Dagblaðið - 18.09.1975, Blaðsíða 7

7
nagblaftið. Miðvikudagur 17. september 1975.
1 .......................... .................................................... —...........................-..........
Stærsta flugmóOurskip heims, bandarlska trölllO „Nimitz”. ÞaO hefur aO undanförnu veriö á Indlands-
hafi, þar sem Ibúar Diego Garcia uröu aö yfirgefa heimili sin svo hægt væri aö koma fyrir bandariskri
flotastöö.
milli sendiráða Bretlands og
Bandarikjanna þar, auk þess að
biðja stjdrn Máritius um hjálp.
Brezka utanrikisráðuneytið
brást viö með yfirlýsingu þar
sem sagöi að stjórn Máritíus
hefði þegið 650 þúsund sterlings-
pund (riimlega 220 milljónir isl.
kr.) árið 1973 sem „fulla og end-
anlega greibslu” frá brezku
stjórninni, ætlaða til að greiða
kostnað við að koma ibúum eyj-
unnar sómasamlega fyrir á ný i
nyjum heimkynnum.
„Gœttum
fullrar
mannúðar"
segir brezka stjórnin
Þessi greiösla var I samræmi
viö samninga, sem brezka
stjómin gerði við stjórn Mári-
tius 1965, þegar Bretar yfirtóku
stjóm Diego Garcia og annarra
eyskerja i Chagos-eyjaklasan-
um. Þá fékk stjórn Máritius 3
milljón sterlingspund i sinn hlut
og fullt sjálfstæði þremur árum
siöar.
Talsmaður utanrikisráöu-
neytisins i London lagði á það
þunga áherzlu, þegar frétta-
menn gengu á hann, að stjórn
sin hefði gætt ýtrustu mannúöar
i allri umfjöllun sinni um málið.
Skýrði hann frá þvi, að fyrstu
kdkoshnetuekrunum á Diego
Garcia hefði verið lokað 1971,
svo hægt væri að nýta varnarað-
stöðuna á eynni. A undan höfðu
gengið ýmsar orðsendingar á
milli brezku og bandarisku
stjómanna, allt aftur til ársins
1966.
Talsmaðurinn Utskýrði, að
fólkið, sem um ræddi, heföi ver-
ið verkafólk og fjölskyldur
þeirra frá Máritfus og Sey-
chelle-eyjum. Ekkert þeirra átti
eigur á eynni, sagði talsmaður-
inn, en dæmi vom um fjölskyld-
ur, sem unnið höföu og búiö þar
kynsldðfram afkynslóð, og þá á
verksamningum við kókos-
hneturæktendur.
1971 voru 830 manns alls á eyj-
um Chagos-klasans, þar af 360 á
Diego Garcia.
Plantekrufyrirtækið — undir
stjórn Breta — tók að sér að sjá
um brottflutning fólksins, sagöi
talsmaður brezku stjórnarinn-
ar, enda gerði niðurlagning
starfsemi það nauösynlegt.
íbúarnir vilja
heim ó ný
Embættismaður stjórnarinn-
ar á Máritius sagði i PortLouis
sl. laugardag, að um það bil 30
fjölskyldur frá Diego Garcia
vildu snúa heim aftur. Þessar
fjölskyldur voru fluttar til Mári-
tius fyrir fjórum árum.
Fréttamaður Reuters hefur
eftir embættismanninum, að
húsnæöi eyjarskeggjanna væri
slæmt og að sumir nytu fá-
tækrastyrkja. Embættismaður-
innsagði Ibúana ekki „hafa ver-
ið neydda til að yfirgefa Diego
Garcia, en þeim var sagt að þeir
yrðu að snúa til Máritius eftir aö
eyjarnar voru seldar brezka
heimsveldinu 1965. Þeim var
ekki þröngvað um borð i skip,”
sagði talsmaðurinn.
Hann bætti siðan við, að stjórn
Máritius hefði ákveðið að verja
þeim 650 þúsund sterlingspund-
um, sem fengizt hefðu fyrir söl-
una, til að byggja upp ibúðir
fyrirheimilislausu eyjarskeggj-
ana. Aftur á móti hafði dregizt
að hefja framkvæmdir vegna
nýlegra náttúruhamfara og þvi
var ástandið jafnslæmt og raun
ber vitni. Flestir Ibúanna frá
Diego Garcia vinna nú I Máriti-
us sem hafnarverkamenn,
þjónar eða viö önnur illa launuð
störf. Aðrir ganga atvinnulaus-
ir, njóta atvinnuleysisbóta eöa
þá ellistyrks.
Vopnasala
í spilinu
Allt þetta mál tók á sig nýja
mynd þegar brezka blaðiö
Guardian skýrði svo frá, að
brezkir embættismenn hefðu
bUiö svo um hnUtana, að til aö
fjármagna ævintýrið hefðu ver-
ið gerðir flóknir samningar við
Bandarlkin. Þeir samningar
gerðu ráð fyrir, að brezka
stjómin fengi frá þeirri banda-
rlsku vopn, m.a. Polaris-eld-
flaugar. Verðið var hlægilega
lágt — og segir Guardian, aö I
þakklætisskyni fyrir að rýma til
á kóraleynni hefði brezka
stjórnin fengið 8.5 milljón doll-
ara afslátt af kaupunum.
Við þessu hefur brezka utan-
rikisráðuneytið enginsvörviljað
gefa.
London Evening Standard
sagði I langri forystugrein um
málið, að fullrar rannsóknar
væri þörf á því, hvort brezka
stjórnin hefði látið flytja ibúa
eyjunnar til Máritius og skiliö
þá þar eftir i reiðileysi svo að
hægt væri aö koma flotastöðinni
fyrir.
„Þær upplýsingar, sem fyrir
liggja, eru ljótar,” sagði blaðið.
„Getur verið, að brezkir emb-
ættismennhafiveriösvoákafir I
aö þóknast Bandarikjamönn-
um, að þeir hafi ákveöið aö
rýma eyjuna og treysta á, að
enginn spyrði neins?”
Stórfelld
efna-
hagsaðstoð
Talsmaöur stjórnar Máritius i
London skýrði Reuter frá þvi,
að næstu daga væri væntanlegur
til borgarinnar forsætisráð-
herra stjórnar sinnar, Sir See-
woosagur Rangoolam, á leið á
þing SÞ I New York. Gæti henn
þá átt viöræður við brezku
stjómina um Diego Garcia, þótt
ekkert slikt hefði verið ákveöið.
Og í gær var tilkynnt i
London, að brezka stjórnin hefði
ákveðiö að veita Máritius 5
milljón sterlingspunda lán (1700
millj. Isl kr.) til framkvæmda á
5 ára áætlun þessa samvinnu-
þýða samveldislands.

allt efni, sem flutt hefur
verið á byggingarstaö og
verkkaupi hefur greitt.
Verktaka er óheimilt að
flytja slikt efni brott af
byggingarstað.”
Nú er það gott og blessað að
menn geri með sér svona
samning. En ef viö bættum i
klausuna á eftir 2. setningu...
Gildir einu hvort verktakinn
hefur greitt efnissalanum efnið,
svikið það út eöa stolið þvi...- þá
skildum við áhrif þessa betur.
Það hefur nefnilega skeö, og það
oftar en einu sinni, aö verktakar
á vegum opinberra aðila, greiða
meö gúmmitékkum og verk-
kaupi neitar að skila vörunni á
þeirri forsendu, að hann hafi
þegar greitt verktakanum
vöruna.
Fyrirtæki sem selja bygg-
ingarefni, leigja vélar o.s.frv.,
eiga óhjákvæmilega mikil við-
skipti við verktaka. Flest þessi
viðskipti ganga vel og hluti
verktaka er dugnaðar- og skila-
fólk, sem sparar þjóðfélaginu
miklar fjárhæðir með útsjónar-
semi og dugnaði. En það hefur i
fyrsta lagi veriö stór hængur á
þróun verktökumála, að þeir
aðilar, sem helzt hafa eitthvað
að bjóða út, riki og bær, hafa
veriðgersamlega óprúttnir i aö
taka yfirleitt lægsta tilboði, án
tillits til þess, hvort það er
ábyrgt eða ekki. Þannig lenda
hin velskipulögðu fyrirtæki i þvi
að fá engin verk á timabili,
meðan nýjasti ævintýraverk-
Kjallarinn
Halldór Jónsson
takinn er að fara á hausinn. Þau
missa þá starfskraftana og
jafnvel leysast upp, til skaða
fyrir heildina, þegar skyndilega
verður þörf fyrir starfhæfar ein-
ingar.
1 öðru lagi hefur þróun
islenzkra efnahagsmála veriö
með þeim endemum á siðustu
árum, að rekstur fyrirtækja er
nánast óframkvæmarilegur.
Verktaka i stórum stil fer þvi úr
böndum, þegar verksamningar
samkvæmt hefðbundnum fyrir-
myndum eiga að skera úr um
atriði, sem i rauninni eru force-
majeur eða næg ástæða fyrir
riftun. Verkkaupinn notar þá
stærð sina, en smæð verktakans
'og vankunnáttu hans i mörgum
tilfellum, til þess aö leika hann
grátt. Það er anzi áhrifarikt að
halda greiöslum fyrir þeim,
sem eralgerlega bjargarlaus og
á eftir aö borga út.
Sem dæmi um þetta má
greina frá þvi, er eitt verktaka-
fyrirtæki fór nýlega á hausinn.
Það hafði verið starfandi i
nokkur ár, stærð verkefna fariö
vaxandi og fyrirtækið fengið
sæmilegt orð. Nú uröu
breytingar á. Verkið gekk illa,
vará eftirm.a. vegna trésmiða-
skorts, en mótin voru ma.
þannig, aö smiöir töldu þau
koma óheppilega út I uppmæl-
ingunni, og fóru þvi annað.
Verktakanum var samtimis
neitaöum innflutningsleyfi fyrir
trésmiðum. Verkkaupinn,
sem var fullkunnugt um hag
verktakans, ákvað einhliða að
miða verðbætur sinar við
upphafiega verkáætlun, og áriö
1974, þegar menn greinir á um,
hvort verðbólgan hafi verið 55%
eða 65%, þá fer það fljótlega aö
skipta máli að fá júlivinnu
greidda á febrúarverði, eða I
þessu tilfelli allt að 40%. A
þessum sama tima hækkaði td.
rikið sementið sitt um 120% svo
að verktakinn fékk ekki einu
sinni greitt steypuveröið hjá
verkkaupa, þegar steypt var,
hvað þá annan tilkostnað. 1 stað
þess áö leggja niður vinnu og
leggja lögbann viö frekari
framkvæmdum við húsið, þar til
úr ágreiningi yrði skorið þá fór
verktakinn að reyna að semja
um gjaldfrest við viðskipta-
aðila, meðan hann væri að ná
samningum við verkkaupann, i
von um að seinni áfangar yröu
betri. Þetta tókst i einhverjum
mæli, þar sem forstjórinn var
allvel kynntur. En svo vildi
verkkaupi ekki semja neitt. Þaö
kvisaðist meira að segja út, aö
nú skyldi þessi verktaki -verða
hengdur öörum til viðvörunar.
Verktakinn fór á hausinn. Fé-
lag hans var eignalaust mála-
myndahlutafélag. Enginn fær
neitt nema verkkaupi, hann
hafði persónuábyrgð i húsi for-
stjórans og hirðir það væntan-
lega. Forstjórinn er þar með ör-
eigi og verður að fara i vinnu hið
skjótasta til þess að sjá fyrir sér
og sinum. Liklega hefur hann
ekkert bolmagn til þess aö
reyna að leita réttar sins. Ekk-
ert verkalýðsfélag eða hags-
munasamband hjálpar honum.
Efnissalarnir geta aðeins fengið
að horfa á vörurnar, sem verk-
takinn sneri út úr þeim, þar sem
hið glæsilega mannvirki verk-
kaupa stendur. Þeim er sagt, að
verkkaupi eigi vöruna skv.
paragraffi 23. 1. i IST 30 og að
dómstólar verkkaupa muni ekki
taka annað gilt.
Hvað eiga þolendur að
gera?
Þurfa efnissalar og vélaleigj-
éndur ekki að gera sér ljóst,
með hvaða skilyröum þeir
leggja fram verömæti til verka,
sem unnin eru skv. IST 30? Þarf
ekki þjóðfélagiö að átta sig á þvi
hvort það sé heppilegt, að tveir
aöilar i þjóðfélaginu geti gert
samning sin á milli sem skaðar
þriðja aðilann? Hvað ef
almenningur fer almennt að
viöhafa svona vinnubrögð? Td.
geta menn látið eignalausa
aðila kaupa fyrir sig heimilis-
tæki upp á afborganir eftir
verksamningi skv. IST 30 og
borgað aldrei neitt.
Ber verkkaupum ekki að beita
meiri gagnrýni við val á verk-
tökum, þannig að hér nái að
þróast verktakafyrirtæki, sem
einhvern mótbyr þola.
Er það forsvaranlegt, að opin-
ber stofnun, sem er með verk-
taka á samningi og þekkir
dapurlegt ástand hans, horfi
aðgeröalaus upp á það, að bann
stofni til stórskulda úti i þjóð-
félaginu við aðila, sem ekki
þekkja til sannleikans. Er rikið
ekki þarna að auöga sjálft sig á
óheiðarlegan hátt, með þvi aö
beita fyrir sig óábyrgum aðila,
svipað og dávaldur sem lætur
sofandann fremja fyrir sig
glæpinn. Veröur ekki aö bjóða
meira út efnið sér og vinnuna
sér, meðan slikir verðbólgu-
timar geisa? Nema til-
gangurinn sé annar.