Vísbending - 18.01.1984, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
3
Veröbólgan
Samanburður á íslandi og nágrannríkjunum
Tíu prósent verðbólga
Eftir að verðbólga tók að herða á sér
hér á landi snemma á áttunda ára-
tugnum hefur þaö verið yfirlýst
stefna flestra ríkisstjórna sem setið
hafa að koma verðbólgunni niður á
svipað stig og í nágrannaríkjunum.
Lítið hefur þó verið fjallað um það
hvað raunverulega felst i þessu
markmiði en til þess þarf að gera
nokkurn samanburð á efnahagsleg-
um aðstæðum með tilliti til verðbólgu
hér á landi og í nágrannalöndum.
Verðbólga í nágrannaríkjunum er nú
víðast á bilinu 5-10% (sjá til dæmis
töflu um verðbólgu í löndum Efna-
hagsbandalagsins) en enn minni t.d.
í Þýskalandi, Sviss, Hollandi, Japan
og víðar. Verðbólga á (slandi hefur
löngum verið heldur hærri en í
grannríkjunum og í stórum löndum.
Þannig var verðbólgan í iðnvæddum
ríkjum á sjötta og sjöunda áratug-
unum (sjá stærri myndina) löngum á
bilinu 1-3% en varhérálandiásama
tima í kringum 10%. Eftir að verð-
bólgan magnaðist og varð vandamál
víða um lönd á áttunda áratugnum
jókst hún einnig hér á landi og var þá
á bilinu 30-60%. Þessi þráláti munur
hefur verið skýrður með ýmsum
hætti og mætti minna á afar fróðlega
grein Jónasar H. Haralz, bankastjóra,
„( Ijósi reynslunnar"."' Meðan verð-
bólga var hér 60-80% var ekki um-
deilanlegt að um óstjórn var að ræða.
Nú þegar verðhækkanir eru að kom-
ast á viðráðanlegt stig á ný er fróðlegt
að kanna muninn á 5-10% verð-
bólgu grannríkjanna og verðbólgu á
íslandi.
Efnahagslegt sjálfræöi
Engin tvö lönd geta búið við sömu
verðbólgu til lengdar nema vöxtur
peningamagns í hvoru landi sé svip-
aður. Ef þessu skilyrði erfullnægt (að
teknu tilliti til framleiðslubreytinga)
helst gengi milli gjaldmiðla landanna
einnig nokkurn veginn óbreytt. Ríki
sem stefna að sliku jafnvægi (sem
dæmi má nefna þau ríki Efnahags-
bandalagsins sem aðild eiga að EMS
- European Monetary System) hafa
[ reynd ákveðið að fórna hluta af
efnahagslegu sjálfræði sínu fyrir
þann stöðugleika sem hlýst af sam-
stillingunni, en með stöðugleikanum
er lagður grunnur að auknum við-
skiptum milli þjóðanna.
íslendingar hafa löngum þurft að
sæta miklum sveiflum I þjóðarbú-
skap sínum og virðist þar ekki lát á,
sé litið á síðastliðin ár og eitt til tvö ár
fram á við. (góðæri hefur sjaldnast
verið lagt fyrir til mögru áranna og
því verður ekki hjá því komist, eins
og nú, að lækka rauntekjur þegar
framleiðsla dregst saman. Fall lífs-
kjara hefur sjaldnast orðið með
beinni lækkun launataxta heldur með
lækkun gengis og hækkun vöru-
verðs án tilsvarandi hækkunar launa.
Þegar ráðstöfunartekjur hafa ekki
lækkað jafnmikið og framleiðsla
hefur biiið verið brúað með viðskipta-
halla við útlönd og lántökum.
Við þær aðstæður sem nú ríkja í
efnahagsmálum (og sem ekki sáust
fyrir við setningu markmiða í sumar
og haust) virðist tæpast nást allt í
senn, (i) 10% verðbólga í lok ársins,
(ii) lítil aukning erlendra skulda, og
(iii) viðunandi atvinnuástand. Eina
leiðin til að ná öllum þessum mark-
miðum í ár væri að lækka laun I land-
inu. Sé ætlunin að hverfa af braut
gengislækkana til að færa fjármuni
frá launþegum til atvinnuvega þegar
framleiðsla dregst saman til fasts
gengis verður annaðhvort að beita
jöfnunarsjóðum (sem gengið yrði á
þegar framleiðslutekjur minnka) eða
beinum breytingum launa (launa-
lækkunum þegar framleiðni
minnkar). Af þessum ástæðum
verður að kanna vandlega hvort
þjóðarbúið er undir það búið tækni-
lega séð og frá sjónarhóli hagstjórnar
að hverfa að verðbólgustigi
nágrannalandanna.
Einkenni smáríkja
Þeir þættir eru margir sem torvelda
hagstjórn í opnu smáríki með sjálf-
stætt peningakerfi, en sagt er að
hagkerfi sé „opið" ef utanríkisversl-
un er hátt hlutfall af þjóðarfram-
leiðslu. Margir þessara þátta varða
stjórn peningamála og væru í reynd
úr sögunni ef þjóðin hefði ekki sjálf-
stæða mynt. Sumir þessara þátta
eru oft ræddir en sjaldan minnst á
aðra og því ekki úr vegi að nefna tvö
slík atriði að lokum.
Hlutfallsleg stærð ríkis skiptir nokkru
máli við stjórn peningamála. Aukning
lánsfjár í smáríki veldur hlutfallslega
meiri þenslu heima fyrir en í stærra
landi. Þenslan vegna aukningar láns-
fjár kemur fram sem viðskiptahalli ef
gengi er fast, en sem verðhækkanir
ef gengi er látið fljóta, og takmarkar
því svigrúm smáríkistil lánsfjáraukn-
ingar án verðbólgu.
Samanburður á verðbólgu
Af svipuðum toga eru vangaveltur
um hagkvæmustu stærð gjaldmiðils-
svæða. Ýmis rök hníga að því að litil
myntsvæði (til dæmis smáríki með
sjálfstætt myntkerfi) séu óhagkvæm-
ari en stærri svæði og því hagkvæm-
ara litlum þjóðum að hafa ekki sér-
stakan gjaldmiðil eða binda gengi
myntar sinnar öðrum stærri gjald-
miðii eða myntkörfu. Þannig séð
erum við á réttri braut með gengis-
festunni en aðlögunarskeiðið,
meðan verðbólgan er að lækka úr
60-80% í 10%, er erfitt og krefst
fórna.
■) Þrettándi kafli í riti Jónasar, „Velferöarriki
á villigötum “, Félag frjálshyggjumanna, Rvik
1981. Upphaflega erindi á ensku, „Experi-
ence of Inflation in lceland ”, flutt á ráöstefnu
Félags viðskiptafræöinga og hagfræðinga f
Munaðarnesi 1980, einnig birt í Journal of
Post-Keynesian Economics, 1981.
1955 60 65 70 75 80 85
Heimild: IFS.