Vísbending - 11.01.1984, Page 1

VISBENDING
VIKURIT UM ERLEND VIÐSKIPTI OG EFNAHAGSMÁL
2.2 11. JANÚAR 1984
Hagvöxtur í Bandaríkjunum:
Varað við hættu á afturkipp á þessu ári
Áhrif peningamagns á
hagvöxt
Peningamagn í Bandaríkjunum, M1
(skilgreint þar sem seðlar og mynt
auk óbundinna bankainnistæðna),
hækkaði um liðlega 13% frá miðju ári
1982 til miðs árs 1983, en hækkunin
frá júlí til október s.l. jafngilti aðeins
um 2% ársvexti. Bæði Milton Fried-
man og hagfræðingar Citibank hafa
varað við, að komið gæti til vægs
afturkipps f framleiðsluaukningu
síðar á þessu ári, jafnvel fyrir mitt ár,
verði peningamagni ekki aukið
hraðar en gert hefur verið síðustu
vikurnar.
Nýjustu fréttir frá viðskiptaráðuneyt-
inu í Bandaríkjunum herma þó, að
framleiðsluaukningin á síðasta árs-
fjórðungi 1983 sé nú áætluð heldur
minni en áður var ætlað, eða 4-5%
m.v. heilt ár fremur en 6-7%. Sé
þetta rétt, dregur það heldur úr hætt-
unni af mjög hægum vexti peninga-
magns á síðari helmingi nýliðins árs.
Friedman bendir á, að of hraður vöxt-
ur peningamagns f umferð frá júlí
1982 til miðs árs 1983 bendi til auk-
innar verðbólgu á síðari hluta árs í ár
- jafnvel fyrr. Og alltof iítil aukning
peningamagns síðustu mánuðina
gæti dregið verulega úr framleiðslu-
aukningu á fyrri hluta ársins. Flafi
aukning peningamagns í raun verið
of lítil, er of seint að grfpa í taumana
nú og auka við peningamagn, vegna
þess að tímatöfin milli breytinga pen-
ingamagns og samsvarandi breyt-
inga á hagvexti er svo löng. Telur
Friedman, sem langþreyttur er á bar-
áttu sinni við bandaríska seðlabank-
ann, að borin von sé að seðlabankinn
grípi „rétt" í taumana á réttum tíma,
það hafi varla nokkurn tíma gerst í 70
ár!
Ágreiningur um veltuhraða
Flestar spár benda nú til um það bil
4-5% framleiðsluaukningar í Banda-
ríkjunum í ár, og í þeim spám er ekki
gert ráð fyrir hugsanlegum afturkippi
f aukningunni. Fæstir hagfræðingar
eru eins trúaðir og Friedman á traust
samband á milli breytinga peninga-
magns í umferð og verðbólgu og
framleiðslu. Þeir sem draga f efa
spádóma Friedmans benda á, að
aukið frjálsræði í bankaviðskiptum f
Bandaríkjunum á síðustu árum hafi
breytt eftirspurn fólks og fyrirtækja
eftir handbæru fé, og því sé venju
fremur torvelt að áætla veltuhraða
peninga. Veltuhraði, eins og nafnið
bendir til, mælir hversu hratt pen-
ingar í umferð streyma um hagkerfið.
Peningamagn alls er oft um fjórð-
ungur af þjóðarframleiðslu, þannig
að hver króna fer þá fjórar umferðir,
ef svo mætti segja. Aukinn veltuhraði
leiðir til þess, að með óbreyttu pen-
ingamagni er hægt að fjármagna
aukna framleiðslu. Vaxandi verð-
bólga hefur oft leitt til þess, að veltu-
hraði hefuraukist; handbært fé eða
peningamagn verður þá lægra hlut-
fall af þjóðarframleiðslu.
Veltuhraði í Bandaríkjunum jókst
nokkuð stöðugt fram yfir 1980. Síðan
hefurnokkuð dregið úrveltuhraðaog
menn greinir á um framvinduna. Á
þriðja ársfjórðungi í fyrra var hag-
vöxtur í Bandaríkjunum með almesta
móti, en vöxtur peningamagns mjög
hægur, þannig að veltuhraðinn hefur
aukist mjög. Meðan veltuhraðinn
breytist með skjótum og illfyrirsjáan-
legum hætti, verður erfitt að draga
beinar ályktanir um áhrif peninga á
framleiðslu og verðlag, nema þegar
litið er á nokkuð löng tímabil. Þess
vegna eru margir bandarískir hag-
fræðingar vantrúaðir á að hægur
vöxtur peningamagns í hálft ár dugi
til að draga úr þeirri kröftugu fram-
leiðsluaukningu sem varað hefur
mestallt síðasta ár í Bandaríkjunum.
Fjárlagahallinn
Árið 1983 hefur engu að síður verið
dæmigert fyrir fyrsta ár í uppsveiflu -
þ.e. fyrsta ár eftir að hagvöxtur fer að
glæðast eftir samdráttarskeið. Eins
og taflan sýnir hefur hagvöxtur við
slíkar aðstæður jafnan verið allmikill.
En sagan sýnir að á ári tvö eftir
Efni:
Hagvöxtur í
Bandaríkjunum 1
Kjaramál og gengi 2
Yfirlit: Frakkland, Svíþjóð
Ítalía 3
Gengisstjórn í Chile 4
Töflur:
Gengi helstu gjaldmiðla 4
Gengi íslensku
krónunnar 4
öldudal gildir engin sérstök regla. Á
ári tvö hefur framleiðsluaukning
verið allt frá 1,7% (1959) upp f 7%
(1972), sé árið 1981 ekki talið með
sem slíkt ár. Taflan sýnir einnig að
hallinn á rekstri ríkissjóðs á öðru ári
eftir öldudal hefur undanfarna áratugi
verið um 0,8% af VÞF, en er áætl-
aður liðlega 5% af VÞF í ár. Þar sem
hagvöxtur á ári tvö eftir öldudal er að
miklu leyti kominn undirefnahagsað-
gerðum stjórnvalda bendir halla-
reksturinn einn sér til þess að hag-
vöxturinn verði fremur meiri en minni
í Bandaríkjunum í ár.
Hagvöxtur og ríkisljármál
Hagvöxtureftir Hallarekstur ríkisins
Öldudalur öldudal, % (% af VÞF)
Samdr. 1.ár
ársfj. 1.ár 2. ár ár uppsv. 2. ár
1954.11 7,4 2,6 (0,3) (0,8) (1,0)
1958.11 8,4 1,7 (0,7) (2,7) (0,1)
1961.1 7,0 3,3 (0,6) (1.3) (0,8)
1970.IV 4,7 7,0 (2,2) (2,1) (1.2)
1975.1 6,7 4,2 (3,6) (4,5) (2,9)
1980.111 4,2 - - - -
1982.IV 6,5 - (4,2)* (6,4)* (5,2)*
' Áætlað
Heimild: Financial Times