Dagblaðið Vísir - DV - 04.11.1998, Blaðsíða 10

>0 menning
MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1998 JUj"V
Frummynd
Ljósvíkingsins
Sigurður Gylfi Magnússon sagnfræðingur
hefur gert einsöguna að sínum fræðavettvangi,
sögu daglegs lífs venjulegs fólks, og er staðráð-
inn í að skipa hinum almenna manni á bekk í
þjóðarsögunni. Hann stofnaði fyrir ári ritröð-
ina Sýnisbók íslenskrar alþýðumenningar og
gaf út fyrstu bókina í henni, Bræður af Strönd-
um, þar sem hann birti persónulegar heimildir
tveggja vel skrifandi alþýðumanna að vestan,
og í ár bætist enn einn Vestfirðingurinn við.
Sigurður Gylfi stóð ásamt fleirum að Degi
dagbókcirinnar 15. október, og áður en við
spjöllum við hann um nýju bókina spyrjum við
hann frétta af dagbókardeginum.
Stórkostlegur árangur
„Við erum í sjöunda himni,“
segir Sigurður Gyífi. „Fast að 6000
manns hafa þegar sent dagbókar-
færslur sínar til Þjóðminjasafns-
ins - ríflega 2% þjóðarinnar - og
það er andskoti magnað. Auk þess
hafa um 50 einstaklingar komið
með handrit á Þjóðarbókhlöðu,
allt frá fáeinum bréfum eða dag-
bókarkorni upp í gríðarleg hand-
ritasöfh. Gunnar Friðriksson gaf
til dæmis bréfasafn Einars Ás-
mundssonar i Nesi og dagbækur
hans, fágætar heimildir um merk-
an mann. Svo ánafnaði Gunnar
Landsbókasafni sínu eigin hand-
ritasafni og bara skráin yflr það er
yfir hundrað vélritaðar síður! Þar
eru dagbækur afa hans og föður
og efni frá Gunnari sjálfum sem
var framarlega í samtökum iðn-
rekenda. Þetta eru ómetanlegar
heimildir um árdaga iðnaðar á ís-
landi.“
Danir gáfú út bók með sýnis-
homum úr dagbókum fólks eftir
Dag dagbókarinnar hjá sér og hún
varð metsölubók þar. Meiningin
er að gera þetta líka hér heima, en
vill einhver lesa svona brot úr lífi
fólks?
„Já, þetta er furðulega skemmti-
legt,“ segir Sigurður Gylfl. „Ég
held að vandalaust verði að búa til
læsilega og spennandi bók úr þess-
um 6000 dagbókarfærslum.
Sjálfum finnst mér sem sagn-
fræðingi svo spennandi að fá fólk
til að hugsa um sína þátttöku í
sögunni. Með okkar daglega
amstri eram við þátttakendur í
henni þó að það sem við gerum í dag sé lítill
skerfur. Þegar allur þessi fjöldi er kominn í
einn pott þá er dagurinn orðinn mikilvæg
heimild fyrir fræðimenn og rithöfunda framtíð-
arinnar sem fjalla um hversdagslíf fólks. Hvað
gerðu íslendingar 15. október 1998!“
Maður á tímamótum
Núna á haustdögum var Sigurður Gylfi að
gefa út dagbækur Magnúsar Hj. Magnússonar,
sjálfsævisögu hans, bréf og i-------------
kvæði undir heitinu Kraft-
birtingarhljómur Guðdóms-
ins. Við þekkjum þessi orð úr
Heimsljósi Halldórs Laxness,
enda hefur aldrei verið neitt
leyndarmál að
sveitarómaginn, bamakenn-
arinn, þurrabúðarmaðurinn
og tukthúslimurinn Magnús
Hj. Magnússon var helsta fyr-
irmynd að Ólafi Kárasyni
Ljósvíkingi.
Vora Magnúsi þá ekki gerð
nógu rækileg skil í Heims-
ljósi, einni mikilfenglegustu
skáldsögu Evrópu á þessari
öld? Þurftu heimildir hennar
að koma á prent lika?
„Ég nálgast þetta auðvitað
fyrst og fremst sem sagnfræð-
ingur og fyrir mér er þetta '-------------
frábær heimild um lifskjör alþýðufólks á fyrri
tíð,“ segir Sigm-ður Gylfi. „Hugsunin með rit-
röðinni allri er að þar komi út athyglisverðar
heimildir fyrir áhugamenn um sagnfræði.
Handritadeild Landsbókasafns er stútfull af frá-
bæram heimildum sem fólk veit ekkert af, og
sárafáir sagnfræðingar hafa unnið með slíkar
heimildir.
Ég las Skáldið á Þröm eftir Gunnar M. Magn-
úss sem unglingur og Heimsljós skömmu
seinna og varð fyrir miklum áhrifum af þeim,
einkum Heimsljósi. En um leið og ég fór að
skoða þessar bækur sem sagnfræðingur sá ég
annmarkana á þeim. Gunnar er að skrifa varn-
arrit, Halldór er að skrifa skáldsögu og báðir
túlka Magnús á sinn hátt.
Magnús er mjög sérkennilegur maður og
Sigurður Gylfi Magnússon sagnfræðingur - á alltaf erfiðara með
sagnfræði og skáldskapar. DV-i
stendur um margt á tímamótum. Hann er með
annan fótinn í þessum forna heimi sem er svo
miskunnarlaus en á líka til mikla mannúð Svo
er hann líka í nýja tímanum sem kemur með
vitund um réttindi manna til mannsæmandi
lífs en er líka miskunnarlaus á sinn hátt. í dag-
bókum Magnúsar hittum við á mann í lok 19.
aldar sem ber skynbragð á hugmyndir nýja
tímans en líka djöfulganginn sem þeim fylgir.
Og hann ákveður að halda dagbók, skrásetja
það sem er að gerast í lífi hans. Hann verður
----------------1 fyrir óvenjulega miklu harð-
ræði og hann semur sina eig-
in varnarræðu þar sem hann
talar við framtíðina; segir: Ég
vil að þið skiljið hvað ég
þmfti að ganga í gegnum. Og
þaö er eins og hann bæti við:
Ég mun hafa sigur um síðir -
þegar ævi mín verður gerð
opinber. Þegar dagbækumar
verða gefnar út.
Dagbækur Magnúsar eru
beinlínis spennandi texti og
ég sá strax að fyrir sagnfræð-
inga vora þær gullmoli, þrátt
fyrir bækm- Gunnars og Hall-
dórs, ekki síst nákvæmar lýs-
ingar hans á daglegu lífi
sínu.“
-------------Hver var Magnús?
- En hvað með persónuna sjálfa? Era þrír
Magnúsar í þessum þremur bókum?
„Já, alveg tvímælalaust. En það er erfitt að
svara þvi hver Magnús Hj. Magnússon var í
raun og vera, vegna þess að
hann er ekki að glíma við þá
spumingu í textanum, og þegar
maðm kemm að þessu flóði af
orðum þá er erfltt að draga sam-
an heildstæða mynd af mannin-
um. í einhverjum skilningi held
ég að hann sé sambland af skáldi
Gunnars og Ólafi Kárasyni.
Spmningin er líka hvort við
getum treyst dagbókinni. Eða er
hann að búa til einhverja
ímynd? Vandinn hjá Magnúsi er
að það er svo mikil upplausn í text-
anum og ímynd hans líka. Einn
daginn er hann kvennamaðm og
hælir sér af þvi að allar konur falli
fyrir honum, annan daginn er hann
dæmdm nauðgari. Þetta era ansi
mikil átök í sjálfsmynd eins manns.
Hann er alltaf af glíma við sína eig-
in sjálfsmynd en það sem við fáum
er maðm sem er að móta líf sitt
sjálfur alla sína ævi.“
- Er þá Ólafur Kárason einfald-
ari persóna en Magnús?
„Reyndar era þeir glettilega lík-
ir. En um leið og þú snertir dagbók-
ina þá ferðu að vinna úr henni, al-
veg ósjédfrátt. Um leið og Magnús
hefur lesið um sig sjálfan í dagbók-
arfærslunum hefm hann farið að
einfalda myndina af sér.
Dagbækur Magnús-
ar eru gott dæmi í
umræðunni um hvers
virði persónulegar
heimildir séu. Hvað
segja þær okkm?
Hvað draga þær fram?
Og um leið erum við
komin að kjama sagn-
fræðinnar: Hvers kon-
ar heim erum við að
endursegja? Eram við
að búa eitthvað til eða
eram við að segja frá
einhverju sem við get-
um sagt með sanni að
hafi gerst?
Ég er þeirrar skoð-
unar að við sagnfræð-
ingar notum heimildimar til þess
að blekkja. Þetta era allt svip-
myndir af heiminmn hjá okkur.
Jafnvel hjá Magnúsi sjálfum verða
til ímyndir þegar hann lítur til
baka. Hann er að búa til ímynd af
ævi sinni og það sama er með okkm sagnfræð-
inga. Og í vissum skilningi er það líka það sem
Halldór er að gera. Ég á alltaf erfiðara með skil-
in milli sagnfræði og skáldskapar, ég verð að
viðurkenna það. Við það er ég að glíma í inn-
ganginum að Kraftbirtingarhljómi Guðdóms-
ins. Við höfum þetta dásamlega dæmi sem
Heimsljós er og getum borið saman sköpun
Halldórs og sköpun Magnúsar á sínu eigin lifi.
Svo kemur sagnfræðingurinn og nýtir sér
hvort tveggja og býr til þriðja heiminn.
Ég gef dagbókina út til að við getum notið
frumtextans, því hann er stórskemmtileg lesn-
ing, og hugmyndin með
ritröðinni er sú að tengja
almenning við sagnfræð-
ina, gefa fólki kost á að
setjast í stól sagnfræðings-
ins og velta vöngum sjálft.
Um leið og þú lest frásagn-
ir fólks af daglegu lífi sínu
ferðu ósjálfrátt að bera
það saman við þitt eigið
líf og það er svo einkenni-
lega skemmtilegt. Ég fékk
geysimikil viðbrögð við
Bræðrum af Ströndum.
Allir virtust finna eitthvað fyrir sig, hvort sem
það vora ástarbréfin eða matarreikningarnir
sem fólk heillaðist af. En ég held að útgáfan á
dagbókum Magnúsar sé líka mikilll fengur fyr-
ir áhugamenn um bókmenntir og aðdáendur
Heimsljóss: að fá tækifæri til að virða fyrir sér
frummyndina.“
Háskólaútgáfan gefur Kraftbirtingarhljóm
Guðdómsins út.
3*4
skilin milli
mynd ÞÖK
Frakklandssaga Sölva
Helgasonar
Sölvi Helgason er persónugervingur
þverstæðunnar í íslenskri menningar-
sögu, eins og Jón Óskar skáld bendir á
í formála sínum að útgáfu á verki eftir
Sölva. Hann flakkaði milli bæja á öld-
inni sem leið, sumir siguðu á hann
hundum, aðrir skutu tímabundið yfir
hann lágreistu skjólshúsi; þó málaði
hann litrikar blómamyndir sem voru 1
hrópandi ósamræmi viö allar jurtir
sem hann sá á sinni vegferð. Hann var
sjálfmenntaður maður sem gegndi
aldrei neinu embætti og fór aldrei til
útlanda; þó tók hann sér fyrir hendur
að skrifa samfellda sögu Frakklands
frá því að Sesar lagði undir sig Gallíu
! ' ‘u ’ og til loka Napóleons-
styrjaldanna 1815.
Sölva tókst ekki að fá
Frakklandssögu gefna út
þó að það hefði hann
þráð. Það er ekki fyrr en
nú sem Jón Óskar hefur
unnið texta sögunnar
upp úr tveimur varð-
veittum handritum
Sölva og komið henni á
prent. Ekki hefur tekist
aö hafa upp á fyrirmynd
Sölva að sögu sinni en Jón telur líklegt
að hún hafi verið á dönsku. Ljóst er að
minnsta kosti að heimildimar eru
ekki skrifaðar frá sjónarmiði Frakka
því oft er þeim hallmælt fyrir yfirgang
þeirra.
Varðveitt handrit eftir Sölva Helga-
son era ótrúlega mikil að
vöxtum, segir Jón Óskar
sem áður hefúr gefið út
ævisögu hans, Sölvi
Helgason. Listamaöur á
hrakningi (1984). Útgef-
andi Frakklandssögu er
Ólafur Jónsson sem
hefur reist Sölva
minnismerki í
Lónskoti í Skagafirði.
Eing og kunnugt er lést Jón
um það leyti sem Frakklandssaga var
að koma út. Hann fædd-
ist 1921 og var einn af
brautryöjendum módem-
isma í ljóðagerð á ís-
landi, gaf út fyrstu ljóða-
bók sína 1953, Skrifað í
vindinn. Hann gaf út
endurminningar sínar í
sex bindum og era þær
ómetanleg heimild um
eftirstríðsárin. Jón var
ötull garðyrkjumaður á
íslenskum menningar-
akri alla starfsævi sína,
orti, skrifaði sögur og
var rómaður þýðandi,
ekki síst franskra ljóða.
Guðbergur hjá
háskólakonum
Guðbergur Bergsson talar um
spænska listamanninn Goya á fundi
hjá Félagi íslenskra háskólakvenna í
Odda, stofu 101, annað kvöld kl. 20.
Guðbergur gaf í haust út hjá Forlaginu
bók með myndaröð Goyja, Kenjunum,
ásamt skýringum með hverri mynd,
túlkunum erlendra fræðimanna og
sinni eigin túlkun. Hann sýnfr skyggn-
ur af myndunum og talar um
myndrööina.
Fúndurinn er haldinn í samvinnu
við heimspekideild og er öllum opinn.
íslendingar á Krebsen
Gallerí Krebsen í Kaup-
mannahöfn hefur boðið
Sigrid Valtingojer og Önnu
Eyjólfsdóttur að sýna hjá
sér undir yfirskriftinni Is-
lands Kunst. Sigi'id sýnir
tréristur og Anna sýnir lág-
myndir og skúlptúra. Sigrid
hefur áður sýnt grafík-
myndir á Krebsen menning-
arborgarárið 1996.
Gallerí Krebsen er í Stu-
diestræde 17 A í miðborg
Kaupmannahafnar og
stendur sýningin frá 6.-29. nóvember.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir