Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.2001, Blaðsíða 16

16
Menning
MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 2001
DV
Hundur í líki
Hundurinn sem þráði að verða frægur er önnur
barnabðk Guðbergs Bergssonar í röð en í fyrra kom
út bókin Allir með strætó. Þessi saga er gerólík
þeirri fyrri og segir frá hundi á sveitabæ sem upp-
götvar einn daginn að hann sé merkilegri en aðrir
hundar og ákveður að verða sérlega skemmtilegur
hundur svo að húsbændur hans taki eftir því líka
að hann sé öðrum hundum fremri. Þessar tilraunir
takast þó ekki betur en svo að húsbændum hans
finnst hann leiðinlegri en nokkru sinni fyrr og
stugga stöðugt við honum og skamma hann.
Hundurinn gefst þó ekki upp en veitir því eftir-
tekt að lömbin á bænum virðast vinsælli en hann.
Hann ákveður því að dulbúa sig sem lamb með því
að setja á sig sauðskinnsgrímu og fara í ullarsokka
og vettlinga. Hin dýrin á bænum aðstoða hann við
dulargervið og spretta upp miklar umræður um til-
vistina og vandamálin sem fylgja því að vera til.
Áberandi eru kindin og lambið en kindin þykist allt
vita en veit í raun ekkert meira en lambið sem sér
í gegnum allt með sakleysi sínu. Þá er músin sann-
færandi persóna en kindin veit að músin er eitt
þeirra dýra sem bregðast „ókvæða við ef einhver
biður þau um eitthvað en tala sig síðan með málæði
til þess að vinna verkið“. (68)
Hundurinn vill gjarnan trúa því að hann sé í
raun lamb eða eins og hann segir sjálfur. „Mig
grunar að ég hafi alltaf verið lamb í líkama hunds
og í fæðingunni fengið skott fyrir dindil, sagði
hundurinn. Satt að segja hef ég aldrei kunnað við
mig í hundslíkamanum eða þolað að þurfa að gelta
Káputeikning Halldórs Baldurssonar
Myndir hans við sögu Guðbergs eru harmrænar
og skoplegar í senn.
Bókmenntir

lambs
en fá ekki að jarma.“ (74) Þannig snýst sagan um
hver við erum og hvernig hægt er að sætta sig við
tilvistina. Og boðskapurinn er kannski sá að grím-
ur og dulargervi séu ekki lifandi þvi að þau hafa
enga sál. Það sem þau fela er það sem skiptir máli.
Gervimennskan, hversu vel gerð sem hún er, er
þegar á botninn er hvolft ekkert annað en gervi.
Kindin sem þykist vera djúpvitur hittir reyndar
naglann á höfuðið: „Þegar okkur leiðist að vera það
sem við erum þá fórum við að þykjast og látum á
okkur grímu.“ (73)
Þessi bók Guðbergs er margslungin saga um
mannlegt og dýrslegt eðli þar sem hugsanirnar
spretta fram og vekja óteljandi spurningar um
mennskuna og margt sem fylgir henni, t.d. um
tungumálið. Lambið og hundurinn eiga samtal þar
sem lambið segist bæði tala kindamál og mannamál
en þá vill hundurinn vera merkilegri og segist tala
bæði hunda- og mannamál en kindamál að auki. Þá
segir lambið (sem er fjögurra klukkutíma gamalt):
„Mér flnnst ekki lengur merkilegt að kunna að
jarma og mér mun aldrei þykja það sérstakt." (21)
Hundurinn sjálfur sprettur ekki aðeins ljóslif-
andi fram í textanum heldur einnig í myndum Hall-
dórs Baldurssonar sem eru harmrænar og skopleg-
ar í senn, eins og sagan sjálf. Hundurinn sem þráði
að verða frægur er feikigóð saga, fyrir börn og ekki
síður fullorðna.
Katrin Jakobsdóttir
Guöbergur Bergsson: Hundurinn sem þráöi aö veröa
frægur. Halldór Baldursson myndskreytti. JPV útgáfa
2001.
Furðuheimur
Suðurríkjasögur eiga sér langa hefð í bandarísk-
um bókmenntum. Oftar en ekki er þar verið að lýsa
frumstæðu samfélagi og undarlegu fólki í bland við
hjátrú, horfinn glæsileika, flókin ijölskyldubönd og
flókið samspil kynþátta. Úr þessum efniviði hafa
mörg af þekktustu sagnaskáldum Bandaríkjanna
unnið og nægir þar að nefna William Faulkner,
Flannery O’Connor og Carson McCullers. Nú er
komin i íslenskri þýðingu Atla Magnússonar ein
slík saga, fyrsta skáldsaga rithöfundarins Trumans
Capote sem viðurkenningu hlaut, Aðrar raddir, aðr-
ir staðir, eða Other Voices, Other Rooms eins og
hún heitir á frummálinu.
Truman Capote er reyndar þekktari fyrir New
York-sögur og heimildaskáldsöguna Með köldu
blóði, sem einnig hefur komið út á íslensku, en fyr-
ir Suðurríkjasögur, en hann er þó ættaður af þeim
slóðum, fæddur í New Orleans og kunnugur þar líkt
og kemur fram í fróðlegum formála hans.
Aðrar raddir, aðrir staðir er saga Joels Knox, 13
ára drengs sem fer að leita fóður síns eftir lát móð-
urinnar. Eftir viðburðaríkt ferðalag kemur hann til
smábæjarins Noon City en þar í grennd býr faðir
hans á niðurníddri plantekru. Og þó að Jóel hafi á
leiðinni kynnst mörgu undarlegu fólki tekur fyrst
steininn úr þegar á leiðarenda er komið því þar fyr-
irfmnst hver einstaklingurinn öðrum afkáralegri og
brjóstumkennanlegri þó að „frændinn" Randolph sé
sýnu furðulegastur. Það kemur einnig brátt í ljós að
þetta fólk má muna sinn flfil fegri og á að baki átak-
anlega og viðburðaríka fortíð.
í þessu undarlega umhverfi þroskast Jóel, kveður
bernsku sína og öðlast nýja sýn á lifið. Stíllinn er
þrunginn og orðmargur og minnir um margt á aðra
Suðurríkjahöfunda, ekki síst Carson McCullers, og
áhrif Edgars Allan Poe og hryllingssagna hans eru
einnig augljós. Mér fmnst Atla Magnússyni hafa
tekist vel að koma þessum stíl til skila og mun bet-
ur en í Capoteþýðingu
sinni frá fyrra ári.
Atli hefur unnið ötul-
lega að þýðingum
enskra og amerískra
skáldsagna undanfar-
in ár en einna best
þótti mér honum
takast upp við Joseph
Conrad, og vonandi
snýr hann sér aftur að
þeim jöfri því þótt Truman Capote sé góðra gjalda
verður væri ekki ónýtt að fá á íslensku eitthvað enn
bitastæðara.
Geirlaugur Magnússon
Truman Capote: Aðrar raddir, aðrir staöir. Atli Magnús-
son íslenskaði. Muninn, bókaútgáfa 2001.
I dulargervi
Bjarni Bjarnason hlaut
Bókmenntaverðlaun Hall-
dórs Laxness í haust fyrir
sögu sína Mannætukonan
og er vel að þeim kominn.
Ekki skortir frumleikann
hér, frekar en í eldri bók-
um höfundar sem nú slær
þó á alveg nýja strengi. í
fyrri skáldsögunum er
textinn þungur og dramat-
ískur en hér spriklandi af
fjöri og fyndni.
Sagan segir frá leynilöggunni Huga Hugasyni
sem i upphafi bókar fær það erfiða verkefni að
hafa uppi á Helenu fögru, sem í undirheimum
gengur undir viðurnefninu Mannætukonan.
Hugi leitar Helenu í fimm löndum uns hann
fmnur hana í klóm glæpaforingja í Beirút. Sá
fellst á að spila upp á stúlkuna, tapar og afhend-
ir hana með semingi. Á flóttanum láta skötu-
hjúin pússa sig saman en þá fyrst hefst píslar-
ganga Huga fyrir alvöru. Helena gefur dauðann
og djöfulinn í allar hjónabandsskyldur og sting-
ur af um leið og tækifæri gefst því hún nennir
ekki að hanga með löghlýðnum prinsippmanni
sem er svo gamaldags að trúa á ástina. Mannætu-
nafnið ber Helena með rentu, enda hið mesta
hörkutól sem hatar væmni og rómantík og unir
sér hvergi betur en í lífsháskanum miðjum þar
sem vopnin tala. Leynilögguna djörfu gleypir
Helena einnig með húð og hári, ærir hann og
særir með fegurð sinni, kynþokka og töffara-
gangi og alla bókina er hann að leita hennar í
von um uppfyllingu drauma sinna. Um leið flæk-
ist hann 1 undarleg sakamál sem hann reynir
Bjarni Bjarnason rithöfundur
/ sögu hans er teflt fram nýstárlegri og vel dulbúinni
samfélagsgagnrýni sem ólgar af fjöri - og óhugnaði.
með aðstoðarmanninum Skugga að leysa sam-
hliða leitinni að eiginkonunni. Sem passar
reyndar undarlega vel, þvi Helena virðist alltaf
tengjast sakamálunum á einn eða annan hátt!
Mannætukonan og maður hennar er sérkenni-
leg blanda af sakamálasögu, ástarsögu, visinda-
skáldsögu, ævintýri og horror eða öllu heldur
allsherjar útúrsnúningur allra þessara bók-
menntagreina. í textanum úir og grúir af vísun-
um í allar áttir, jafnt í teiknimyndasögur sem
klassísk verk, og úr samkrullinu verður til
splunkunýr heimur, í senn kunnuglegur og
framandi. Fram á sjónarsviðið stíga þekktar
stereótýpur, s.s. dagsfarsprúða, heiðarlega og
klára löggan andspænis þeirri heimsku og
spilltu; hin lostafulla og hættulega „femme
fatale"; úrræðagóður aðstoðarmaður og karakt-
erlausar aukapersónur sem hver um sig sýna
aðeins eina hlið, ýmist góða eða vonda. Persón-
urnar kljúfa sig hins vegar frá hefðbundinni
meðhöndlun stereótýpanna, því veröldin sem
þær lifa í er afkáraleg og tími og umhverfi eng-
um skynsamlegum mörkum háð. Því eru þær
enn absúrdískari en gengur og gerist með týpur
af slíku tagi og snúa út úr hlutverki sínu ef því
er að skipta. Nema Hugi. Hann er sá maður í
sögunni sem er alltaf eins hvað sem á dynur og
tekst á við hvert furðufyrirbærið á fætur öðru
án þess að láta sér bregða. Sem slíkur er hann
hugsanleg fyrirmynd þess manns sem mögulega
getur lifað af í firrtum (póstmódernískum?)
heimi á meðan aðrar persónur sögunnar geta
hvergi staðsett sig í vitskertri veröld, gufa jafn-
vel upp og hverfa.
í Mannætukonunni og manni hennar er teflt
fram nýstárlegri og vel dulbúinni samfélags-
gagnrýni sem ólgar af lífi, botnlausu fjöri - og
óhugnaði. Vel má vera að einhverjum ofbjóði
risavaxinn táknheimurinn, en af því textinn er
svo skondinn og skemmtilegur er líklegt að les-
andi sætti sig möglunarlaust við alla útúrdúra og
lesi sleitulaust uns yfir lýkur. Og þá fyrst verður
hann hissa!
Sigríður Albertsdóttir
Bjarni Bjarnason: Mannætukonan og maöur hennar.
Vaka-Helgafell 2001.
QUfy/<a/n
Jónas og Þorgeir
Þorgeir J. Andrésson tenór og
Jónas Ingimundarson píanóleikari
hafa gefið út hljómdisk með 21 ís-
lensku lagi og fjórum aríum úr óper-
um Wagners. Þetta er fyrsta ein-
söngsplata Þorgeirs en hann hefur
áður sungið inn á fjölmargar plötur
sem einsöngvari með kórum.
Meðal kunnra snilldarverka á
plötunni má nefna „Áfram“ eftir
Hannes Hafstein og Árna Thor-
steinsson, „Draumalandið“ eftir
Guðmund Magnússon og Sigfús Ein-
arsson, „í fjarlægð" eftir Cæsar og
Karl 0. Runólfsson, „Bikarinn" eftir
Jóhann Sigurjónsson og Eyþór Stef-
ánsson og „Hamraborgina" eftir
Davíð Stefánsson og Sigvalda Kalda-
lóns.
Útgefandi er Fermata, en Edda
dreifir.
Konur og
alþýðumenning
Á morgun kl. 16 heldur dr. Ellen
Gunnarsdóttir sagnfræðingur fyrir-
lestur í Norræna húsinu á vegum
Rannsóknastofu í kvennafræðum.
Hann ber heitið „Konur og alþýðu-
menning í barokk Mexíkó - Lífs-
hlaup Franciscu de los Ángeles,
1674-1744“.
í Evrópu á miðöldum nutu konur
sem ræktuðu dulúðugt samband við
Guð ofi orðstírs og velgengni og
urðu jafnvel ráðgjafar kirkjulegra og
veraldlegra leiðtoga. Þegar leið á
miðaldir urðu slíkar konur fyrir sí-
vaxandi áreitni kaþólsku kirkjunnar
en henni var í mun að styrkja stöðu
sina sem eini milliliðurinn milli
guðs og manna. Á Spáni voru frægar
helgar konur ofsóttar af Rannsókn-
arréttinum, en í nýlendum spænska
heimsveldisins sköpuðust aðstæður
fyrir slíkar konur til að athafna sig.
Sagnfræðingar hafa rannsakað lífs-
hlaup og skrif slíkra kvenna í Perú,
Kólumbíu og Mexíkó, einkum
frægra nunna. Minna er vitað um
„millistétt“ slíkra kvenna, hinar
svokölluðu beötur sem voru ekki
innilokaðar og lifðu og hrærðust í al-
þýðumenningu barokksins.
í fyrirlestrinum verður sagt frá
lífi og störfum Franciscu de los Áng-
eles sem uppi var í mexíkósku ný-
lenduborginni Querétaro 1674-1744.
Francisca varð fræg í heimaborg
sinni og víðar fyrir hið sérstaka
sambandi sitt við guð og störf sín
fyrir sálir í hreinsunareldinum. Að
lokum stofnaði hún eina stærstu
kirkjustofnun nýlendunnar fyrir
konur, E1 beaterio de Santa Rosa de
Viterbo, sem hýsti konur sem ekki
höfðu efni á heimamundinum sem
til þurfti til að gerast nunna.
Skuldaskil í víti
Nýja bókafélag-
ið hefur sent frá
sér bókina
Skuldaskil í víti
eftir Jack Higg-
ins, meistara
spennusagnanna.
Þar segir frá Clay
Fitzgerald,
ofursta í her Suð-
urríkjanna, sem
flýr til írlands að vitja óðalsins sem
hann erfði eftir afa sinn, eftir lok
bandaríska borgarastríðsins. En á
írlandi ríkir líka uppreisnarástand.
Nýkominn úr grimmilegri styrjöld
og í sárum eftir ósigurinn óskar
Clay einskis fremur en að leiða hjá
sér yfirvofandi hildarleik. En eftir
að hafa orðið vitni að óhæfuverkum
landsdrottnaranna, getur Clay ekki
setið með hendur í skauti. Hann býr
sig í gervi þjóðsagnakappa, útilegu-
riddara sem ríður um að næturlagi,
og rís upp gegn ofureflinu ...
Þýðandi er Gissur Ó. Erlingsson.