fordóma,
og það er skammt bilið á milli fordóma og haturs.
Samskipti við fatlaða eru mjög gefandi, og sama máli
gegnir um samskipti við fólk úr ööru menningarumhverfi.
Hvort sem íslendingar gerast aðilar að Evrópsku
efnahagssvæði eður ei er Ijóst að erlendu fólki mun
fjölga hér á landi á næstu árum og áratugum. Við lifum
mestu fólksflutninga sögunnar og ísland verður ekki
eyja í því samhengi. Það er því mikilvægt að vinna gegn
öllum fordómum, svo við getum notið ávaxtanna af sam-
skiptum við þá sem búa yfir annarri reynslu og þekkingu
en við, í stað þess að hér skapist þjóðfélag ótta reist á
fordómum og hatri.
-Sáf
Helgarblað
Útgefandl:
Útgáfufélaglð Bjarkl h.f
Framkvæmdastjóri:
Hallur Páll Jónsson
Rltstjórar: Árni Berg-
mann, Helgi Guðmunds-
son.
Ritstjómarfulltrúar: Ámi
Þór Sigurösson,
Sigurður Á. Friðþjófsson
Umsjónarmaður
Helgarblaðs:
Bergdís Ellertsdóttir
Auglýsingastjóri:
Steinar Harðarson
Afgreiðsla: n 68 13 33
Auglýsingadeild: » 68
13 10-68 1331
Slmfax: 68 19 35
Verð: 170 krónur I lausa-
sölu
Setning og umbrot:
Prentsmiðja Þjóðviljans
hf.
Prentun: Oddi hf.
Aösetur: Siöumúla 37,
108 Reykjavík
Bókmenntir
Ólafur
Jóhann
Ólafsson
Ólafur Jóhann Ólafsson
Fyrirgefning syndanna
Vaka-Helgafell 1991
Snemma í þessari skáldsögu er
sá sem orðið hefur, Pétur Péturs-
son, aldraður Islendingur í New
York, að tala við guð, sem hann
ekki trúir á (það er að segja við
sjálfan sig í gegnum endurminn-
ingar um guðsmyndina eins og
gengur). Og þá er fram borin þessi
lífsniðurstaða hér:
„Eg leik mér einungis að þess-
ari fléttu til að sýna sjálfum mér og
öðrum fram á mátt blekkingarinn-
ar. Hann verður aldrei ofmetinn.
Blekking, lygi, launráð og svik:
þessi hersing mótar lif okkar án
þess við fáum nokkuð við því gert.
Dagblöðin ljúga, draumar blekkja,
böm okkar brugga okkur banaráð,
félagar okkar svíkja okkur i
tryggðum. Og við kveðjum þennan
heim án þess að vita nema að litlu
Glæpur og refsing
leyti hvað var satt og hvetju var
logið.“
Ellin beiska
Hér rúmast heilmikið af því
sem heldur vöku fyrir gömlum
manni og bráðum dauðum, þar
sem hann situr í beiskju ellinnar og
rifjar upp Iiðna daga. Hann er á
flakki í huganum milli æskuára á
íslandi, örlagaríkrar Danmerkur-
dvalar nær upphafi heimsstyrjald-
arinnar síðari og atvika úr frama-
ferli sínum í bisness í Amríku.
Milli þess sem hann á í útistöðum
við böm sín, sem hann vonar að
erfi sem minnst eftir sig og að arf-
urinn verði þeim til sem minnstrar
gæfu. Og hugsar með gimd til
ungrar Asíustúlku sem býr hjá
honum og er hans helsta haldreipi í
tilverunni - þótt það sé svo of seint
að reyna að sanna á henni sína
karlmennsku.
Þegar ungur hann var
Sögumaðurinn Pétur er mesta
meinhom eins og þegar er fram
tekið. Hann hefur þá skýringu á
því sjálfur, að hann hafi verið grátt
leikinn í ástum þegar ungur hann
var. Hann elti skólasystur sína úr
Menntaskóla til Kaupmannahafnar
skömmu fyrir heimsstyrjöld. Hún
hafði haldið honum volgum lengi
og þegar til Hafnar kemur heldur
hún áfram að nota Pésa sem fylgd-
arsvein og kannski varaskeifu.
Sjálf sefur hún hja öðrum íslend-
ingi eins og smám saman kemur í
ljós. Og er ekki að sökum að
spyrja: afbrýði og heift grípa Pétur
svo hörðu taki að hann lætur sér
jafnvel fátt um finnast að Þjóðverj-
ar hafa hemumið Danmörk. Þessi
afbrýði leiðir Pétur til þess glæps
sem hann er sífellt að tönnlast á í
huganum, og þótt menn eigi víst
ekki að segja of mikið um gang
mála í sögu í greinargerð sem
þessari hér þá verður víst varla hjá
því komist að láta það uppi, að
Pétur telur sig hafa ráðið mann af
dögum, keppinaut sinn. Rétt áður
en hann flýr til Islands með Pet-
samoforum svo sem frægt er í sög-
um.
Betra'illt að gera...
Kringum þennan glæp snýst
hugur gamals manns með nokkuð
þverstæðufullum hætti. Annars-
vegar er ljóst, að þott Pétur trúi
hvorki á guð né djöful, þá hefur
hann raun af því að hafa unnið illt
verk. Verst þykir honum bersýni-
lega hve framkvæmdin var í raun-
inni vesældarleg, hann er einatt
(áður en lesandinn áttar sig á því
sem í raun og veru gerðist) að
ímynda sér glæpinn rétt eins og
hann hefði verið stærri, merkilegri,
meiri athöfn ef svo mætti segja.
Um leið er það ljóst að Pétri þykir
með nokkrum hætti vænt um þenn-
an glæp, hefúr þörf fyrir að snúast
í kringum hann. Og er það í raun-
inni eitt hið metnaðarmesta i bók-
inni hvemig reynt er að vinna úr
þeirri þversögn að glæpurinn illi er
það eina sem Pétri finnst hann hafa
markvert gert. Hann situr einhverju
sinni með seinni konu sinni amr-
ískri á veitingahúsi og virðir fyrir
Árni
Bergmann
skrifar
sér það fólk sem tilviljunin hefur
saíhað þar saman og þá þyrmir yfir
hann þeirri vitneskju „hve fánýtt líf
flestra er“. Og hann er dapur því
að fánýtið á einnig við hann sjálf-
an: „framlag mitt til sögunnar (var)
ekki annað en glæpurinn sem ég
hafði framið fyrir Iöngu. Ekki ann-
að en hann“.
Það er í anda þeirrar sömu
þverstæðu að Pétur rifjar það upp
hvemig hann áður fyrr fylltist
„gleðiorku“ við að hugsa um glæp-
inn: „Minningin um glæpinn var
mín stoð og stytta, án hans hefði
niðurlæging mín orðið algjör.“
Það em svo hin hlálegu mála-
Iok (sem ókurteislegt væri að fara
út í) að kannski á Pétur gamli ekki
einu sinni þennan gamla glæp til
að gera líf sitt að einhverju. Hver
veit hvað er satt og hverju logið?
spurði hann snemma i sögu.
Að ganga nærri okkur
Upprifjanatækni Péturs er mis-
jafnlega skiivirk. Satt að segja
gengur höfundi best að gera hann
lifandi málsaðila í núinu, í hans
beisku elli og vanmáttugri gimd
þar í New York. Bcmskuminning-
ar hans heiman af Islandi og ferill
Péturs í Ameriku eru ekki verulega
marksækin, ef svo mætti segja.
Hitt er þó lakara hve brösuglega
gengur að gera sögu Péturs áleitna
við lesandann þegar segir frá ást
hans og afbrýði og aðdraganda
glæpsins. Eitt er nú það, að það
vantar tölvert á að sú saga sé svo
„þétt“ sem raunsæislegur blær
hennar krefur. Það er til að mynda
ein forsenda þess að hefndin á
keppinauti Péturs kemst á dagskrá,
að náunginn sá, Þráinn, hafi gengið
til liðs við andspymuhreyfinguna
dönsku. Það dettur Pétri í hug að
láta verða honum að falli, En þegar
dæmið er skoðað, þá er Þráinn lát-
inn halda ótrúlega ræðu yfir eins-
konar opnum fundi íslenskra
námsmanna I Höfn skömmu eflir
að Þjóðveijar hafa hertekið landið.
Hann segir andspymuhreyfingima
þá þegar af stað fama og að hann
hafi þar nokkur lyklavöld og skor-
ar á menn að vera með. Á svo eftir
að ögra Pétri sérstaklega með hug-
leysi hans: ætla bókhaldsblækur
ekki að vera með í frelsisstríðinu
eða hvað! Það skiptir náttúrlega
ekki öllu máli - en þetta er allt með
ólíkindum. Bæði var nú það að
andspymuhreyfing var ekki mjög
fljót á fætuma í hemumdri Dan-
mörku og síðan er það .glæfralega
ósennilegt að nokkur Islendingur
sem á þeim buxum væri hefði ver-
ið svo skyni skroppinn að leita liðs
við lífsháskahreyfingu á opnum
landafundi á krá (á þeim tíma var
drjúgur hluti íslenskra stúdenta
meira eða minna á bandi Þjóð-
veija).
Annað er það sem gerir glæp-
inn eins og „afstrakt“ er að saga
Péturs er mjög einrödduð. Kærast-
an sem aldrei var honum góð, hún
á sér ekki rödd nema um allra
hvunndagslegustu hluti. Það liggur
við að lesandinn segi: feginn má
hann vera að vera laus við hana
þessa. Þráinn á sér ekki heldur
rödd sem eflir verði tekið (nema þá
til að sýna hvemig ekki á að
byggja upp andspymuhreyfingu).
Farið hefur fé betra!
Og svo er það Pétur sjálfúr.
Við sögðum áðan að lýsingin á
honum sem einskis verðu ríku
gamalmenni í New York væri
nokkuð svo skilvirk. Og spillir
ekki fyrir að ljóðrænn bölmóður
Prédíkarans í Biblíunni er látinn
hressa upp á textann með beinum
og óbeinum hætti. En nú er komið
að skrýtnum hlut og varasömum:
sögusamúðinni. Pétur veit að „refs-
ing“ hans fyrir glæpinn hefúr verið
hans græðgi og gróðafikn sem
engu hefúr skilað nema kulda allt í
kringum hann. Sjálfúr vill hann þá
helst kenna öðrum um, það er að
sgja stúlkunni svikulu - „gróða-
fíknin“ kom ekki fyrr en eflir að
hún hvarf úr lífi hans, hún rak
hann til Amriku, hún „neyddi mig
til að fremja glæpinn". Við trúum
þessu náttúrlega ekki, tökum þetta
ekki gilt. Hitt er svo lakara, að við
sjáum Pétur Pétursson aldrei í
neinum þeim ham, sem gæti fengið
okkur til að trúa því að eftirsjá
væri í piltinum. Við erum með
ýmsum hætti leidd að þeirri niður-
stöðu, að hlutskipti hans sé sjálf-
skaparvíti - og rétt mátulegt á
hann, karlhelvítið! Við erum of
sátt við hans auma líf. En einmitt
með því móti er eins og lokað fyrir
það að við getum gert hans raunir
að einhverju því sem verður veru-
lega áleitin meðhöndlun á eilífðar-
málum sem lúta að sekt og réttlæt-
ingu, blekkingaþörf og eyðileika
lífsins.
NÝTT HELGARBLAÐ
4 FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 1991