Dagblaðið Vísir - DV - 20.09.1997, Blaðsíða 17

JD \ LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1997
fólk
Magnús áttræöur á heimili Sigríöar dóttur sinnar aö Grjóta-
götu 12. Eftir lát Magnúsar var húsið selt Reykjavíkurborg.
Fyrsti blaðamaðurínn?
Það verður eflaust lengi þrætuepli
hvem eigi að kalla fyrsta blaðamann
á íslandi, en Ámi Óla, fyrsti blaða-
maður Morgunblaðsins, hefur gert
ákveðið tiikall til þess. Þegar hann
rifjar upp hvemig hann hóf störf hjá
Morgunblaðinu árið 1913 segir hann:
„Um þessar mundir vora engir blaða-
menn til hér á íslandi, heldur ein-
göngu ritstjórar. íslenzku vikublöðin,
vora þá ekki viðameiri en svo, að
einn maður gat séð um útgáfu þeirra.
Kæmi það fyrir, að tveir menn væra
við sama blað, þá hétu þeir báðir rit-
sfjórar. Og eina dagblaðið, sem hér
var þá, Vísir, var enn eigi svo úr grasi
vaxið ,að ritstjórinn gæti haft aðstoð-
armann.“
Svo mikið er víst að Ámi Óla er
fyrsti blaðamaðurinn sem gerir blaða-
Thorsteinsson, sá
hinn sami og
kenndi Magnúsi
ljósmyndun. Ein-
söngvarar syngja
oft þetta lag og tíð-
um er það flutt við
jarðarfarir.
Ámi Thorsteins-
son segir í endur-
minningum sínum
Harpa vindanna:
„Fjórði nemandinn
var Magnús Gisla-
son skáld, en lítið
mun hann hafa
unnið að ljós-
myndastörfum eft-
ir að hann lauk
námi. Magnús var
ágætismaður,
skemmtilegur í
Tvö kvæði
Magnúsar
Hið þekkta kvæði Nótt, sem
birtist hér fyrir neðan, fær ítar-
lega umfjöllun í megintextan-
um. Talið er að Magnús hafi
hér í huga Helgadal í MosfeOs-
sveit því þar dunar foss í
gljúfrasal.
Nú ríkir kyrrö í djúpum dal,
þótt duni foss í gljúfrasal;
í hreiórum fuglar hvíla rótt,
þeir hafa boðiö góöa nótt.
Nú saman leggja blómin blöó,
er breiddu faöm mót sólu glöö,
í brekkum fjalla hvíla hljótt,
þau hafa boöiö góöa nótt.
Nú hverfur sól vió segulskaut
og signir geisli hϚ og laut,
en aftanskiniö hverfur hljótt,
þaö hefur boðiö góöa nótt.
Sigurður Þórðarson hefur
gert fallegt lag við næsta kvæði
sem ber titilinn Að jólum:
Stjarna stjörnum fegri
stráir geislum jörö.
Öllu yndislegri
ómar þakkargjöró.
Helgar himins sveitir
herrans birta ráö:
Vitió drottinn veitir
veikum börnum náö.
Dýrö sé drottni sönnum!
Drottins fagra borg!
Miskunn guðs er mönnum
mild í gleöi og sorg.
Kóngi konunganna
krýpur barnahjöró.
Himins hósíanna
helgar lýö og jöró.
lagmótun, bæði í undirspili og lag-
rödd, sem verður að órjúfanlegri heild
fyrirmyndarsönglags, enda var hvort-
tveggja, bæði ljóð og lag, samið löngu
áður en gaddavír lagðist að manns-
hjartanu eins og nú á dögum vill
verða..."
Það sem vitað er um starfsferil
Magnúsar að öðra leyti þá mun hann
hafa verið í Verslunarskóla íslands í
einn vetur. Eftir að hann hætti að
starfa sem ljósmyndari vann hann
sem málari og við rafmagnsiðnað.
Hann keypti húsið Laugaveg 24B,
sem síðar varð eign
Fálkans hf. og
þar
versl-
aði
Magn-
ús með
ýmiskon-
ar vam-
ing, meðal
annars
bækur.
Hann átti
litla prentvél
fyrir sjálfan
sig og prentaði
líka fyrir ýmsa
aðra. Þegar
Magnús seldi
húsið og hætti
verslun fór hann
að mála myndir,
enda handbragðið
listrænt eins og segir
í minningargrein um
Magnús. En þó fór svo
um siðir að sjónin tók
að daprast enda þótt
hann yrði aldrei með
öllu blindur.
Magnús gaf út nokkrar
bækur, einkum ljóðabæk-
iu, þá síðustu Ljóðmæli
árið 1942. Magnús tók mik-
inn þátt í störfúm hjá Guðspekifélag-
inu og var einnig virkur stúkumaður.
Fjölskyldan
Magnús kvæntist Jófríði Guð-
mundsdóttur árið 1912, en missti
hana árið 1919 og höfðu þau þá átt 5
böm. Elstur var Haukur, þá Sigríð-
ur, Eva, Hrefna og Jósteinn. Magn-
ús bjó einn eða í skjóli ættingja
sinna það sem eftir var ævi.
Af börnum Magnúsar er Hrefna
ein á lífi. Hún er ekkja, eignaðist
fimm börn með Ólafi Jónssyni sem
lengi vann hjá Tryggingastofnun
ríkisins. Ég hitti Hrefnu og Pálínu
systurdóttur hennar að máli. Pálína
sagði m.a. að afi sinn hefði alltaf
verið að læra eitthvað nýtt en haft
síðan minni áhuga að starfa við það
sem hann hefði lært.
Þegar ég spurði Hrefnu um föður
hennar þá kom í ljós að hún þekkti
ekki mikið til hans því Hrefna var
tekin í fóstur af Andrési Runólfs-
syni og Maríu Kristjánsdóttur í
Hafharfirði.
Andrés var faðir hinna kunnu
bræðra Kristins og Einars í Máli og
menningu og Kristjáns, sem starfaði
lengi hjá Bæjarútgerð Hafnaifjarð-
ar.
Hrefna sagði að faðir hennar
hefði skipt sér lítið af bömunum,
virtist oft í eigin heimi við að skera
út og yrkja.
„Hann var dagfarsprúður en
sýndi okkur litla blíðu,“ sagði
Hrefna. „Þegar ég kom í kjallarann
að Grjótagötu 12 og sá hvað þar var
þröngt hugsaði ég með mér: Að eiga
fhnm börn á þessum stað hlýtur að
hcifa verið alveg hræðilegt. Ég man
að mamma hafði sagt við uppeldis-
foreldra mína að hún hefði eigin-
lega átt að fara út að vinna en pabbi
að vera heima hjá börnunum."
En það er ekki gott að ráða í hug
Magnúsar ér hann stendur uppi
ekkill með fimm böm eftir 6 eða 7
ára hjónaband. Það hlýtur að hafa
sett sitt mark á hann að fjölskyldan
skyldi splundrast og bömunum var
öllum komið fyrir hjá öðru fólki.
Hrefna sagði að Magnús hefði
verið góður vinur Kjarvals og þeir
fóru oft saman í ferðir. Eitt sinn
sagði Kjarval í heimboði hjá Magn-
úsi að hann vildi ekki hafa Magnús
lengur með sér í þessum ferðum því
hann gæti brátt slegið sér við sem
listmálari!
Sigurjón Jóhannsson
mngengni og prýðisvel skáldmæltur."
Ámi nefnir ekki hvemig það bar við
að hann gerði lag við kvæðið Nótt, en
um það samstarf skrifar aftur á móti
Hallgrímur Helgason, tónskáld, í Tón-
menntasögu íslands (Skákprent 1992).
Hallgrímur segir að Nótt hafi komið
út í fyrsta sönglagahefti Áma Thor-
steinssonar árið 1907 og segir svo:
„Eitt af aðaleinkennum Áma er
innileiki laglínu og einlægni geðhrifa,
sem lykjast þétt
að innihaldi
kvæðisins.
Samruni
ljóðs og lags
er oft svo
fúllkom-
inn, að
óhugs-
andi er,
að ann-
Þessi málverk eftir Magnús eru frá árinu 1947 og sýna ann-
arsvegar Lómagnúp að ofan og hinsvegar Úlfljótsvatn í Ölf-
usi hér að neðan. Myndirnar hafa legið lengi í geymslum og
því nokkuð skaddaðar. Það má til gamans geta að hin fræga
Lómagnúpsmynd Kjarvals, sem var á sumarsýningunni á
Kjarvalsstöðum, var gerö sama ár, 1947, og því er líklegt að
Magnús og Kjarval hafi verið saman á feröalagi þegar Lóma-
gnúpsmynd Kjarvals varð til.
Forsíða fyrsta tölu-
blaös Dagblaðs-
ins sem Magnús
gaf út 28. októ-
ber 1913. Eini
tilgangur útgáf-
unnar var aö
forða því aö
Morgunblað-
ið héti Dag-
blaöiö!
Og síðar seg-
ir Hallgrimur:
„Eitt þeirra
laga, er löngum
hefur vakið að-
dáun íslend-
inga er við ljóð
(3 ferhendur)
Magnúsar
Gíslasonar,
Nótt (Nú ríkir
kyrrð í djúpum
dal). Sennilega
hefur aldrei
jafhmikil mús-
ík rúmast í
nokkurri ís-
lenskri fer-
skeytlu eins og
í þessari noct-
ume Áma
Thorsteinsson,
aldrei ríkt eins
mikil stemmn-
ing... Tárhrein
lýrík Magnúsar
laðar fram þá
Grafning, og margt fleira skrifaði
hann í blaðið, og allmörg kvæði eft-
ir hann birtust i því.“
Axel segir að Magnús, hafi verið
vel meðalmaður á hæð, allþrekinn,
óvanalega ennishár og hárprúður,
svipurinn hlýr og ljúfmannlegur.
Vilhjálmur Þ. Gíslason segir i riti
sínu Blöð og blaðamenn að Magnús
hafi verið fyrsti sérstaki fréttamaður
íslenzks dagblaðs og gegndi starfinu
fram til 1914-15.
mennskuna að lífsstarfi, en það er al-
veg ástæðulaust að gleyma í þessu
samhengi Magnúsi Gíslasyni, blaða-
manni og ljóðskáldi.
Skáldið og þúsundþjalasmið-
urínn
Nú er komið að því að kynna aðra
hlið á Magnúsi, en það er skáldið og
þúsundþjalasmiðurinn. Um aldamót-
in semur Magnús ljóð, sem átti eftir
að ná eyr-
um allrar
þjóðarinn-
ar. Ljóðið er
Nótt (Nú
ríkir kyrrð i
djúpum dal)
en lag við
kvæðið
gerði Ámi
borið textann
uppi. Sem
dæmi má nefna
Nótt og Kirkju-
hvol, sem bæði
eru gimsteinar
í íslenskum tón- '
listarbókmennt-
um; hið fyrra er
undurfm nátt-
úrulýsing í
húmi heiðrar
sumamætur,
byggt á einfóldu
strófuformi
eins og flest af
lögum höfund-
ar; aftur á móti
er Kirkjuhvoll
ímynd þjóðtrú-
ar, órjúfanlega
tengt íslensku
hugmyndalífi,
og endurspegl-
ar í senn djúpa
alvöra og
barnslega ein-
lægni, sem fell-
ur saman við
klukknahljóm í
undirspili..."
„...áðuren
paddavír
lagðistað
mannshjart-
anu..."
í tilefni
5ára
afmælis
Vikuna 17. - 24.
september
l»efum vit> l>ol
með hverri pizsu
meðan birgðir
endast ef verslað
er fyrir kr. 1.500
eða meira.