Sunnudagur fylgirit Þjóðviljans - 19.04.1964, Side 9

Sjötugur ritstjóri
Framhald a£ bls. 137.
berja eða eitthvað annað, en
þarna má komast upp ein-
stigi. Færum við til bæja var
Sjöundaá næsti bær Þá þekkti
ég harmleikinn þar frá 1803.
Einum félaga okkar —
ekki gömlum manni —
fannst vera farið að gisna
á sér hárið. Hann spyr mig
hvort ég vilji ekki taka með
mér flösku og reyna að ná
á hana búahlandi á Sjöundá.
Það bagar mig lítið þó að ég
hafi flösku með i ferðinni,
svaraði ég.
Þegar við erum komnir
nokkuð upp í skriðurnar segi
ég við félaga mína: — Nú
förum við ekki lengra með
flöskuna, við getum látið
sjálfir hármeðal á hana og
fyllt þegar við komum til
baka. Við heimkomuna færð-
um við manninum fulla
flösku af hármeðali. Honum
var ráðlagt að geyma það í
nokkra daga áður en liann
færí að nota það. Þegar
stundin rann upp fór ég hon-
um til aðstoðar að lind niðri
við sjóinn, bar í og nuddaði
rækilega í hársvörðinn. Eftir
1—2 daga var meðalið þvegið
úr hárinu í lindinni — og
nýju meðali nuggað inn í hár-
svörðinn. Eg sá á kollana á
félögum mínum á gægjum á
bökkunum fyrir ofan meðan
ég var að þessar5. ’ækningu.
.... Nei ég veit ekkert hvort
þetta hefur stöðvað hárlosið,
ég lauk aldrei úr flöskunni.
Manninum sinnaðist við
vinnufélaga sinn. sem þá
kjaftaði frá þessu, svo hann
henti flöskunni í stein —
en þá var orðið lítið eftir
á henni! Síðan hef ég ekki
fengizt við hárrækt — enda
sjálfur orðinn sköllóttur fyr-
ir löngu! En á þessu geturðu
séð að gamanið í tilbreyting-
arleysinu gat verið grátt.
Kolanemalíf í
Stálfjalli
— Hvernig var kolanám-
an?
— Það var grafið neðar-
lega í fjallinu, en kolagang-
urinn náði skáhallt niður
bergið allt ofan úr brún að
vestan og niður í sjó að aust-
an. Námugöngin voru um
seilingarhæð og grafið lárétt
inn í stálið. Þau náðu ekki
nema röska 40 metra inn í
tergið þegar ég hætti að
vinna þarna, en voru komin
talsvert á annað hundrað
metra þegar hætt var 1918.
Gufuvél var mest notuð til
að bora fyrir sprengiefninu.
Síðan var öllu ekið út. Einn
þriðji var eldsneyti, surtar-
brandur og kol, hitt var leir
og grjót, aðallega leir. Þetta
lá í lögum og leir á milli.
Bezta kolalagið var svo sem
spannarþykkt. Mest úr því
lagi var notað í gufuvélina,
smiðjuna og eldavélina í skál-
anum. Nokkrum sinnum
komu skip og voru kolin
dregin út í þau í körfum.
— Vinnan og kaupið?
— Verkamönnum var skip-
að í tvo vinnuflokka. Annar
hópurinn byrjaði kl. 6 að
morgni og vann til kl. 2 e.h.,
en hinn frá kl. 2 til 10 að
kvöldi. Vinnutími var 8
stundir, enginn matartimi, en
drukkið tvisvar kaffi. Kaupið
var 90 kr. á mánuði og
„premía“ — þ.e. uppbót fyrir
afköst umfram ákveðið lág-
mark — það sem nú er kall-
að ákvæðisvinna, en „premí-
an“ varð aldrei nein, því vit-
anlega hafði lágmarkið verið
sett það hátt að verkamenn
gátu ekki farið mikið yfir
það, en það er gamalkunn að-
ferð að sýna þeim ímyndaðan
ágóða til að sætta þá við
mi'kla vinnu.
Kveðjur og kerti
— Þarna voru því nægar
frístundir til að gera að
gamni sinu i, bæði við blaðið
o. fl. .... Nei, það var lítið
af bókum þarna, en þó eitt-
hvað, ég hafði t.d. ekki ann-
að með mér en landafræði og
landabréf.
— Var hætt vinnu um
haustið?
— Nei, við voru ekki ráðn-
ir nema fram í september og
þá fórum við margir, en það
var þó nokkur hópur eftir
fram á jólaföstu. Eg spurði
Reykvíkingana sem eftir
urðu hvort ég ætti ekki að
taka bréf eða kveðju heim.
Nokkrir skrifuðu, en flestir
nenntu ekki að hafa svo mik-
ið fyrir, Svo rakti ég upp
heimilin með bréf og kveðj-
urnar. 1 skálanum var ekki
nema eitt ljós og því tók ég
það upp hjá sjálfum mér að
segja fólki þeirra, að þeir
væru vel settir vestra sem
ættu kertisstubb til að lesa
við. Þetta varð til þess að
skömmu síðar fengu þeir heil-
mikið af kertum — og ráku
upp stór augu yfir hverju
þetta sætti! Vélstjórinn,
Nikulás Steingrímsson, átti
heima í Hafnarfirði, þangað
fór ég ekki, en sendi hon-
um stærsta keilapakkann
sem ég gat fengið. Eg skrif-
aði þeim nokkuð oft og sendi
þeim tóbak sem þá var tor-
fengið. Þegar þeir komu suð-
ur heimsóttu þeir mig allir,
líka Svíarnir, til að þakka
mér tóbakið.
Eg fór ekki í Stálfjall sum-
arið 1918 heldur klauf grjót
í Rauðarárholtinu; það var
notað í kirkjugarðinn sem þá
var stækkaður til suðurs og
vesturs.
Það haust sá ég mestu
skrautlýsingu á ævi minni —
það var kvöld þess dags sem
Katla byrjaði að gjósa, að
við fórum upp að Skólavörðu
til að sjá allt austurloftið í
litfögru logaleiftri
Vegabréf til
Stálfjalls
— Þó að ég væri að kljúfa
grjót þetta sumar var hugur-
inn oft hjá gömlum vinnufé-
lögum mínum vestur í Stál-
fjalli og ég skrifaði þeim oft.
Reykvíkingur einn sem átti
föður sinn og bróður vestur í
Stálfjalli en tík í Reykjavík
þurfti einhverra hluta vegna
að koma henni burtu og tók
það ráð að senda hana vestur
í Stálfjall. Vegna þess að ég
skrifaði félögum mínum
fylgdist ég með ferðum vest-
ur. Nú skyldi danskt segla-
skip fara þangað með vörur
og með því að tíkin og dansk-
ur verkfræðingur með gler-
augu. Þá fór ég niður í bóka-
verzlun, keypti skjalapappír
og tvö kort, annað af hundi,
hitt af apaketti með gler-
augu. Svo fór ég til Sveins Ás-
mundssonar prentara og við
útbjuggum virðulega „passa“
fyrir verkfræðinginn og tík-
ina, með viðeigandi lýsingu
af báðum, ásamt reglum um
hvernig meðhöndla skyldi.
Svo lét ég þetta í umslag,
fór til verkfræðingsins og bað
hann afhenda „maskínumeist-
aranum“ þetta vestur í Stál-
fjalli. Daninn var hinn elsku-
legasti og tók þetta til varð-
veizlu. Fyrsta verk hans er
hann steig upp á klappirnar í
Stálfjalli var að spyrja um
,,maskinmesteren“ og afhenda
honum skjalið, — er síðan
var opnað i s'kálanum með
viðeigandi andakt
„Brennur í sonarins
blóði“
— Hversvegna léztu svona
við Danann ?
— Þetta var elskulegasti
náungi og hafði ekki geit
mér neitt og því mjög ómak-
legt. En mér var í nöp við
Dani. Eg komst á snoðir um
ýmislegt þegar ég hlustaði á
Landvarnarmenn við Sölu-
turninn og ég hafði fengið
vitneskju um hvernig Danir
höguðu sér við íslendinga
sem ferðuðust með skipum
þeirra, — og af nógu var að
taka í sögunni, t.d. þegar
Lauritz Krus lét Norfa Orms-
son skrifa grátandi undir af-
sal jarða sinna (Reykjavíkur)
árið 1600, ennfremur einok-
unarverzlunin sem komið var
á 1602 í tíð Kristjáns IV.
Eða þegar Árni Oddsson var
látinn skrifa grátandi undir
erfðahyllinguna í Kópavogi
1662 í tið Friðriks III. Það
var slæm reynslan af Dönum.
Og meira að segja Brynjólfur
Sveinsson, sem skrifaði fyrst-
ur undir erfðahyllinguna var
smeykur við þá — þótt hann
hefði mútað Danakonungi
með mesta gimsteini bóka
landsmanna, sem biskup
særði út úr Jóni Finnssyni í
Flatey. Líklega hefur Brynj-
ólfur trúað þeim til alls hins
versta, a. m. k. seldi hann þá
jarðeignir sínar á Suðurlandi
og keypti aðrar á Austur-
landi í staðinn — þær væru
fjær krumlu konungsvaldsins
á Bessastöðum.
Það var forfaðirinn, kvöl
kynslóðanna, sem enn lifði í
mér:
„ . . . kvölin sem nísti’ hann
er nakinn liann lá
og níðinga hnúðarnir gengu
honuni á:
hún brennur í sonarins hlóði“.
Geisli
— Byrjaðirðu svo aftur á
blaði í kirkjugarðsgrjótinu ?
— Nei, og sumarið þar á
eftir var ég í síldarvinnu á
Siglufirði hjá Th. Thorsteins-
son. Vakti yfir síldarbirgðum
hans um haustið Eg fór ekki
í síldarvinnu aftur heldur í
hafnargerðina. Þar gaf ég út
blað.
— Hvað hét það?
— Geisla lét ég það heita.
Þá vissi ég ekki að Geisli hét
kvæðið sem Einar Skúlason
orti um Ólaf heilaga Har-
aldsson.
— Varstu einn með blaðið?
— Já, en ég reyndi að fá
hina með mér — ég fékk
einn, Harald Jónsson móður-
bróður minn. Hann skrfaði
undir nafninu „Skuggi“, og
það voru einna beztu grein-
arnar frá honum Eg skrifaði
hitt að mestu og sá um að
fylla blaðið.
— Hversvegna hófstu út-
gáfu Geislans?
Framhald á bls. 142.
SUNNUDAGUR — 141