Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1998, Blaðsíða 26

Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1998, Blaðsíða 26
Það eru gömul sannindi og ný að jólin eru neysluháfíð, hátíð Ijóss og barna, fjölskylduhátíð og tími til að slappa af - en þau eru líka afmæli Jesú. Gunnar Smári Egilsson fjallar hér um afmælisbarnið, kirkjuna sem nennir ekki að halda orðum hans á lífi og hvernig hann er orðinn hálfgerð boðflenna í eigin veislu Okkur Það er fallegur siður hjá Ríkis- sjónvarpinu að gera hlé á dagskrá sinni á aðfangadag á meðan lands- menn baða sig, borða og rífa upp pakkana. Þegar dagskráin hefst síð- an aftur klukkan tíu um kvöldið er alltaf eins og starfsmenn sjónvarps- ins hafi orðið fyrir andlegri vakn- ingu í þögninni og myrkrinu. Bisk- * up íslands mætir með kór sér til fulltingis og flytur eins konar messulíki með sálmasöng og predik- un. Mig minnir að mamma hafi alltaf kveikt á sjónvarpinu klukkan tíu á aðfangadagskvöld og hlustað á Sigurbjöm biskup. Og mig minnir að svipurinn á henni hafi verið þannig að eitthvað hafi Sigurbjörn verið að segja henni. Og þó veit ég það ekki. Þegar ég var bam var sjónvarpsdagskráin send út svo stopult og stutt í senn að allt sem kom út úr tækinu var eins og áríð- andi tilkynning í útvarpi. Fólk sett- ist einfaldlega fyrir framan sjón- varpið og meðtók boðskapinn. Líka Dýrðlinginn. Gamlir menn áttu það jafnvel til að segja: það er nebbni- lega það“ þegar Roger Moore var búinn að ljúka sér af eins og hann hafi verið að flytja þeim einhver tíð- indi sem þeir áttuðu sig ekki á í svipinn. Ég hugsa að færri hlusti á predik- un biskupsins á aðfangadagskvöld á seinni árum. Og það þótt sjónvarps- eign landsmanna hafi margfaldast. Það er ekki bara vegna þess að við höfum ekki eignast almennilegan biskup eftir að Sigurbjöm hætti heldur lika vegna þess að þetta messulíki er lélegt sjónvarpsefni sem er sent út á vondum tíma. Messa er hægur og hljóðlátur per- formans sem tapar öllum lífskrafti þegar honum er pakkað ofan í sjón- varp. Þannig er það um margt. Hrafni Gunnlaugssyni datt það til dæmis einu sinni í hug aö sjón- varpa beint frá brennu á gamlárs- k\ öld. Það virkaði ekki. Eins og það er indælt að vera við áramóta- biennu, finna ylinn frá henni, stríða börnum og heilsa upp á fólk, þá er algerlega banalt að sitja inni í stofu og horfa á brennu í sjónvarpi. Það er álíka spennandi og horfa á köku bakast í ofni. Brennan er verra sjónvarpsefni en fiskabúrið, sem var uppfyllingarefni hjá Ríkis- sjónvarpinu þegar ég var að alast upp. Messur em örlítið skárri en fiskabúrið, en ekki gott efni samt. Og útsendingartíminn er afleitur. Áhorfendur sitja yfir konfektinu, nýbúnir að guffa í sig jólamatinn og hlaða í kringum sig pökkunum, rétt skriðnir yfir hápunkt einhverrar hópsefjunar-neyslu-geðveiki sem ár- lega ærir unga sem aldna. Hvað af boðskap Jesú Krists er hægt að bjóða slíku fólki upp á? Um síðustu jól flutti Ólafur Skúlason sína síðustu jólapredikun úr sjónvarpssal. Hann fjallaði um þá sem eru fátækir - ekki þá sem eru sælir vegna þess að þeirra er guðsríki - heldur þá sem era blank- ir og auralitlir, líða skort og geta ekki veitt sér neitt, þá sem líða hungur og geta sér engar bjargir veitt. Á meðan Ólafur lýsti fyrir okkur eymd fátæktarinnar hnyklaði hann brýnnar eins og Elvis Presley þegar honum var illt Eif ástarþrá. Svo mjög vorkenndi Ólafur hinum fátæku. Og hann minnti á ást Jesú á hinum fátæku, hversu mikið hann lagði upp úr bróðurkærleika og samhjálp og að það sem við gerðum vorum smæsta bróður það gerðum við honum. í sjálfu sér er þetta þarfur boð- ' skapur að demba yfir pakksadda þjóðina innan um allan nýja vam- inginn sinn. Auðvitað er eitthvað bogið við það hvemig við höldum upp á fæðingu Jesú. Einhvem veg- inn virðast hamborgarhryggir og fimmtán hundruð kerta jólaseríur leiðindagaur finnst lítið eiga skylt við afmælisbamið, eða ný uppþvottavél eða tölva, und- irföt eða hljómflutningstæki - ekki einu sinni jólabóka- og jólaplötu- flóðin, jólakortin eða jólatrén. Ekk- ert af þessu virðist ná inntaki jól- anna - nema þetta sé sjálft inntakið. Eins og lofgjörð forsætisráðherra um efnhagsstjóm ríkisstjómarinn- ar, pulsuát, teygjustökk og rokktón- leikar era orðin inntak 17. júní. Inn- tak hátíða er hátíðin - ekki tilefnið. Og til að hátíð verði ekki eins og hver önnur skemmtun þá verður að fylgja henni einhver hátiðlegheit. Þess vegna setjum við blómsveig á leiði Jóns Sigurðssonar á 17. júní og leyfum biskupnum að tala um Jesúm á milli tíu og ellefu á að- fangadagskvöld. Það gefur réttu stemninguna. Og í sjálfu sér er ekkert að þessu. Við hlust- um á manninn tala um Jesúm og viðurkennum með sjálfum okk- ur að auðvitað hafði þessi maður rétt fyrir sér fyrir tvö þúsund árum og hann hefur það enn. Og við ákveðum með sjálfum okkur að fara að hegða okk- ur eins og menn. Bara ekki í kvöld. Kannski á morg- un eða í náinni framtíð. Enda virðist biskupinn sjaldnast leggja mikið upp úr því að við gerum bragarbót í hvelli. Það virðist ekki mikið liggja við. Það er oftast eins og hann sé að benda okkur á að hafa þetta á bak við eyrað. Þegar ég hlust- aði á biskupinn tala um fátæktina fyrir ári velti ég fyrir mér hvað hökullinn sem hann var í hefði kostað. Ég giskaði á þrjú til fjögur hundraö þúsund. Þetta var ansi hreint myndarlegur hökull, þótt ég myndi ekki vOja ganga í honum, skreyttur einhverju glimmeri og út- saum. Það mætti brauðfæða eitt hungrað þorp í Norður-Kóreu með þessum hökli, kenna tugum barna á Indlandi að lesa og skrifa, halda hundruðum einstæðinga hér uppi á íslandi veislu. En biskupinn vildi frekar sveipa þessu utan um sig, sýna að þarna stæði herra bisk- upinn yfir íslandi. Vonandi varð honum það að góðu. Fyrir fáum vikum auglýsti Vil- hjálmur Árnason, prófessor í heimspeki, eftir þvi hvort íslenska þjóðkirkjan hefði einhverja skoðun á gagnagrannsframvarpinu. Ástæð- an var sú að samkvæmt frumvarp- inu er gert ráð fyrir að allar sjúkra- skrár allra landsmanna verði tekn- ar og afhentar fyrirtæki að sýsla með, lesa, kanna og vinna úr - það er allra sem ekki lögðu bann við að sínar skrár yrðu lagðar fram i þenn- an gagnagrann. Vilhjálmur spurði um hvað yrði um smæstu bræður Jesú, þá sem ekki hefðu dómgreind til að leggja mat á hvort þeir kærðu sig um að einkahagir þeirra yrðu nýttir með þessum hætti, geðveika, vangefinna, andvaralausa. Og hann vildi vita hvort kirkjan fyndi til ein- hverrar ábyrgðar gagnvart þessu Jesús fólki sem skilja má af guðspjöllun- um að séu sérstakir skjólstæðingar kirkjunnar. Það stóð ekki á svörum. Prestar og prelátar skrifuðu í blöð til að svara Vilhjálmi og loks biskupinn sjálfur - það er nýi biskupinn. Hann tók það fram að úr því hversu virt- ur Vilhjámur væri fyrir störf sín væri sjálfsagt að svara honum og þurfti svo sem ekki að lesa lengra til að átta sig á afstöðu hans til smæstu bræðra Jesú. Biskupinn sagði að þjóðkirkjan væri ekki einradda, hún væri fólkið sem væri í þjóðkirkjunni og þcir sem næstum allir landsmenn væru í þjóðkirkjunni hefðu hin mörgu sjónarmið hennar komið fram í allri umræðunni um gagna- grunnsfrumvarpið. Það má því segja að kirkjan tali jafnt í gegnum Kára Stefánsson og Erni Snorrason - það er að því gefnu að þeir séu báð- ir í þjóðkirkjunni. Þannig hefur þjóðkirkjan allar skoðanir og engar í öllum málum og engum. Hún er þannig allt - eins og Guð - en öfugt við hann er hún jafnframt ekki neitt. Eða alla vega ekki neitt sér- stakt, frekar en annað. Svipuð rök komu fram hjá Hjálm- ari Jónssyni, prestlærðum þing- manni sjálfstæðismanna. Hann sagði: „Enginn einn getur talað í nafni kristinnar trúar umfram aðra kristna menn því flestir, til dæmis þingmennimir, era meðlimir í þjóð- kirkjunni og alveg jafn mikið kristn- ir menn og ég og hver annar." Sam- kvæmt þessu er kristnin sjálfsjúk- dómsgreinandi. Ef þú segist vera kristinn þá ertu kristinn og það hef- ur í raun ekkert upp á sig að leita leiðsagnar í orðum Jesú Krists að réttri breytni eða hugarfari. Það sem þú gerir og það sem þér dettur i hug er kristið. Þú ert hólpinn. Þeir biskup og Hjálmar, eins og aðrir kirkjunnar menn sem hafa tjáð sig í kjölfar spumingar Vil- hjálms, hafa því kosið að túlka bibl- íuna eins og ríkisstjórnin kvótadóm Hæstaréttar. í fyrsta lagi vilja þeir túlka hana þröngt. Jesús segir ekk- ert um gagnagranna og þar af leið- andi er ákaflega erfitt að gera sér grein fyrir hvaða skoðun hann hefur á þeim. í öðru lagi er hægt að túlka margt af því sem hann sagði á ótal mismunandi vegu og því erfitt að glöggva sig á hvað hann var að fara. Því fer best á því að hver geri það eftir eigin höfði - en þó líklega fyrst og fremst eftir eigin hagsmunum. Eitt leiðarstefið í guðspjöllunum fjallar um hirðinn og hjörðina hans. Jesús líkir sér við hirði og ísraels- mönnum við sauðahjörð án hirðis, hann segir dæmisögur af góðum hirðum og týndum sauðum og hirð- ar og sauðir koma við sögu í ævin- týrinu um fæðingu hans. Nútíma- maðurinn, með sína uppþembdu einstaklingstrú, á sjálfsagt erfitt með að kyngja þessari líkingu. Hann lít- ur ekki á sig sem vegvilltan sauð sem þarfnast leið- sagnar, hann trúir að langanir sínar og þrár muni gera hann hamingju- saman - bara ef honum tekst að uppfylla þær. Jesús trúði því hins vegar að mað- urinn þyrfti fyrst að finna Guð, læra að elska hann og treysta honum og öðlast við það ró svo að langanir hans næðu að þroskast af ein- hverju viti. Hann trúði því að án Guðs væri maður- inn varla hálfur - ekki ósvipað og þeir sem tigna ást- ir karls og konu segja um þá sem enn hafa ekki fundið sér lífsföru- naut - maðurinn nær ekki að vaxa upp í að vera mað- ur fyrr en hann sættir sig við að hann verður að lifa með öðram, í sátt við aðra og jafnvel fyrir aðra. Þannig er lífið öf- ugsnúið. Því minna sem egóið í manni er, þvi stærri er maður - eða það sagði Jesús. Þetta er hluti þess sem kallað hefur verið fagnaðarerindi. Það má sjá það af guðspjöllunum að Jesús trúði þessu sjálfur. Þegar hann undir lokin stóð frammi fyrir emhættisskreyttum rómverskum landshöfðingja og æðstapresti must- erisins sagði hann að ríki sitt væri ekki af þessum heimi - það er heimi þeirra. Þeir voru fulltrúar ríkis og þjóðkirkju, stofnana sem höfðu ekk- ert gildi fyrir Jesúm. Þeim fannst þeir hafa vaxið af embættum sínum, skyldum og ábyrgð. Þeim fannst þeir geta beitt valdi sínu til að halda uppi reglu og festu. Hann sá þá hálf- vankaða af hroka, ófæra um að sjá lífið, skilja það eða hafa einhver áhrif á það. Þeir gátu truflað fólk, jafnvel slegið það út af laginu - eins og suð í útvarpstæki getur gert dag- skrána ógreinilega en samt aldrei náð því að hafa eitthvert inntak í sjálfu sér. Og það var margt annað sem Jesús sá sem bölvað suð sem fram að því hafði verið álitið sjálf beina- grindin í samfélaginu - og er svo sem enn. Hann virti til dæmis toll- heimtumenn, konur, holdsveika og börn - sem ýmist vora álitin hrak samfélagsins eða eins og hver önnur eign eða búpeningur - og var því allsendis ónæmur fyrir snobbi. Hann hafði enga trú á leit fólks að öryggi í eignum og fjárhagslegri vel- ferð, hann gaf lítið fyrir samfélags- lega virðingu sem byggði á hlýðni við boð og bönn eða „rétta" hegðun og hann pípti í raun á flest það sem góðborgarar allra tíma hafa talið undirstöður siðaðs samfélags - það er reglufestu og þá dómhörku sem eðlilega fylgir henni. En hann var samt sem áður ekki frjálslyndur, op- inn og viðsýnn í nútímaskilningi. Hann var enginn '68-hippi sem lagði blessun sína yfir hvað svo sem mannskepnunni datt í hug að gera við líf sitt. Hann trúði því að sá sem ekki leitaði Guðs og reyndi að lifa í sátt við hann væri að fyrirgera lífi sínu. Hann var jafn óvæginn við sið- ferðislega letingja, sjálfsbyrgings- lega góðborgara og hrokafulla valds- menn. Fyrir honum skipti ekki meg- inmáli hvemig menn afvegaleidd- ust, málið var að finna leiðina aftur og hann trúði því að hann heföi fundið veginn. * Eg hugsa að flestir prestar trúi á Guð. Og þótt þeir velkist stundum í vafa eins og annað fólk þá líti þeir svo á að hlutverk þeirra sé að boða fagnaðarerindi Jesú. Og ég býst við að flestir prestar geri sér grein fyrir hversu érfitt það er í dag. Ef prestur vildi taka Jesúm á orð- inu myndi hann standa uppi í predikunarstólnum og segja söfnuð- inum að hann væri glataður. Það líf sem flestir lifðu í dag væri ekkert líf, það væri aðeins eftirsókn eftir vindi. Fólk leitaði sífellt eftir meiri velmegun, þægindum og afþreyingu, virðingu, eignum og upphefð. Fólk hefði fóðrað egóið í sér en ekki nært sjálft sig. Fólk hefði ofhlaðið tíma sinn með argaþrasi og vitleysu og hefði ekki lengur hugarró til að vita hvað það vildi. Og þar fram eftir göt- unum. En prestarnir gera þetta ekki. Þeir leggja út frá testamentinu með þeim hætti að hver geti tekið eitt- hvað til sín og sagt: Einmitt eins og ég geri. Þeir boða því ekkert sér- stakt og segja því ekki neitt. Og ástæðan er fyrst og fremst sú að það er ekki í tísku lengur að halda neinu fram af fullum sannfæringakrafti, allra síst í siðferðislegum eða trúar- legum málum - ekki einu sinni fagn- aðarerindinu. Það er í tísku að vera hugmyndafræðilega mettur, hálf- bumbult, vita svo sem hvað mann- skepnan hefur verið að hugsa gegn- um aldimar og hverju hún hefur komist að, en hafa ekki almennilega lyst á neinu af því. Alveg eins og þegar fólk hefur búið við allsnægtir lengi þá nennir það ekki lengur að borða en vill heldur smakka mat eða tala, skrifa og lesa um hann. Þess vegna leggja prestarnir fagnaðarer- indið á borð fyrir söfnuðinn eins og skreytta kransaköku, fólk getur kroppað það af henni sem það lystir í. Ef þeir ætluðu að reka kássuna ofan i söfnuðinn væri hætt við að fólk færi eitthvað annað næst og þeir myndu enda sem einhverjir mötuneytiskokkar á afviknum stað. Sökum þessa hefur þjóðkirkjan misst starf sitt sem hirðir. Hún sinn- ir því ekki. Henni finnst rétt að leyfa sauðunum að leita þangað sem þeir vilja. Hún trúir því að það sé bæði góðmennska, víðsýni og sanngimi. Og þess vegna era þaö í raun fáir sem halda á lofti erindi Jesú Krists nú á dögum. Við höldum upp á af- mælið hans en hann er þar hálfgerð boðflenna. Og partíið er svo villt að þegar okkur berst eitthvað af orðum hans til eyma þá virkar það á okkur eins og tuð úr einhverjum leið- indagaur. Æ, hvernig nennir maður- inn þessu? Af hverju þagnar hann ekki? Gerir hann sér ekki grein fyr- ir að við eram líka i þjóðkirkjunni og því ekkert síður kristin en hann? Gunnar Smári Egilsson éJm !W'.i ■ w ■$* . ■M mMkc* 'm jÞjódkirkjan ipfur allar skoðanir j engar í ölluiti málum ogjpngum. íun er þannig allt - eins m:Guð - i öfugt viðrhann er hún iBmralfit ikki neitt. éða alla vega ekki sérstakt, frekar en annáð, frantt r,tt / 26 f Ó k U S 18. desember 1998

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.