Dagblaðið - 27.06.1980, Síða 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 27. JÚNÍ 1980.
gegn sambandinu við Egyptaland
árið 1958. Vegna afstöðu sinnar
hafði hann nokkrum sinnum verið
fangelsaður en eftir að
Baathsósialistar náðu völdum endan-
lega var ann rekinn úr starfi sínu við
herskólann og tók þá til bragðs að
flýja til Libanons.
Eftir stríðið 1%7 milli ísraels og
Araba skrifa Khalil Brayez tvær
bækur „The Downfall of The
Golan” og „From the Golan Files”,
þar sem hann gagnrýndi harðlega
frammistöðu sýrlenzka hersins i
striðinu, sérstaklega þó Hafez Assad,
sem þá var yfirmaður flughers Sýr-
lendinga. Eftir stjórnarbyltingu 1970
varð Assad forseti landsins og
skömmu síðar rændu sýrlenzkir
leyniþjónustumenn Khalil Brayez i
Líbanon og fluttu hann til Dam-
askus. Fyrstu þrjú árin var ekkert um
hann vitað, en síðan 1973 hefur fjöl-
skylda hans fengið að heimsækja
hann einu sinni í mánuði. Sem fyrr
segir hefur mál Khalils Brayez aldrei
komið fyrir rétt og sýrlenzk yfirvöld
hafa ekki gefið út neina skýringu á
fangelsun hans.
Skrifa ber til:
President Hafez Assad
Presidential Palace
Damascus, Syrian Arab Republic
Samad Ismail frá Malaysiu,
ritstjóri, er fæddur árið 1924,
kvæntur og margra barna faðir.
Hann var áður ritstjóri „The New
Straits Times” og talinn einn af
þekktustu og virtustu menntamönn-
um lands síns. Hann hefur verið í ein-
angrun i fjögur ár á grundvelli laga
um öryggi í innanlandsmálum.
Sem ungur maður var Samad
Ismail virkur þjóðernissinni og fang-
elsuðu Bretar hann tvisvar þess
vegna. Margir telja hann einn
fremsta núlifandi rithöfund á malay-
iska tungu og hann hefur verið
sæmdur merkustu verðlaunum i
landi sínu fyrir blaðamennsku og
bókmenntagagnrýni. Árið 1976 var
hann handtekinn og sakaður um að
„reyna að draga úr viðnámi
Malaysiumanna gegn hugmynda-
fræði kommúnismans”. Samkvæmt
lögunum, sem fangelsun hans byggist
á, má halda mönnum i 60 daga varð-
haldi í sérstökum varðhaldsbúðum,
en siðan er gert ráð fyrir að þeim
verði annaðhvort sleppt eða þeir
dæmdir i allt að tveggja ára fram-
haldsvarðhaldsvist í þessum búðum.
Er Samad Ismail eini fanginn, sem
Amnesty International veit um, sem
hefur verið haldið svo lengi í sleitu-
lausu varðhaldi á grundvelli þessara
laga.
Vinsamlegast biðjið um að honum
verði sleppt þegar i stað eða að hann
verði leiddur fyrir rétt hið allra
fyrsta.
Skrifa ber til:
Tan Sri Ghazali Shafie, Ministcr of
Home Affairs
Jalan Datuk Onn, Kuala Lumpur,
Malaysía.
ingu mannsins til þess að beisla ork-
una. Maðurinn einn með líkamsafl
sitt gerir tæpast betur en afla sér
nægrar fæðu. Stundir til menningar-
iðkana og æðri hugverka koma ekki
fyrr en beislun orkunnar léttir brauð-
stritið. Dæmi eru um fornar menn-
ingarþjóðir sem misstu tök á menn-
ingu sinni þegar þær höfðu brennt
upp orkugjöfum sínum og urðu að
verja öllum sínum tíma í brauðstrit.
Stundum hefur því verið slegið
fram nú á dögum að orkunotkun
þjóðar á íbúa sé góður mælikvarði á
lifskjör þjóðarinnar. Þeim mun meiri
orkunotkun, þeim mun betri lifskjör.
Sjálfsagt er þetta ekki algilt fremur
en aðrir mælikvarðar.
Orkunotkun siðari ára hefur líka
valdið verulegum deilum og sjónar-
mið umhverfisverndar og mengunar-
varna hafa orðið æ sterkari.
Flestir eru þó þeirrar skoðunar að
erfitt muni reynast „að hverfa aftur
til jarðarinnar” og draga verulega úr
orkunotkun. Því muni óhjákvæmi-
lega fylgja rýrnun lífskjara.
Þjóð sem reynir að hætta orku-
notkun mun fljótlega komast á stig
vanþróaðra ríkja.
Kjarnasamruni hefur ekki í för
með sér umhverfisvandamáJog geisl-
un þarf nær engin að verða ef rétt er
á haldið. Geislavirk úrgangsefni eru
engin.
í ljósi fortíðarinnar geta menn reynt
að rýna í framtíð mannkynsins, þegar
kjarnasamruni verður tæknilega
framkvæmanlegur og orkan ódýr og
yfirdrifið nóg.
Þá verður ekkert mannsandanum
óviðráðanlegt.
Kjarnasamruni
Kjarnasamruni byggist á samruna
léttra frumeindakjarna, þannig að
þeir mynda þyngri kjarna og annað
frumefni. Draumur gömlu gull-
gerðarmannanna um að breyta einu
frumefni í annað hefur því ræst í
kjarnasamrunaog kjarnaklofnun.
Við kjarnasamruna eins og kjarna-
klofnun tapast efni (massi) og breytist
KjaUarinn
GuðmundurG.
Þórarinsson
í orku. Efnahvarfið byggist á jöfnu
Einsteins E = mc' (orkan sem mynd-
ast er jöfn efnismassanum, sem
tapast margfaldaö með ljóshraðan-
um í öðru veldi).
Visindamenn ræða mest um sam-
runa tveggja tvíþungra vetnisfrum-
einda eða samruna tvíþungrar vetnis-
frumeindar við þríþunga vetnisfrum-
eind(tritium).
Eins og fyrr segir losnar við
kjarnasamruna gífurleg orka. Sólin
framleiðir sina orku með kjarnasam-
runa, þar sem efnismagn breytist í
orku. Þannig breytir sólin 4 milljón-
um tonna af efni í orku á hverri sek-
úndu.
Orkuframleiðsla sólarinnar byggist
á samruna kjarna venjulegra vetnis-
frumeinda en ógerlegt er að líkja eftir
aðstæðum í sólinni hér á jörðinni svo
við verðum að láta okkur nægja að
framkalla samruna vetnissamsæta.
Það er langt síðan fyrst tókst að
framkalla kjarnasamruna í rann-
sóknastofu. Gallinn er bara sá að enn
sem komið er þarf til þess miklu
meiri orku en kjarnasamruninn fram-
leiðir þannig að nettóframleiðsla
orku verður engin eða öllu heldur
neikvæð.
Til þess að fá fram keðjuverkun
eöa kjarnasamruna, sem heldur
áfram, viðheldur sér og framleiðir
meiri orku en hann notar, þarf að
uppfylla ákveðin skilyrði.
Hið fyrsta er gífurlegt hitastig eða
um 100 milljón gráður á Celcius. Hið
síðara ef svo má kalla er að ná fram
nægilegum þéttleika vetniseindanna í
nægilega langan tíma til þess að
árekstrar eindanna komi fram og
samruni verði.
Þetta skilyrði er i reynd að marg-
feldi þéttleikans og tímans sem hann
helst verður að ná ákveðnu lágmarks-
gildi.
Þessi „einföldu” skilyrði er mjög
erfitt að uppfylla. Þegar búið er að
hita vetnið upp í 100 milljón°C, getur
ekkert efni hamið það, enginn geymir
geymt það. Allt efni er löngu gufað
upp við þetta hitastig.
Menn gripu því snemma til þess
ráðs að reyna að hemja vetnið með
segulsviöi, halda því i segulflösku.
Við 100 milljón °C er allt efni
klofið í jónir og ástand efnisins er
kallað „plasma" eöa fjórða ástand
efnis. Hin eru fast efni, vökvi og loft-
tegund.
Meginvandinn er að menn þekkja
hreinlega ekki eðlisfræðilögmál þau
sem gilda fyrir hið gifurlega heita
plasma eða þau áhrif sem plasmað
verður fyrir i rafsegulsviði. Þessi lög-
mál eru þó að skýrast fyrir mönnum
því fleiri og viðameiri tilraunir sem
gerðareru.
Auk tilraunanna með kjarnasam-
runa í „segulflösku”, fara fram viða-
miklar tilraunir með kiarnasamruna í
örlitlu hylki efnis, þar sem hitastigið
er framkallað með gífurlega sterkum
leysigeislum. Kjarnasamruni verður á
minna en billjónasta hluta úr sek-
úndu i örlitlum hluta hylkisins, en
500 hylki eru á stærð við eitt hrís-
grjón. Til þess að ná fram lágmarks-
gildi á margfeldi þéttleika efnisins og
tímans sem þéttleikinn varir, þarf við
þessa tilraun gífurlegan þéttleika þar
sem tíminn er svo stuttur eða minni
en billjónasti hluti úr sekúndu.
Þéttleikinn er framkallaður að
mestu af sprengingunni sjálfri. Likt
og þegar eldflaug er skotið á loft,
þrýstir hún meðgífurlegu afli á jörð-
ina, þannig þrýsta þær agnir, sem
fljúga frá hylkinu við sprenginguna
plasmanu saman í gífurlegan þétt-
leika sbr. lögmálið um átak og gagn-
tak.
í stað þess, að kjarnasamruninn i
segulflöskunni er hugsaður sem sam-
felldur efnaferill, er í leysitilrauninni
gert ráð fyrir afmörkuðum spreng-
ingum með ákveðnu millibili. Efnis-
magnið sem tapast breytist í báðum
tilvikum i hreyfiorku. Tæknilegi
þátturinn er síðan að höndla þessa
hreyfiorku og breyta henni i virkjan-
lega orku.
Mörg tæknileg verkefni kjarna-
samruna eru erfið úrlausnar. Má þar
nefna að framkalla hiö gífurlega háa
hitastig, ná fram geysilegum efnis-
þéttleika, búa til gífurlega sterkt
segulsvið, en það er gert með ofur-
leiðni i málmum, sem fæst með þvi
að kæla þá niður í því sem næst 0°K
eða um —270°C.
Nota þarf hárnákvæma þétta
agnageisla og háorkuleysa.
Eins og fyrr segir eru vísindamenn
á réttri leið.
Tilraunastöðin NOVA, sem nú er
verið að smiða í Lawrence Livermore
Laboratory í Kaliforniu í Bandaríkj-
unum, á að framkalla kjarnasamruna
með leysitækni. Afl stöðvarinnar er
300 TW. Til samanburðar eru allar
vatnsaflsvirkjanir íslendinga saman-
lagt um 0.0005 TW að afli. Þetta afl
þarf stöðin þó aðeins að framleiða í
um einn billjónasta úr sekúndu.
Orkukreppan
Orkukreppan sem heimurinn býr
nú við er þvi tímabundin og spurn-
ingin er því aöeins, hversu langur
tími líður þar til maðurinn nær tök-
um á k jarnasamrunanum.
Nýlega varð ég þeirrar ánægju að-
njótandi að ræða framtíð kjarnasam-
runans við prófessor Richard Post i
Lawrence Livermore Laboratory í
Kaliforníu, en prófessor Post hlaut
tiltölulega nýlega Maxwell verölaunin
fyrir rannsóknir sínar og starf að
kjarnasamruna.
Þessi maöur, sem hefur helgað
leyndardómum kjarnasamrunans 25
ár ævi sinnar, var mjög bjartsýnn á
að upp úr næstu aldarnótum yrði
farið að reisa fyrstu orkuverin, knúin
kjarnasamruna.
Eigi skal ég leggja dóm á tímasetn-
inguna, en líklegt þykir mér, að þessi
maður sé dómbærari á þessa hluti en
margir aðrir.
Ef hann reynist sannspár, þá snýst
slagurinn við orkukreppuna ein-
göngu um að brúa bilið. Leysa orku-
þörfina þau 15—20—25 ár sem líða
þar til kjarnasamrunadraumurinn
verðuraðveruleika.
Sjálfsagt mun þó mörgum þykja
það langur og erfiður tími. Hitt
varðar þó mestu, að framundan hillir
undir endanlega lausn.
Guðmundur G. Þórarinsson
alþingismaður.
„Þungt vetni á jöröinni er talið nægilegt
til þess aö sjá öllum jarðarbúum fyrir allri
orku í 100.000 milljón ár eða 10 sinnum
lengur en talið er að sólin geti „lifað”.”