Dagblaðið Vísir - DV - 13.01.1997, Blaðsíða 16

16 '
enning
MÁNUDAGUR 13. JANÚAR 1997 313"V
Blekkingin mikla
Það vekur undarlega
tilfirmingu að ganga inn í
mannlausa sali Listasafns
íslands þessa daganá og
skoða expressíónísk af-
straktmálverk Eiríks
Smiths. Tilfinningu sem
líkist því að ganga inn í
helgidóm týndra eða út-
dauðra trúarbragða. Ef
listin er afhelguð trúar-
brögð þá er listasafnið af-
helguð kirkja. Þessi ein-
angraði heimur, sem
virðist nú í órafjarlægð
frá þeim veruleika sem
utan veggjanna stendur, á
sér sögulegar rætur í
draumnum um hið af-
markaða og sérhæfða
svið fagurfræðilegrar
reynslu utan og ofan við
alla aðra mannlega
reynslu og þekkingu.
Kjarna hennar var að
finna í afstraktmálverk-
inu eins og það þróaðist
um miðbik aldarinnar, í
hreinu sjónrænu áreiti
sem þolir hvorki kenjar dagsbirtunnar né nábýli
við náttúruna eða skarkala götulífsins, ekki frek-
ar en helgihaldið í sönnu guðshúsi.
Framfarahugsjón nútímahyggju 20. aldarinnar
birtist meðal annars í sérhæfingu á öllum svið-
um, og í anda nytjastefnunnar vildu forvígis-
menn nútímahyggju í málaralist einangra mál-
verkið frá öllu öðru en kjarna þess sjálfs. Þannig
sköpuðu menn upp úr síðari heimsstyrjöldinni í
Ameríku það afstrakt-expressíóníska málverk
sem Eiríkur Smith tileinkaði sér á sjöunda ára-
tugnum. Trúin á framfarimar og trúin á hið nýja
hefur verið grundvallaratriði nútímahyggjunnar
allar götur aftur til upplýsingasteínunnar. Það
sem gerðist á 20. öldinni var hins vegar að inni-
haid þessara trúarbragða gufaði smám saman
upp og nýjungin varð að lokum einungis til nýj-
ungarinnar vegna og framfarimar hættu að hafa
önnur markmið en að skapa meiri framfarir. Hið
mannlega inntak virtist horfið og formið eitt stóð
eftir.
Expressíónískar afstraktmyndir Eiríks Smith
Eirfkur Smith: Grátt land, 1967.
Myndlist
Ólafur Gíslason
vekja óneitanlega spurningu um innihald og það
er líka eins og það hafi gufað upp með tímanum.
Sá munur sem þetta málverk vildi gera á hinu
nýja og hinu gamla, á framsækni og afturhaldi, á
vinstri og hægri í stjórnmálum, á framúrstefnu
og listlíki, á frumleika sjálfsins og eftirlíking-
nnni, á hreinu málverki og óhreinni eftirlíkingu
náttúrunnar, virðist hafa gufað upp. Eftir stend-
ur formiö, fagmannlega smurður litur á lérefti,
en innihaldið virðist vart annað en minnisvarði
um sérstæða tíma sem eru nú eins og ljósár í
burtu.
Það er ekki sök Eiríks Smith, en í þeim sam-
tímaveruleika sem
kenndur hefur verið við
postmódemisma vökn-
um við upp við að und-
irstöður nútímahyggj-
unnar hafa veikst,
þannig að mismunurinn
hverfur og mælikvarðar
okkar og forsendur til
að upplifa þessa list eru
gjörbreyttar. Mark-
hyggja • módernismans
er horfin og með henni
trúin á framþróun og
framfarir sem algildar
forsendur. Nútíminn
boðar ekki lengur fagn-
aðarerindi eða byltingu,
en hann vekur til um-
hugsunar og endurmats.
Við getum ekki lengur
beitt mælikvarða úreld-
ingarinnar á formgerðir
í list samtímans né upp-
lifað söguna sem rökrétt
ferli að ákveðinni niður-
stöðu eins og málverk
Eiríks Smiths eru dæmi
um. Myndmál hans eða
aðferð er ein af óteljandi mörgum sem sagan býð-
ur upp á, og því miður telst þetta tímabil vart til
þess frjóasta í sögunni. En trúin á frumleikann
og hinn hreina tón, sem þetta málverk stendur
fyrir, var vissulega heillandi og draumurinn um
frelsið sem það byggði á var kannski ómótstæði-
leg freisting. Eða öllu heldur sjálfsblekking sem
jafnframt er hin stóra sjáifsblekking nútíma-
hyggjunnar.
Hvaða mælikvarða höfum við þá til að leggja á
listina í samtímanum?
Því er ekki hægt að svara í stuttu máli. En það
hlýtur þó að teljast kostur að hafa séð í gegnum
sjálfsblekkingar nútímahyggjunnar. Og það verð-
ur hvorki gert með hroka né fagnaðarerindi um
nýjan stórasannleika. Hins vegar sakaði ekki að
hafa svolitla sjálfsíróníu til að styðja sig við. Líka
gagnvart sjáifum okkur í þeirri stöðu að þurfa að
skrifa eða lesa pistil eins og þennan.
Listasafn Íslands/Eiríkur Smith: Milli tveggja
heima, málverk 1963- 1968 til 2. febr.
„Hvergi mun veröld
verða nema hið innra"
Dúínó-tregaljóðin eru kennd við höll eina við
Adríahaf þar sem austurríska skáldið Rainer
Maria Rilke (1875-1926) orti hið fyrsta þeirra, árið
1910. í ljóðabálknum eru tíu löng ljóð og hafði
höfundur hann í smíðum um tólf ára skeið. Eins
og nafnið gefur til kynna byggjast flest ljóðin á
tregalagi Fom-Grikkja, sem höfundur fer þó
stundum frjálslega með, en fjórða og áttunda Ijóð-
ið eru ort undir stakhenduhætti.
Rilke var fjölhæft skáld og eftir hann liggja
verk í lausu og bundnu máli. Hannes Pétursson
hefur þýtt safn smásagna eftir Rilke, Sögur af
•himnaföður, sem kom út árið 1959, og ljóð eftir
Bókmenntir
Kristján Þorður Hrafnsson
hann hafa Þorstemn Gylfason, Helgi Háifdanar-
son og fleiri þýtt.
Dúínó-tregaljóðin em talin meðal öndvegis-
verka í ljóðlist þessarar aldar. Ljóðabálkurinn er
langt frá því að vera auðskiljanlegur og hefur
orðið uppspretta mikilla heilabrota. Það sem
einkum gerir ijóðin tor-
ræð em hin ótalmörgu
fyrirbæri, svo sem
englar, mannverur, dýr
og jurtir, sem öO hafa
táknræna merkingu í
hugmyndaheimi skálds-
ins. Einnig er bygging
textans víða flókin og
hann krefst því ná-
kvæms lestrar.
Dúínó-tregaljóðin era
heimspekilegt skáld-
verk. Að baki vangavelt-
um höfúndar og spum-
ingum sem hann varpar
fram býr sérstök sýn á
stöðu mannsins í heim-
inum og skoðun á því
hver eigi að vera mark-
mið tilveru hans. Þetta
verk hefur því boðskap
fram að færa.
Rilke yrkir um skynjun mannsins á heiminum.
Hann fiaOar um það hvemig hin mannlega sér-
staða aö hafa vitund um fortíð og framtíð, um
upphaf og endi, setur upplifúnum mannsins
skorður, meinar honum að gefa sig alfarið á vald
skynjun á því sem fyrir augu ber. Eitt af því sem
höfundi er hugleikið er hvemig elskendur leitast
við að höndla hver annan með atlotum og snert-
ingu en hann minnist á að svo virðist sem þeir er
ástarsorg þjaki séu fyllri af ást en hinir fuO-
nægðu. Rilke vegsamar hinn jarðneska heim en
það sem að hans mati er mikftvægast er að mað-
urinn umbreyti honum í innri veröld, komi hinu
efniskennda á huglægt form, ef svo má að orði
komast. Að áliti Rilke er hlutverk mannsins að
skynja hið jarðneska, breyta því í hugsanir og tjá
þær. Það jarðneska er forgengUeikanum ofurselt
en getur hlotið upprisu í hugsun mannsins og
tjáningu.
Hvergi mun veröld verða nema hiö innra. Ævin
fer sjálf meö breytingum burt. Og óðar
hverfur hið ytra. Þar sem reis áður rammbyggt hús
ryðst nú fram þokumynd, þversiun, svo sem hún
heyrði
öll huganum til og stöðug í höfðinu staeði.
(Úr 7. tregaijóði)
Kristján Ámason skrifar ítarlegan og fróðlegan
inngang að þýðingu sinni þar sem hann segir frá
ævi Rilke og skáldskap og varpar ljósi á hug-
myndaheim tregaljóðanna. Þaö er mikiU fengur
að því að þetta mikUsmetna skáldverk skuli nú
hafa verið íslenskað, af einum af virtustu þýðend-
um okkar, yfir á faOegt ljóðmál.
Rainer Maria Rilke: Dúínó - tregaljóðin
Kristján Árnason þýddi
Bjartur 1996
Vinsælasta óperetta
allra tíma
Káta ekkjan eftir Franz Lehár
verður frumsýnd 8. febrúar í ís-
lensku óperunni. Hún var frum-
flutt í Vínarborg í árslok 1905 við
Utinn fógnuð gagnrýnenda, enda
músíkin nýstárleg á sinni tíð, og
leikhússtjóri Vínarleikhússins á
að hafa sagt eftir að hafa heyrt lög-
in í fyrsta sinn: „Þetta er ekki tón-
list!“ Smám saman spurðist þó út
um borgina hvað óperettan væri
skemmtUeg og fór svo að á frum-
uppfærslunni urðu 600 sýningar.
Sagan fjallar mest um ástar-
braU og segir frá auðugri ekkju
frá SvartfjaOalandi, Hönnu, sem
kemur tíl Parísar tU að bjarga
landinu sínu frá gjaldþroti með
því aö ná sér í ríkan eiginmann.
Þar hittir hún gamlan kærasta,
DanUo greifa, og það flækir málin.
í þriðja sinn
Þetta er i þriðja skipti sem óper-
ettan er sett upp hér. í bæði fýrri
skiptin, 1956 og 1978, var hún sýnd
í Þjóðleikhúsinu. í fýrra skiptið fór
Stina Britta Melander með hlut-
verk kátu ekkjunnar, í það seinna
Sieglinde Kahmann sem þar söng
fýrsta hlutverk sitt á íslandi.
1978 var líka ung kona köUuð
heim frá Vinarborg tU að syngja
hlutverk Valencienne - sem Þur-
íður Pálsdóttir söng 1956. Það var
Ólöf Kolbrún Harðardóttir. Hún
hafði ekki lokið söngnámi en tU-
boðið var svo freistandi að hún
kom heim og fór ekki utan aftur.
Þó bauðst henni á sama tíma hlut-
Káta ekkjan og gamli kærastinn:
Signý Sæmundsdóttir og Garö-
ar Cortes á æfingu.
Óperetmdrottning
Nú syngur Signý Sæmunds-
dóttir hlutverk Hönnu og er það í
annað sinn á þremur árum sem
hún syngur aðalhlutverk í óper-
ettu í íslensku óperunni. Síðast
söng hún Sardasfúrstynjuna við
mUda hrifiiingu.
Garðar Cortes syngur gamla
kærastann, DanUo greifa, en
Marta HaUdórsdóttir fer í sporin
þeirra Þuríðar og Ólafar Kolbrún-
ar og syngur hlutverk Val-
encienne. Magnús Jónsson syng-
ur Kromow og hefur þá sungiö í
öUum þremur uppfærslum á óper-
ettunni hér á landi. Sigurður
Bjömsson syngur Zeta barón en
söng DanUo greifa 1978.
Ný þýðing
Söngtexta Kátu ekkjunnar þýðir
Þorsteinn Gylfason heimspeking-
ur, en óbundið mál þýðir Flosi
Ólafsson. Þeir stóðu líka að þýð-
ingunni á Sardasfurstynjunni fýrir
þremur árum sem þótti takast vel.
Flosi segir í fréttatilkynningu frá
óperunni að hann hafi reynt „aö
hafa leiktextann á léttu og Upru
mannamáli", og hann hefúr lika
samið nýja leikgerð að verkinu.
PáU P. Pálsson er hljómsveitar-
stjóri nú eins og 1978, en leikstjóri
- í fyrsta sinn - er Andrés Sigur-
vinsson. Hann er nú fastráðinn
hjá íslensku óperunni tU ems árs.
Ef marka má skefjalausar vin-
sældir VínartónleUca Sinfóníu-
hljómsveitarinnar þá fá íslendingar
ekki nóg af þessari ljúfú músík í
skammdeginu. Jaðrar við æði. Þeir
ættu að Uykkjast á Kátu ekkjuna á
hinum leiðu útmánuðum og gleðja
sig.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir