Dagblaðið - 31.03.1978, Qupperneq 12

Dagblaðið - 31.03.1978, Qupperneq 12
12 DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 31. MARZ 1978. / íslensk menning—eða hvað? Maður að nafni Hannes Hólm- steinn Gissurarson ritar grein i Morgunblaðið þann 28. febrúar síðast- liðinn undir yfirskriftinni „Álitamál”. Þetta er langt frá því að vera í fyrsta skipti sem Hannes geysist fram á rit- völlinn. Af og til í vetur hafa hans kát- broslegu skrif þakið hálfar eða heilar síður i Morgunblaðinu. Ég hef lesið þær af greinum hans sem ég hef náð í og haft að ýmsu leyti gaman af. Fari maður yfir greinarnar og striki með marglitum pennum undir helstu rang- túlkanir, sögulegan misskilning og eða vanþekkingarvitleysur sem þar koma fram, verður að verki loknu úr þessu listaverk sem nálgast haustskrúð lauf- skóganna að litadýrð. Ekki hef ég fram að þessu talið ástæðu til að svara greinum Hannesar og hnekkja þeim augljósa misskilningi sem hann gengur með um mikilvægi sjálfs sín og skoðana sinna. Að loknu áðurnefndu „afreki” mannsins á þessu sviði fæ ég þó ekki lengur orða bundist, kannski í og með vegna þeirrar fyrirlitningar sem Hannes sýnir með greininni hinum al- menna lslendingi og þeim rótum sem hann er vaxinn upp af. Sá vafasami heiður Ég ætla mér að leyfa mér þann vafasama heiður að vitna á nokkrum stöðum í umrædda grein og gera svo við þær tilvitnanir athugasemdir. í þeim hluta greinarinnar sem Hannes kallar MARKAÐSKERFI OG TIL- SKIPANIR segir orðrétt: „menning er umfram allt BORGARALEG, hún getur ekki þróast án borga”. Hannes Hólmsteinn Gissurarson heldur því með öðrum orðum fram að engin menning hafi verið til, eða i það minnsta engin þróun á menningu orðio allt frá landnámi og til þess er Reykjavík tók að verða sá sælustaður sem hún er í dag að hans dómi. Ritsmíðar Snorra Sturlusonar og annarra fornsagnahöfunda eru sem sagt að áliti Hannesar ekki framlag til menningar. Þá er annálaritun, rímna- kveðskapur og Lilja Eysteins Ásgrims- sonar það ekki heldur, og mætti svo lengi telja. Er það óhugsandi?... „Án borganna er frjáls þróun einstaklingsins óhugsandi,” segir Hannes í greininni og túlkar þar að eigin sögn skoðanir höfuðskálds þjóðarinnar, Halldórs Laxness. Einhver hefði nú notað mildara orðalag en óhugsandi (leturbreyting höfundar) I þessu sambandi. Hannes fer vitt yfir í ritsmíðum sinum og vitnar óhræddur í verk skálda, heimspekinga og hvers kyns hugsuða. Allt skilur hann þetta betur en aðrir hafa áður gert og verður því mjög á einn veg útkoman. Kaldhæðnislegt er það þegar Hannes næst lýsir Skúla fógeta, harðasta andstæðingi og höfuðóvini þáverandi fulltrúa auðvalds og einka- framtaks, danskra kaupmanna. Nú er þessi dáði framkvæmdamaður, sem drifa vildi þjóðina upp úr ánauðinni. settur á bekk með riddurum ein- staklingshyggjunnar og gróða- brasksins. Ekki „fitnaði” Skúli af umsvifum sínum eins og nú er titt, enda kallaður til þeirra af hugsjón en ekki af gróðaþrá. Hvað er menning? Eitt albesta sýnishornið af hugsana- gangi Hannesar kemur fram í þeim hluta greinarinnar hvar yfir stendur TÓMAS GUÐMUNDSSON fyrsta borgarskáldið. Þar segir: „borgaraleg menning (og hvaða menning er til önnur?) hvílir.” o.s.frv. Sniðugt af Hannesi að varpa þessu fram innan sviga, en fáránleg spurning engu að síður frá manni vöxnum upp úr hartnær ellefu hundruð ára þjóðfélagi sveita og sjávarplássa. Ekki þurftu þeir Guðmundur Friðjónsson frá Sandi, Jón Trausti né Þorgils gjallandi að leita til borganna eftir söguefni. Þeir og ótalmargir fleiri skópu listaverk um íslenskt mannlíf og dýralíf til sjávar og sveita áður en himnaríki Hannesar reis við sundin blá. Haldi nú Hannes Hólmsteinn Gissurarson þvi fram að þeirra verk séu ekki menningarleg arfleifð gerir hann það vonandi einn allra Islend- inga. Víst rennur þar blóð Hannes vitnar i Tómas sem kveður svo fallega um höfnina. En borgir eru meira en höfnin ein. Gæti Tómas eða nokkur annar maður ort svo um t.d. New York borg eins og hún er í dag? Það mætti e.t.v. nota sömu orð en þau fengju aðra merkingu. Vlst rennur þar blóð sekra og saklausra og eitur- spúandi umferðin flæðir þar með feikna hraða fyllandi stræti og torg. Það er einangrun einstaklings- sálarinnar í mannhafi stórborganna sem er að verða eitt erfiðasta sálræna vandamál borgarsamfélaganna. I augum friðelskandi manna eru skuggahverfi sumra heimsborganna nær því að vera helvíti á jörð en himnaríki. Því skyldi enginn gleyma að borgarlifið hefur líka sínar dökku Kjallarinn SteingrímurJ. Sigfússon hliðar og hin undursamlega borgara- lega menning, sem Hannes hefur svo mjög til skýjanna, er langt frá þvi að vera gallalaus. Borgin helga Fróðleg þykja þá sjálfsagt mörgum landsbyggðarmanninum þau orð sem Hannes hefur um „byggðastefnu hags- munahópanna i dreifbýlinu” eins og það er víst orðað. Þaðaðþeirri óheilla- vænlegu þróun, sem um langt skeið olli röskun á byggðajafnvægi og lagði jafnvel heil héruð i auðn, hefur nú loksins verið snúið við er honum greinilega þyrnir í augum. Sú afstaða verður skiljanleg þegar haft er i huga að við landsbyggðar- menn erum að hans dómi menningar- snauður lýður, ef marka má orð hans um að menning þrifist ekki ann- arstaðar en i borgum. Eina von okkar er að sjálfsögðu sú að flytja til borgarinnar „helgu” við sundin. Eflaust munu Hannes og félagar hans finna einhver ráð til öflunar okkar daglega brauðs, þó af leggist við þetta að mestu sjávarútvegur og land- búnaður. Það að vera íslendingur Einhver teldi sjálfsagt ástæðu til fara nokkrum orðum um lofsöng Hannesar yfir stjórn sjálfstæðismanna á Reykjavikurborg, en það er innan- sveitarpólitík Reykvikinga og geta aðrir svarað því sem það stendur nær. Broslegt er þegar hann kemst að þeirri niðurstöðu að auðvitað sé stjórn sjálf- stæðismanna ekki gallalaus en bætir svo þegar við, til að öllu sé nú óhætt, að mjög sé hún farsæl. Ekki veit ég hvar Hannes sleit barnsskónum en hafi borgarastéttin, sem hann sjálfur vegsamar svo mjög, séð um uppeldið verður það að kallast hans eigin óheppni. Eða hvar skyldi annars maðurinn hafa týnt svo gersamlega tilfinningunni fyrir því hvað það er að vera tslendingur og hvað íslensk menning er. Vissulega er hér til borgarmenning en það er sem betur fer meira en ein rúsína í kökunni. Borgarlifið og menning borgarinnar er einungis hluti af hinu margslungna íslenska samfélagi. Vart mun svo hreinræktaður reykviskur borgari finnast, að hann sé ekki ættaður, a.m.k. i aðra ættina, utan af landi i annan eða þriðja lið og eigi skyldfólk og vini í flestum sýslum. Eigi á annað borð að fara að greina sundur hina reykvisku borgarmenningu annarsveg- ar og menningu þess sem eftir er af landinu hinsvegar vil ég að til þess verði fenginn maður sem sannað hefur betur sagnfræðiþekkingu sína en Hannes Hólmsteinn hefur gert. Að gera sjátfum sér þá sæmd Ég geri það svo sannarlega ekki með góðu, eins og einn sveitungi minn sagði forðum, að svara slíkum skrifum sem þessari grein Hannesar. En öllu má ofbjóða og þegar staðhæfulausar fullyrðingar og stórkarlaleg gífuryrði reka hvað annað um íslenska menn- ingu, íbúa landsbyggðarinnar og s. frv. finnst mér ástæða til athafna. Verður vart komist hjá, eins og Jónas frá Hriflu orðaði það forðum, að benda manninum nú á að gera sjálfum sér þá sæmd að þegja. „Hvað er sósíalistinn annað en mis- heppnaður Hrói höttur?” spyr Hannes. Auðvelt væri að svara þvi, enda fáráðlega spurt, en gjalda mætti liku likt og spyrja: Hvað er sá maður sem skrifar sem Hannes annað en miðlungi heppnaður trúður? Steingrimur J. Sigfússon Þistilfirði. Fyrir nokkru var stofnað til svonefndrar Kvikmyndahátíðar. Þeir heiðursmenn, sem unnu að tilurð hennar, þurfa ekki að kvarta um, að hún hafi ekki vakið athygli alþjóðar, þótt sú athygli hafi verið mjög neikvæð, eins og ótal blaðagreinar og ummæli sanna. Ég minni aðeins á tvær blaðagreinar úr Morgunblaðinu. Sú fyrri birtist 12. febrúar. Þar er stutt samtal við Jónas Guðmundsson um leikrit hans, Silfurbrúðkaupið. Orðrétt úr greininni: Aðspurður sagði höfundurinn, að þetta væri lítið leikrit, sem vekti ekki mikla athygli, þegar yfir stæði Kvikmyndahátíð, þvi þarna væri ekki étið undan nokkrum manni. Blaðið spyr um álit hans á viðtökum fólks við kvikmyndahátíð. Svar á þessa leið. „Nú á líklega að fara að innleiða sömu skelfinguna í kvik- myndum og gert hefir verið í bókum undanfarin ár.” Einn af forsvarsmönnum Kvik- myndahátíðar sagði nýverið, að lista- mennirnir ákvæðu sjálfir hvað væri listaverk, en ekki lögreglan. En þetta er hvort tveggja rangt, þvi að það er þjóðin, sem hefir síðasta orðið um, hvað lifir og deyr í listinni. Jón Leifs sagði í útvarpserindi fyrir mörgum árum eitthvað á þessa leið, að listin væri lik óhreinsuðum gullsandi. Gullsáldið væri almenningur, sem skildi gullkornin úr. Listamennirnir vissu ekki, hvort framleiðsla þeirra lifði til frambúðar, þar skæri þjóðin úr. Er unga fólkið að vakna? 1 Morgunblaðinu 16. febrúar sl. er greint frá samtökunum Ungt fólk með hlutverk, þar sem klámumræður í sjónvarpi 13. febrúar sl. eru teknar til athugunar. Þar er sagt, að einn þátt- takenda hafi talið sjálfsagt, að ekki maetti takmarka á nokkurn hátt klám- sýningar fyrir fullorðið fólk. Eitt- hvað stóð það um, að sumir þeirra sem fram komu i þættinum, virtust mjög tvistigandi i þvi, hvort leyfa skyldi klámeða ekki. Það er ólíklegt, að þeir, sem standa fyrir klámsýningum og klámbók- menntum hér á landi, geri sér ekki grein fyrir hinu stórkostlega niðurrifs- starfi, sem þeir vinna. Þessi ófagra starfsemi er aðeins einn liður i því að .brjóta niður siðgæðisvitund þjóðarinnar. Margar tegundir ólista, aðrar en klám, vaða uppi hjá mörgum listamönnum og svonefndum menn- ingarstofnunum (sjónvarp, útvarp, kvikmyndir, gargtónlist, klámsögu- og klámblaðainnflutningur, myndlist, sem enginn heilbrigður maður sér neitt listrænt í). Það má furðulegt teljast, að nokkur maður skuli geta haft þess konar ólist i eða á húsum sin- um. Það er ólíklegt, að þessi list verði nokkúrn tima ofan á í gullsáldi alþýðunnar. Síðast i fyrrnefndri grein er bent á, að engum sé leyfilegt að brjóta um- ferðarreglur. Engum leyfist að gera allt, sem honum dettur i hug. Það * Samningar um laun Hvað er vitleysa? Það er hugtak sem enginn hefur getað skilgreint til fulls, og kannski er engin þörf á að hugsa um slíkt, en ýmis atvik koma þó fyrir á lífsleiðinni sem manni finnst flokkast undir hugtakið vitleysa, og undir það flokkast það efni sem hér verður litillega vikið að, en það eru launaflokkarnir sem nú er unnið eftirá vinnumarkaðnum. Samningar Samningar um kaup og kjör hafa átt sér stað frá alda öðli, en hafa tekið á sig hinar ýmsu breytingar sem virðast i fljótu bragöi virka bæði til góðs og til hins verra. Nú hin síðustu ár hafa kaupsamningar orðið æ flóknari með hverju árinu sem líður og ef heldur áfram sem nú horfir þá verða þeir alveg óskiljanlegir venjulegum mönn- um og jafnvel þeim spekingum sem þá gera og þeir botna ekki neitt í þeim sjálfir. Auðvitað getur þetta stafað af þvi að það er alltaf verið að skipta hlutum semekki eru til, og það hlýtur að vera mjög vandasamt verk og þurfa marga snillinga til, en þá vantar ekki í okkar þjóðfélag í dag. Fyrirtækin Fyrirtæki eru enginn allsnægta- brunnur sem hægt er að ausa úr, og til þess að hægt sé að hagnast á rekstri þurfa bæði starfsfólk og stjórnendur algjörlega að leggjast á eitt og mun þá fyrst eitthvað vera til skiptanna, eða með öðrum orðum hægt að semja um. Báðir áðurgreindir aðilar þurfa að standa sem heilsteyptur veggur gagn- vart þriðja aðilanum, en það er hið opinbera, sem leggur dauðahendi á allt sem lifi á að glæða og til hagsbóta horfir og væri hægt að rökstyðja það á margan hátt ef á þyrfti að halda. Nægir að nefna þann aragrúa af sköttum sem lagðir eru á alla hluti til að halda kerfinu fljótandi, en kerfið hefur búið til þá fáránlegu launataxta sem nú verður vikið að og var tilefni þessarar greinar. Launataxtar Hinir opin- eða hálfopinberu starfs- menn sem setið hafa i sáttanefndum ríkisins undanfarna áratugi hafa ekki haft annað að gjöra en að finna út eitt- hvert kerfisapparat um kaupstiga hins almenna manns, svo vinnuveitandi jafnt sem launþegi skilji ekki nokkurn skapaðan hlut i þeim. Verða nú tekin örfádæmi umslíkt. Launataxtar eru orðnir svo margir í þessu þéttriðna neti skipulagsins um hvernig eigi að skipta hinum ósýnilega arði, að launafólk ræður varla við að notfæra sér þá, og þetta er svo hat- rammt, að jafnvel þrautþjálfað fólk sem vinnur við að reikna úr laun og það sem þeim tilheyrir ruglast hreinlega i þvi. Sem dæmi má nefna: Fyrirtæki í þungaiðnaði hefur i sinni þjónustu á verklega sviðinu fjórar greinar starfsfólks, þær eru: Verkstjórar, fagmenn, nemar og aðstoðarmenn. Þegar litið er í útgefna launataxta Kjallarinn Kristmundur Sörlason þessa fólks þá kemur eftirfarandi í Ijós: Verkstjórar 16 taxtar, fagmenn 48 taxtar, nemar 16 taxtar og aðstoðarmenn 15 taxtar. Þetta gerir alls 95 taxta, svo koma ýmis aukagjöld á þetta svo að þeir verða i kringum 136 talsins. Þetta segir nú ekki alla söguna því upplýst er hjá V.S.Í., að það séu í kringum 639 launataxtar hjá landverkafólki og eitthvað á sjötta hundrað hjá sjómannafélögunum. Ef gengið er út frá þvi að reikna þurfi út breytingar á launatöxtum 4 sinnum á ári þá mun þetta vera eitt- hvað á fimmta þúsund þættir sem um er að ræða yfir árið. Það hlýtur hverjum manni að vera ljóst að eitthvað er bogið við störf þess fólks, sem vinnur að þessum málum, og það hlýtur að vera kominn tími til að athuga þetta gaumgæfilega. Ef hugsaðer um þetta i samhengi og sem hluta af stjórnkerfi fyrirtækja og þjóðarinnar í heild, þá blasir við sú hrikalega staðreynd, að það verður að snúa við á þessari heljarbraut vit- leysunnar. Það hlýtur að vera brýnt verkefni fyrir þá menn sem taka munu við stjórnveli þessarar þjóðar eftir þær kosningar sem i hönd fara að finna þessum málum annan farveg. Vonandi fær Stjórnmálaflokkurinn að taka þátt i lagfæringu á þessu sviði svo og öðrum álíka, því að það þarf nýja menn í þessi störf. Þvi brostin augu og bilaður kjarkur nægir ekki þessari þjóð lengur. Kristmundur Sörlason iðnrekandi ___

x

Dagblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagblaðið
https://timarit.is/publication/260

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.