Vísbending - 07.03.1984, Side 2

VISBENDING
2
Tór Einarsson
Skuldir, atvinna og hagvöxtur
Stórauknar skuldir viö önnur
lönd
Fæstum mun það tíðindi, að skuldir
þjóðarinnar við önnur lönd hafa stór-
aukiztáundanförnumárum. Sústað-
reynd að skuldum er safnað erlendis
þarf þó ekki að vera neinn hættuboði.
Hins vegar eru „miklar" skuldir við-
sjálli en „litlar", að öðru jöfnu. Það er
einmitt við það hversu langt hefur
verið haldið á þessari braut að óhug
slær á menn. Er þá einkum bent á
hina þungu greiðslubyrði sem skuld-
unum fylgir. Hvers kyns skakkaföll
verði verri viðureignar. Þarflaust er
að fara um það mörgum orðum.
Ýmsum öðrum staðhæfingum hefur
verið haldið á loft um erlendu skuld-
irnar. Hér verða tvær þeirra reifaðar í
stuttu máli. En fyrst þykir rétt að gefa
eins konar yfirlit um hvernig mál hafa
þróazt síðastliðna tvo áratugi.
Fastar erlendar skuldir
1963-83
Myndin sýnir skuldir þjóðarinnar út á
við undanfarin tuttugu ár. Sýnd er
skuld í hlutfalli við verga þjóðarfram-
leiðslu. Tveir ferlar eru dregnir. Sá
efri á við skuld þjóðarbúsins í heild,
sá neðri við skuldir opinberra aðila.
Eru lántökur fjárfestingarlánasjóða
þar með taldar. Hlutur hins opinbera
í heildarskuldinni hefur lengstum
verið á bilinu 66-75%, reyndar í efri
mörkum hin síðari ár.
Eins og vænta mátti sýnir myndin
stórauknar skuldir á tímabilinu. Hafa
þær hækkað úr 23% af VÞF 1963 í
um 60 af hundraði í lok ársins sem
leið. Skuldir hins opinbera hafa vaxið
úr 18,5% í um 45%, reiknað á sama
veg. Skuldafenið hefur þó ekki
dýpkað jöfnum fetum. Á myndinni
sést að hlutfall þetta hefur ávallt snar-
hækkað þegar á móti blæs í þjóðar-
búskapnum. Bæði er, að það hækkar
þegar framleiðsla dregst saman þótt
ekki séu slegin lán umfram afborg-
anir fyrri skulda. Þá hefur raungengi
krónunnar lækkað á krepputímum,
en slíkt hleypir hlutfallinu upp enn
frekar. Þegar betur árar snýst dæmið
við. Sést þetta bezt með því að bera
hlutfallið saman við breytingar vergra
þjóðartekna á tímabilinu.
Ef myndin er skoðuð nánar sést að
skuldamynztrið ummyndast upp úr
1970. Fram að þeim tíma hækkuðu
skuldir í hallæri og lækkuðu í góðæri
(hér er enn átt við skuldir í hlutfalli við
VÞF) eins og rakið er að framan-
verðu. Síðan hefur orðið breyting á.
f stað þess að lækka hafa skuldirnar
sem næst staðið í stað, þótt vel hafi
árað í þjóðarbúskapnum. Mætti
nefna tímabilin 1971-73 og 1976-
’81 í þessu sambandi. Afleiðingin
hefur orðið sú sem fyrr er getið:
Dýpkandi skuldafen.
Vafasamur vísdómur
Tvær fullyrðingar eru algengar þegar
skrafað er um erlendar skuldir. Fjin
fyrri er sú, að atvinnu og lífskjörum í
landinu hafi verið „haldið uppi“ með
erlendum lánum á undanförnum
árum. Hin seinni er, að með því að
slá lán í öðrum löndum séum við að
leggja byrðar á óbornar kynslóðir
(„börn okkar og barnabörn"). í því
sem á eftir fer verður einungis rætt
um þátt hins opinbera í skuldasöfn-
uninni, enda langstærstur.
[ fyrri fullyrðingunni felst að hin laus-
beizlaða lánaslátta hafi aukið atvinnu
og „bætt“ lífskjör frá því sem ella
hefði orðið. Enn fremur má af henni
ráða, að ríkið geti örvað umsvif í
landinu með því að auka útgjöld sín
og kosta þau með seðlaprentun. Ein
leið í þá veru er einmitt sú að taka er-
lent lán. En menn skyldu gæta að því,
að lánsfé sem streymir inn í landið er
annars eðlis en búhnykkur, s.s. afla-
hrota eða hækkandi afurðaverð. Hið
síðarnefnda er viðbót við þjóðarauð-
inn, iánsféð ekki. Opinber útgjöld eru
undir sömu sökina seld og lánin að
þessu leyti. Peninga til að standa
straum af þeim sækir ríkið í vasa
almennings með einum eða öðrum
hætti. Ef ekki eftir venjulegum skatta-
leiðum þá tíðum með skattlagningu
á peningaeign, sem ávallt fylgir verð-
bólgu. Þar eð erlendum lánum er
jafnharðan breytt í krónur, geta þau
ekkert síður verið ávísun á aukna
verðbólgu en á meiri framleiðslu og
atvinnu.
Hvað viðvíkur seinni fullyrðingunni,
er oft haft á orði, að með því að hauga
upp öllum þessum skuldum, sé sú
kynslóð sem nú ræður ríkjum að
binda hendur niðjanna. í orðunum
liggur einnig að ekki sé siðgæðið
alveg óbrigðult. Sú hlið málsins
verður látin liggja milli hluta hér, en
eilítið vikið að því hve nákvæm stað-
hæfingin er. Fljótt á litið virðist hún
rétt. En séu erlendar skuldir auknar
verulega á skömmum tíma (eins og
gerzt hefur upp á síðkastið), er að
öllum líkindum verið að safna í verð-
bólgubálköst. Þetta stafar af áhrifum
hins erlenda lánsfjár á peningakerfið.
Með verðbólgunni er svo lagður
skattur á peningaeign eins og áður
segir. Á sama hátt dregur úr framboði
peninga þegar greitt er af lánunum.
Að öðru óbreyttu hægir þá á verð-
bólgu og skatturinn, sem við hana er
kenndur, lækkar. Það getur því farið
svo, að „endurgreiðsla" lánannafalli
að mestu - ef ekki öllu - leyti á þá
kynslóð sem tekur þau. Og þótt litið
væri framhjá áhrifum lánanna á
peningakerfið má benda á, að þau
eru aðeins til 6-7 ára að jafnaði.
Skuldasúpan mundi því þurrkast upp
að mestu innan 10 ára, væri öllum
lántökum hætt nú.
Hagvöxtur á íslandi í
samanburði við önnur lönd
í framhaldi af vangaveltum um áhrif
erlendra lána á þjóðarbúskapinn væri
fróðlegt að bera saman hagvöxt hér
á landi og í öðrum löndum á áþekku
lífskjarastigi. í töflunni er sýndur einn
mælikvarði á framleiðniþróun, breyt-
ingar landsframleiðslu'1 á vinnandi
mann (ársverk). Áður en lengra er
haldið skal á það minnt að hér er um
lauslega athugun að ræða, ekki
endanlega niðurstöðu.
Samanburður á framleiðniþróun milli
landa er mun vandasamari en ætla
mætti í fyrstu. Gildir það raunar líka
þegar borin eru saman mismunandi
tímaskeið í hverju landi um sig. Allt
um það verðurfreistað þess að kasta
fram nokkrum tölum.
Þá farið er út í samanburð af þessu
tagi, verður að huga vandlega að
hvenær á að byrja og enda tímabil
það sem kannað er. Oft eru mörkin
dregin við upphaf nýs áratugar,
1970-'80 svo dæmi sé tekið. Slíkt
orkar mjög tvímælis. Ef þjóðarbúið er
í öldudal í byrjun en á öldukambi í lok
tímabils fæst hærri meðalvöxtur en
að jafnaði ríkir. Ekki verður vandinn
auðveldari viðfangs ef hagvöxtur er
mjög skrykkjóttur, eins og er hér á
landi. Hins vegar má halda því fram
að árið 1971 (eða 1972) sé fyrir
ýmissa hluta sakir heppilegra byrjun-
arár en árið 1970 ef meta á hagvöxt-
inn á áttunda áratugnum. Ræður þar
mestu, að efnahagslífið hafði þá ekki
enn náð sér að fullu eftir áföllin miklu
1967—'69. Meðsömu rökum mátelja
1) Um mismun landsframleiöslu og þjóðarfram-
leiðslu, sjá t.d. 22. tbl. Vísbendingar 1983.