Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.2001, Blaðsíða 9

9
£
MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 2001___________________________________________
I>V Fréttir
Ákærði neitaði að
víkja úr sal meðan
stúlkan bæri vitni
- héraðsdómur úrskurðaði en faðirinn kærði
Nýlega gekk dómur í Hæstarétti
sem varðaði mál þar sem karlmaður
neitaði að víkja úr dómsal á meðan
stúlka, sem kærði hann fyrir kyn-
ferðismisnotkun, gaf vitnisburð fyr-
ir héraðsdómi. Stúlkan var orðin
meira en 18 ára þegar málið kom
fyrir dóm en brotin sjálf sem ákært
var fyrir voru mun eldri.
Þegar málið kom fyrir héraðsdóm
vildi réttargæslumaður stúlkunnar
láta á það reyna hvort hún þyrfti
yfir höfuð að mæta fyrir dóm við að-
almeðferð þar sem hún var þegar
búin að gefa skýrslu á rannsóknar-
stigi. Héraðsdómurinn tók þetta til
úrskurðar en einnig það hvort
ákærða bæri að víkja úr dómsal ef
og þegar stúlkan gæfi skýrslu. Þar
sem það er mjög sársaukafullt að
mæta fyrir dóm og lýsa kynferðis-
legu ofbeldi þykir þolendum gjarn-
an verst að hafa gerandann sjálfan
viðstaddan í salnum á meðan. Stúlk-
an vildi því að ákærði viki úr dóm-
salnum ef hún yrði að mæta í dóm-
inn og hún spurð út í hina kynferð-
islegu misnotkun sem hún hafði
sætt af hans hálfu.
Þriggja manna dómur héraðs-
dóms komst að þeirri niðurstöðu að
stúlkunni bæri að koma fyrir dóm,
18 ára og eldri þurfi að koma fyrir
dóm og svara spurningum. Hins
vegar komst dómurinn að því að
manninum bæri að víkja úr sal á
meðan.
Ákærði sló höfðinu í steinninn.
Hann sætti sig ekki viö niöurstöðu
héraösdóms og kæröi til
Hæstaréttar.
Þetta sætti sakborningurinn sig
ekki við og áfrýjaði niðurstöðunni
til Hæstaréttar þar sem hann var
ósáttur við að þurfa að víkja úr sal.
Niðurstaða Hæstaréttar varð síðan
sú að hann staðfesti ákvörðun hér-
aðsdóms, stúlkan á að mæta en
maðurinn á að víkja á meðan.
Samkvæmt upplýsingum DV
kemur það fyrir, eins og ofangreint
dæmi sýnir, að jafnvel feður neita
að yfirgefa dómsal þegar börn
þeirra eru yfirheyrð. í flestum til-
vikum verða þeir þó við slíkum ósk-
um, það er þá sjaldan sem bamið
þarf yfir höfuð að mæta í dómsmeð-
ferð. Eins og fram kemur á síðunni
er meginreglan sú að barnið sé eitt
með sérfræðingi frá Barnahúsi og
þurfi svo ekki að mæta aftur til
DV ræðir við Sigríði Jósepsdóttur saksóknara sem sækir fjölda kynferðismála gegn börnum:
Harmleikir sem þýða slit á
tengslum foreldris og barns
- hvert mál hefur sín sérkenni en ekkert þeirra lætur fólk ósnortið
Sigríður
Jósepsdóttir,
saksóknari hjá Rikissak-
sóknaraembættinu, hefur sótt ófá kyn-
ferðisbrotamál gagnvart bömum á síð-
ustu ámm. Ríkissaksóknari er eina
embættið sem ákærir í slíkum saka-
málum en þau em ávallt lokuð al-
menningi eins og gefur að skilja.
Þegar DV spurði hana almennt um
þá harmleiki sem eiga sér stað innan
dómsala, þar sem bam kærir gjaman
foreldri eða forráðamann, nokkuð sem
þýðir gjaman slit á tengslum foreldris
og bams, sagði Sigríður:
, „Þessi mál em ákaflega mismun-
andi. Við horíúm jafnvel upp á að
mæður taki sér stöðu við hlið feðra,
stjúpfeðra eða sambýlis-
manna fyrir dómi og vilja
jafnvel ekki horfast f augu við
að þetta gæti hafa gerst. Það þykir
manni ákaflega dapurlegt. En hvert
mál hefur sin sérkenni og lætur engan
ósnortinn."
Sigríður segir að „í fræðunum" hafi
stundum verið fjallað um hvað sé í
raun unnið með því að fara í sakamál
út af kynferðislegri misnotkun - hvort
slíkt sé hreinlega ekki íþyngjandi fyrir
þolandann þegar upp sé staðið:
„Þetta er spuming. Víða á Norður-
löndunum hefur þetta verið rætt á
þessum grunni. Það er gert ráð fyrir að
þegar svona mál koma upp séu hinir
brotlegu látnir víkja af heimilinu. En
U/Diubuhis ÍJ
Héraðsdómur 14-18 ára SátfrJfélagsfr. viðstaddur Lögr.maður viðstaddur Skýrsla tekin í dómhúsi Skýrsla tekin í bamahúsi
Reykjavíkur 30 13 6 22 8
Vesturlands 5 4 3 1 4
Vestflarðar 2 2 0 0 2
Norðurlands-vestra 6 6 6 1 5
Norðuriands-eystra 8 3 0 6 2
Austuriands 4 2 0 3 1
Suðuriands 2 2 1 0 2
Reykjaness 11 11 9 3 8
Skýrslutökur á rannsóknarstigi af börnum frá 1. maí 1999 til 15. júní 2001

Héraðsdómur SálfrJfélagsfr. Lögrjnaður Skýrsla tekin Skýrsla tekin
Yngri en 14 ára viðstaddur viðstaddur í dómhúsi íbamahúsi
Reykjavíkur 45 30 18 22 23
Vesturiands 2 2 2 0 2
Vestflarðar :v ■ 1 1 0 0 1
Norðuriands-vestra 2 2 2 1 1
Norðuriands-eystra 6 4 0 4 2
Austuriands 3 3 0 3 0
Suðuriands 3 3 2 1 2
Reykjaness 32 32 31 1* 31
*f þessu tðvðú var bwð að yfirlwyra bamið einu sam ilur í banuhúsi
við höfum líka horft upp á að það séu
bömin sem era send á brott, jafnvel
vegna einhverra heimilisaðstæðna.
Það sem maður sér líka er að fjölskyld-
an er mjög brotin fyrir.
Það er ekki auðvelt að alhæfa neitt í
þessu. Þetta gerist eins og við vitum á
öllum stigum þjóðfélagsins og á öllum
aldri,“ segir Sigríður.
Ýmist á bak viö gler eöa horf-
umáskjá
„Það er mikið i pípunum hvað varð-
ar þessi mál,“ segir Sigríður. „Ef mál
eins og þessi era tekin til rannsóknar
þá verður að fara með þau fyrir dóm,
það er lagaskylda í dag. En sú hlið sem
fólgin er í þessum ákvæðum fyrir
brotaþolana er að þeir eigi ekki á
hættu að þurfa að koma fyrir dóm viö
aöalmeðferð."
Sigríður segir að eins og flestir aðr-
ir málflytjendur sé saksóknari aldrei í
sama sal og barnið, ýmist á bak við
gler í héraðsdómi eða á annarri hæð í
Bamahúsi þar sem fylgst er með af
sjónvarpsskjá. í þeim tilfellum yfir-
heyrir sérfræðingur frá Barnahúsi
bamið á meðan dómari, ákærandi,
verjandi, réttargæslumaður bamsins
og jafnvel fleiri era saman að fylgjast
með því sem fram fer á sjónvarps-
skjánum.
Sigríður segir að það sé vissulega
nauð fyrir brotaþola að þurfa að koma
fyrir dóm og vera þar spurður um við-
kæma atburði, svo ekki sé meira sagt.
Þegar brotaþolar era yngri en 18 ára er
dómsmeðferðin oftast framkvæmd
með þeim hætti að myndbandsupptaka
er spiluð af viðtali dómara eða sér-
fræðings við bamið eða ungmennið. Á
því byggist svo málsóknin að miklu
leyti.
Sigríður segir að fróðlegt sé að
kanna hvort sýknudómum hafi fjölgað,
hvort ákært hafi verið í fleiri málum
en áður og „látið á málin reyna“ fyrir
dómi eftir að lögin breyttust árið 1999.
„En aðalatriðið er að málið verði
ekki meira íþyngjandi fyrir brotaþola
en orðið er. Þegar hann er búinn að
gefa sína skýrslu á rannsóknarstigi er
nánast víst að hann þarf ekki að koma
aftur. Það er meginreglan enda er mjög
sjaldgæft að dómari krefjist þess að
brotaþolinn komi á ný og gefi skýrslu
fyrir dómi.“
Hinn granaði fær „forskot"
Sigríður segir að vissulega þurfi
hinn ákærði að mæta fyrir dóm. En á
hinn bóginn megi velta því fyrir sér að
veijandi hans er viðstaddur skýrslu-
töku af baminu á rannsóknarstigi.
Þetta þýðir reginmun á málsmeðferð i
kynferðisbrotum gegn bömum og öðr-
um sakamálum.
Tökum dæmi.
Sé einhver granaður t.d. um þjófnað
eða líkamsárás mætir brotaþolinn og
gefur skýrslu hjá lögreglu. Gerandinn
er vissulega ekki viðstaddur þá
skýrslutöku. Þolandinn gefur lögreglu
síðan upplýsingar um það sem fram
hefur farið af hálfu geranda. Eftir það
er hann boðaður, þá annaðhvort með
eða án sins lögmanns. Lögreglan spyr
síðan hinn granaða út í sakarefnin en
án þess að þurfa að gefa nákvæmlega
upp hvað þolandinn sagði við sína
skýrslutöku. Þegar málið fer svo fyrir
dóm gefa báðir aðilar skýrslu.
í kynferðismálum gegn bömum nær
gerandinn hins vegar ákveðnu „for-
skoti" sé miðað við hin sakamálin. Þar
mætir barnið fyrir dóm til aö láta taka
af sér skýrslu á rannsóknarstigi,
skýrslu sem verður sennilega sú eina
sem tekin verður, það er bæði lög-
regluskýrsla og dómskýrsla. Þegar
þessi frumskýrslugerð fer fram á sak-
bomingurinn hins vegar kröfu á að
veijandi hans sé viðstaddur. í „forskot-
inu“ felst því að sakbomingurinn er
með fulltrúa fyrir sig á staðnum sem
greinir honum svo frá hvaö bamið
sagði og bar á hann. Þegar hinn gran-
aði eða ákærði mætir svo sjálfur til að
gefa skýrslu þá veit hann hvað barnið
sagði og getur því undirbúið sig í sam-
ræmi við það.
Sigríður segir að þetta kunni að
vera íhugunarefhi:
„Ef 18 ára eða eldri fer inn á lög-
reglustöð og kærir og gefur skýrslu þá
sér aldrei verjandi hins kærða viðkom-
andi áður en hinn grunaði er kallaður
sjálfúr til skýrslutöku. í málum hinna
yngri er veijandi ákærða hins vegar
alltaf viðstaddur skýrslutöku, t.d. í
Bamahúsi eða fyrir dómi. Hinn grun-
aði eða ákærði hefur því möguleika á
að haga sínum framburði f samræmi
við það.“
Stundum segja börn lítiö
- En hafa spurningar komið fram
eftir að lögin breyttust í maí 1999 -
finnst ákærendum þetta fyrirkomu-
lag hafa gengið vel fyrir sig?
„Það hafa ekki margar spurning-
ar komið upp. Ýmsar hugleiðingar
hafa hins vegar vaknað. Viðhorf
dómara, sérstaklega eins, eru mis-
munandi til Barnahúss. En ætli það
megi ekki segja að þetta hafi gengið
vel. Hins vegar er þetta frábrugðið
öðru þegar fortakslaust megi ekki
taka nema eina skýrslu af þolandan-
um. Það getur stundum verið til
baga þegar þarf að spyrja frekar út
í aðstæður. Þegar litil börn mæta þá
getur verið útilokað að þau opni sig
fyrir ókunnugum. Eitt viðtal í slík-
um tilvikum kynni að skila ekki
nægilegri mynd. En þetta getur orð-
ið þess valdandi að ekki er fært að
ákæra.“
Sigríður segir að þó erfitt sé að al-
hæfa sé eitt þó ljóst: að kynferðis-
brotamál gegn bömum eru gríöar-
lega viðkvæm og geta verið ákaflega
erfið viðfangs.