Dagblaðið - 20.10.1975, Blaðsíða 9

Dagblaðiö. Mánudagur 20. október 1975.
9
Eftir margra mánaða leynileg-
ar eftirgrennslanir eru banda-
riskir öldungadeildarþingmenn
og starfsmenn rannsóknarnefnd-
ar deildarinnar að verða
reiðubúnir að birta opinberlega
afar mikilvæga og viðamikla
skýrslu um morðtilraunir og
samsæri i þá átt um CIA, leyni-
þjónustuna.
Búizt er við, að skýrslan verði
opinberuð siðar i þessum mánuði.
Samkvæmt heimildum innan
nefndarinnar eru i skýrslunni
uppljóstranir, sem geta valdið
CIA mun meiri skömm en þegar
er orðið.
Rannsóknarnefnd öldunga-
deildarinnar um málefni CIA var
sett á laggirnar fyrir niu mánuð-
um. Um sama leyti setti fulltrúa-
deild þingsins á stofn sina nefnd,
sem gegndi sama hlutverki: að
kafa dýpra niður i skuggalegan
leyniþjónustuheim Bandarikj-
anna.
Allar götur siðan hefur vart lið-
ið sá dagur, að ei hafi birzt æp-
andi fyrirsagnir i blöðum um nýj-
ar uppljóstranir og fjöldi annarra
William Colby og D. Stevens,
yfirmenn CIA, sverja eiö fyrir
rannsóknarnefnd öldungadeiid-
arinnar.
þingnefnda hefur hafið að kanna
ýmsar hliðar einstakra mála.
Moröskýrslan sú
fyrsta f röðinni
„Morðskýrslan” er hin fyrsta
af mörgum skýrslum, sem búizt
er við frá þinginu á næstu mánuð-
um. Fyrr á þessu ári lauk störfum
nefnd, sem undir forystu Nelsons
Rockefellers, varaforseta kann-
aði ólöglega starfshætti CIA, en
lét morðáformin liggja á milli
hluta.
Heimildamenn innan nefndar-
innarsegja morðskýrsluna þegar
hafa verið samþykkta af sér-
stakri undirnefnd. Búizt er við, að
sjálfri rannsóknarnefndinni verði
kynnt skýrslan þegar þing kemur
saman á ný i þessari viku, eftir 10
daga hlé á störfum.
Bæta heimildarmennirnir við,
að i skýrslunni sé i smáatriðum
gerð grein fyrir þvi hvernig CIA
— i samvinnu við umfangsmikla
aðila i undirheimum Banda-
rikjanna — gerði tilraunir til að
„losna við” erlenda þjóðarleið-
toga á borð við Fidel Castro, for-
sætisráðherra Kúbu, og Patrice
heitinn Lumumba, forsætisráð-
herra Kongó.
Formaður nefndarinnar, demó-
kratinn Frank Church frá Idaho,
hefur skýrt frá þvi, að ekki ein-
asta hafi CIA lagt á ráðin um að
myrða erlenda leiðtoga, heldur og
gert til þess ákveðnar tilraunir.
Church hefur samt sem áður gert
mönnum það mjög ljóst, að engar
haldbærar sannanir eru fyrir
hendi, sem bendla einn eða annan
Bandarikjaforseta beint við
tilraunirnar.
CIA með nóg á
sinni könnu fyrir
„Leyniþjónustuheimurinn”
eins og Reuter-fréttastofan orðar
það, er þegar skekinn vegna opin-
berra ásakana um vangetu viö að
sjá fyrir alþjóðlega hættutima.
CIA hefur einnig óhlýðnazt fyrir-
skipunum Bandarikjaforseta og
brotið gróflega á almennum
mannréttindum þúsunda Banda-
rikjamanna.
Rannsóknarnefnd fulltrúa-
deildarinnar gerði i siðasta
mánuði opinberar skýrslur, sem
til þess tima höfðu verið
stimplaðar hernaðarleyndarmál.
Þar kemur i ljós, að sérfræðingar
bandarisku leyniþjónustunnar
..............
— skýrsla rannsóknarnefndar
Bandaríkjaþings
birt síðar í þessum mánuði
höföu misreiknað sig illilega um
Októberstriöið 1973, byltinguna á
Kýpur 1974, og byltinguna gegn
stjórn Marcellos Caetanos i
Portúgal 1974. Bandaríkjamönn-
um þykja þetta slæm tiðindi, enda
ætlast þeir til, að njósnaþjónusta
landsins sé nægilega glögg til að
sjá slika hluti fyrir.
Ekki er vist, að harmsögu CIA
sé lokið með þvi, sem hér hefur
verið taliö upp. Á næstunni mun
Formaður rannsóknarnefndar
öldungadeiidar þingsins, Frank
Church, sýnir eiturörvabyssu
CIA.
nefnd fulltrúadeildarinnar kanna
hlutverk bandarisku leyni-
þjónustunnar fyrir og eftir
innrásina i Tékkóslóvakiu 1968.
Fleira kann að koma i ljós.
Rannsóknin á morðáætlunum
CIA er aðeins einn angi af þvi,
sem rannsóknarnefnd öldunga-
deildarinnar hefur þegar kannað.
Til dæmis hefur komið i ljós, að
CIA — þvert gegn fyrirskipunum
Nixons, þáverandi forseta —
safnaði i leyni eiturbirgðum, sem
nægt hefðu til að drepa tugi þús-
unda manna.
Þverrandi stuöningur
Fyrstu merkin um að fornir og
dyggir stuðningsmenn njósna'
gætu verið að draga úr stuðningi
sinum, sáust i siðasta mánuði. bá
reyndi fuHtrúadeildarþingmað-
urinn Robert Giaimo, demókrati
og ákveðinn stuðningsmaður CIA
um árabil, að neyða þingið til að
birta opinberlega fjárveitingar til
CIA.
Giaimo á sæti i rannsóknar-
nefnd fulltrúadeildarinnar um
starfsemi leyniþjónustunnar.
Hann á einnig sæti i nefnd deild-
arinnar, sem ákveöur fjárfram-
lög til varnarmála — þar á meðal
CIA.
Þegar umræður um fjárveit-
ingar til varnarmála fóru fram
ideildinni kvartaði þingmaðurinn
yfir þvi, að einvörðungu útvaldir
menn i fjárveitinganefndinni
fengju að sjá fjárhagsáætlunina.
Hann gat þess, að leyndarhjúpur-
inn um starfsemi CIA gerði ekki
annað að verkum en að leyni-
þjónustan væri herfilega misnot-
uð.
Giaimo lagði fram breytingar-
tillögu við frumvarpið um fjár-
veitingu til CIA. Gerði hún
ráð fyrir, að fjárhagsáætlun
stofnunarinnar væri gerð opin-
ber. Tillagan náði ekki fram að
ganga en hún hafði þó sitt gildi:
Aður en skýrslur og uppljóstranir
um störf leyniþjónustunnar fóru
að berast út hefði engum
stuðningsmanni CIA dottið i hug
að hugsa um slika tillögu, hvað þá
að bera hana fram.
Hefur CIA beöiö tjón
af uppljóstrununum?
Sumir embættismenn leyni-
þjónustunnar, sem og ýmsir þing-
menn og embættismenn rikis-
stjórnarinnar, telja óendanlegar
uppljóstranir um mistök og dellur
leyniþjónustunnar vera skaðleg-
ar fyrir starfsemi hennar.
Ford-stjórnin er sögð hafa i
hyggju að gera gagngerar
breytingar á reksti og starfsemi
CIA, FBI og fleiri leyniþjónustu-
arma. Þá er stöðugt á sveimi orð-
rómur um að William Colby,
yfirmaður CIA, vérði látinn vikja.
Fárir vilja spá i hversu róttæk-
ar breytingarnar á starfsemi
leyniþjónustunnar verða. Sumir
telja óliklegt að þingmenn — sér-
staklega i fulltrúadeildinni — fall-
istá verulegar breytingar, af ótta
við að draga úr áhrifamætti
leyniþjónustunnar.
Ail I A P|/| um sýningu Ragnars
MV E\J#^l\fl\l Páls að Kjarvalsstöðum
7 —s 1 r
AÐALSTEINN INGÓLFSSON i A Myndlist
LEITUN
Misjafnlega eru mönnum
skammtaðir hæfileikar og mis-
jafnlega vel nýta hæfileikamenn
gáfur sinar. Það eru örlög lista-
manna að þurfa að opinbera per-
sónu sina oftar og umbúðalausar
en aðrir menn þvi það er bókstaf-
lega þeirra starf og lifibrauð.
Margir listamenn hafa hvorki
miklar verklegar gáfur eða þjálf-
un, en hafa til að bera hugarflug
og skarpvizku sem gerir þeim
kleift að komast aö nýstárlegum
og þýðingarmiklum niðurstöðum
um umhverfi sitt. Við erum þá
viljugtil að fyrirgefa skort á verk
lagni sé list sliks manns lykill að
nýjum heimi. Aðrir listamenn
hafa mikla lipurð og þjálfun en
virðast aldrei takast á við verk-
efni sem hæfir listgáfu þeirra.
Þeir halda sig við hefðbundin
myndefni og leitast ekki við að
kryfja þau til mergjar og finna
eitthvað nýtt og áhrifarikt i hefö-
inni til að sýna okkur og þeim
sjálfum. Þriðji hópurinn er svo
hinn lukkulegi, þvi þeir hafa bæði
verksnilld og hugarflug og tekst
að samræma hvort tveggja i
bestu myndum sinum.
Verklegir
hæfileikar
Ragnar Páll sýnir nú 75 verka
sinna aö Kjarvalsstööum, mál-
verk, vatnslitamyndir og pastel-
myndir og hann verður að minu
viti að telja i miðflokknum. Verk-
legir hæfileikar hans, a.m.k. i
mörgum landslagsmyndunum,
eru ótviræðir. Handbragðið er
fingert, úrvinnsla nokkuð mark-
viss og i vatnslitamyndum sinum
sýnir hann oft næmi á tónbrigði i
myndefni sinu.
Hvað er þá að þessari sýningu
hans sem þegar hefur selst upp og
hefur dregið að sér legió gesta?
Svariö liggur að nokkru leyti i
fyrrgreindri skilgreiningu minni
á miðflokki listamanna og snertir
marga fleiri islenska listmálara.
I fyrsta lagi reynir Ragnar Páll
aldrei að velja sér viðfangsefni
sem ekki eru þegar orðin tuggur,
notuð óspart af tugum íslenskra
landslagsmálara, þ.e. „mynd-
rænu staðina” góðkunnu. Og þótt
hann máli staði sem ekki hafa
verið áður festir á striga, þá mál-
ar hann þá frá sjónhorni sem þeg-
ar hefur verið ofnotað, þ.e. fremst
er barð eða hrauntunga, sem oft
kemur út frá vinstri, siðan vatn,
fjörður eða önnur lægð i landslag-
inu og i fjarlægð eru svo fjöll. Efst
eru svo himinn og skýjabólstrar.
Nú vil ég leggja á það áherslu
sem ég hef þegar oft sagt: sjálf-
sagt og ágætt er fyrir listmálara
að velja sér það efni til úrvinnslu
sem höfðar til hans og hentar
honum, þó svo að aðrir listamenn
hafi þegar fjallað um hið sama.
Bestu listamenn, er við þekkj-
um, hafa hvort sem er ekki öðlast
frægð sina fyrir uppfinningar
heldur úrvinnslu.
Landslag sjálfsagt
Sjálfsagt er þvi fyrir málara að
mála landslag, sé hann þannig
innstilltur. En þegar hann fjallar
um vel kannað efni, þá höfum við
áhorfendur rétt á þvi að gera
samanburð og listamaður er
skyldugur til að fara eigin leið i
túlkun, — sé hann þroskaður
listamaður. Annað væri eftiröpun
eða kjarkleysi.
Nú vil ég segja að Ragnar Páll
hafi ekki enn sett sitt persónulega
mark á málverk sitt, þrátt fyrir
hæfnina, — þau eru nær óþekkj-
anleg frá verkum margra ann-
arra islenskra landslagsmálara
sem nú eru starfandi. Eg vil samt
ekki bera eftiröpun upp á Ragnar
Pál, þvi i mörgum landslags-
myndum hans kemur fram ástúð
á þeim stöðum sem hann málar,
— þótt sú ástúð snúist i allt of
mörgum myndun hans upp i
velgjulega sólarlags-tilfinninga-
semi (t.d. nr. 16, 28, 66 o.fl.).
Vandamál hans virðist hér vera
kjarkleysi eöa ekki nægur vilji til
að tjá persónuleika sinn fyllilega,
taka áhættur og leita að einhver ju
nýju i landslaginu.
Afleit portrett
En þótt mér sýnist Ragnar Páll
hafa sæmilega möguleika á þvi að
finna sjálfan sig i landslagi, þá er
ég efins um að portrettmyndir
hans standist dóm timans.
Þær eru að visu kvaðavinna og
lifibrauð, eftir pöntun. En þessum
kvöðum hafa t.d. listamenn
eins og Sigurjón Ólafss. snúið yf-
ir i sterkar listrænar yfirlýsingar.
Þetta tekst Ragnari Páli ekki.
Fyrirsætur hans eru stifar og lif-
N
lausar, einkum þær sem virðast
málaðar eftir ljósmyndum, eins
og myndin af Snorra Pálssyni. Og
þótt um samtimamenn sé að
ræða, eins og dr. Kristin Guð-
mundsson, þá eru það sleikt og
stirðnuð viðhafnarandlit sem við
sjáum, búkurinn er stifur og
hendur eins og tjóðraðar i
skauti fyrirsætanna. Við finnum
ekki fyrir snefil af innra manni,
allt er með yfirborðsglans, eins
og orðurnar sem þeir skreyta sig
með. A bak við mennina er svo
væmlitur dýrðarljómi sem orkar
skjallkenndur og falskur, þótt
fyrirsæturnar séu sjálfsagt besta
fólk. Konumyndir Ragnars Páls
eru sömuleiðis allar á yfirborð-
inu, með sætum blæ eins og
verstu eftirprentanir af þvi tagi
sem finnast i húsgagnaverslunum
hér.
Vonandi verður það nýr og
endurnærður Ragnar Páll sem
við sjáum næst, láti hann ekki
kaupæði almennings villa um
fyrir sér.
-