Vísbending - 07.09.1983, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Gjaldeyrisstyring
Áhersla á gjaldeyrisstýringu hef-
ur vaxiö mjög hjá erlendum fyrir-
tækjum á undanförnum árum, en
markmiöiö með gjaldeyrisstýr-
ingu í fyrirtækjum er aö bægja
frá eöa draga úr hættunni af
gengistapi í erlendum viöskipt-
um. Segja má að aðstæður ís-
lenskra fyrirtækja séu óvenju-
legar vegna örrar gengislækkun-
ar krónunnar, þröngra reglna í
gjaldeyrismálum og óstööugrar
gengisstjórnar. Erlendis hafa
fyrirtæki snúiö undanhaldi í sókn
í gjaldeyrisviðskiptum. Fjármála-
deildir þurfa stöðugt að vera á
verði; þurfa að fylgjast með því
sem er að gerast á gjaldeyris-
markaði á degi hverjum, hafa
heildarsýn yfir öll gjaldeyrisum-
svif fyrirtækisins, og hafa á reið-
um höndum hvernig bregðast
skuli við, þegar aðstæður breyt-
ast. Aðferðir við gjaldeyrisstýr-
ingu hafa þróast mikið að undan-
förnu og með því aukast mögu-
leikar til baktryggingar í erlend-
um viðskiptum.
Gjaldeyrisstýringu mætti skipta í
þrennt:
(i) Hvernig á að reikna gjald-
eyrisstöðu fyrirtækis til að
meta áhættu í gjaldeyris-
viðskiptum? Tvær aðferðir
eru aðgreindar, önnurtekur
mið af bókhaldslegum atrið-
um, hin tekur mið af við-
skiptalegum atriðum.
(ii) Borgar sig að treysta spám
um breytingar gengis milli
gjaldmiðla, eða verður að
horfast í augu við að geng-
isspár, einkum til skamms
tíma, eru afar óöruggar?
Hér er átt við spár um gengi
sem ræðst á frjálsum mark-
aði. Gengi íslensku krón-
unnar hlýtur að lúta sömu
lögmálum og verð á öðrum
gjaldmiðlum þegar til
lengdar lætur, en miklar
sveiflur eiga sér stað í
skráðu gengi og í raungengi
sé litið á stutt tímabil.
(iii) Eftir að fyrir liggur hvar
gengisáhættu er helst að
finna í rekstri fyrirtækisins
þarf að velja rétta aðferð til
að reyna að draga úr hættu
á gengistapi.
Hér á eftir er stutt yfirlit yfir helstu
aðferðir, en síðar verður fjallað
frekar um ýmis svið gjaldeyris-
stýringar.
Framvirk gjaldeyrisviðskipti
(forward markets).
Áður hefur verið sagt frá fram-
virkum (forward) viðskiptum í
Vísbendingu (sjá 2. tbl. 27. júlí).
Framvirkur markaður er til fyrir
alla meiri háttar gjaldmiðla, þá
sem ganga kaupum og sölu á
frjálsum markaði. Með framvirk-
um viðskiptum er hægt að
„festa“ gengi fram í tímann, því
að framvirkt gengi eða fram-
gengi er reiknað eftir daggengi
og vaxtamismuni milli viðkom-
andi mynta á því tímabili sem um
ræðir. Raunverulegan kostnaðaf
kaupum og sölu fram í tímann er
hins vegar ekki hægt að reikna
fyrr en eftir á. Mismunurinn á
framvirka genginu á þeim degi,
þegar viðskiptin fóru fram, og á
daggengi á afhendingardegi er
þá mælikvarði á raunverulegan
kostnað af viðskiptunum.
Ekki mun mikið um að íslenskir
aðilar notfæri sér framvirka gjald-
eyrismarkaði í útlöndum, þótt
þess séu einhver dæmi. Ef lán er
tekið í mynt B og hluti af því á að
ganga til greiðslu af láni í mynt A
eftir 2 til 3 mánuði og talin er
hætta á að mynt B lækki gagnvart
A, gæti verið hagkvæmt að
kaupa mynt A fram í tímann fyrir
mynt B. Ef um er að ræða stöð-
ugar greiðslur í mynt B til fyrir-
tækis, sem miðar rekstur sinn
við mynt A, er hins vegar engan
veginn víst að hagkvæmara sé
að selja mynt B reglulega fram í
tímann á gildandi framgengi
heldur en á daggengi, þegar
greiðslur berast.
Þróaður framvirkur markaður er
fyrir hendi fyrir alla helstu gjald-
miðla, eins og fyrr segir, en fram-
virk viðskipti munu ekki algeng
þegar veikir gjaldmiðlar eiga í
hlut. F>að er t.d. ekki Ijóst hvernig
framgengi milli krónunnar og
dollara yrði reiknað. Taka þyrfti
tillit til skráðs gengis, vaxtamun-
ar og árvissrar lækkunar krón-
unnar gagnvart dollara. Sumar
þjóðir, til dæmis Suður-Ameríku-
þjóðir sem sumar búa við mikla
verðbólgu, hafa brugðið á það
ráð við gengisstjórn að birta tvo
til þrjá mánuði fram í tímann
hverjar breytingar verði á gengi
gjaldmiðla þeirra gagnvart doll-
ara. Fótt slík stefna af hálfu
stjórnvalda komi ekki í stað fram-
virks markaðar, dregur hún úr
óvissu í gjaldeyrismálum. Fyrir-
tæki geta þá gert áætlanir og
miðað verðlagningu við fast
gengi, þótt framvirk viðskipti eigi
sér ekki stað.
Gjaideyrisstýring vegna eriendra
eigna ogskulda.
Ein helsta aðferð við gjaldeyris-
stýringu vegna erlendra eigna
og skulda er að jafna saman
eignum og skuldum eftir mynt-
um, eða eftir tekjum og gjöldum.
Almenn reglafyrir útflutningsfyr-
irtæki, sem þarf að taka erlent
lán, er að taka það í sömu mynt
og það fær greidda fyrir útflutn-
ing sinn. Stór hluti útflutnings ís-
lendinga er greiddur í dollurum.
Af þeirri ástæðu ásamt fleirum
(eins og t.d. mikilvægi dollarans
á alþjóðlegum fjármagnsmark-
aði), voru skuldir landsmanna í
dollurum 61% af öllum erlend-
um skuldum í árslok 1982 (62%
í árslok 1981, 57% í árslok
1980). Með tilliti til áhættu í gjald-
eyrisviðskiptum virðast þessi
hlutföll viðunandi fyrir þjóðarbúið
í heild. Það skyggir þó á, að nafn-
vextir (og raunvextir) í Banda-
ríkjunum eru allajafna hærri en í
löndum þar sem verðlag hefur
haldist hvað stöðugast, eins og
til dæmis í Þýskalandi, Sviss,
Hollandi og Japan. Auk þess
kemur hækkun dollarans hart
niður á þeim sem skulda í dollur-
um, jafnvel þótt segja megi að
hærri tekjur vegna hækkunar
dollarans standi á móti hækkun
lána, ef á heildina er litið.
framhald á bls. 4