Vísbending - 14.03.1984, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Ríkisfjármál 1984
Fjárlagahallinn í brennidepli
Endurmat fjárlaga í mars
Fjármálaráðherra hefur nú
gert Alþingi grein fyrir nýjum
áætlunum um hallann á rekstri
ríkissjóðs. Þegar fjárlög voru
afgreidd í desember s.l. var
gert ráð fyrir að hallinn í ár yrði
tæpar 400 milljónir króna. Eftir
þá endurskoðun sem fjármála-
ráðherra hefur nú birt blasir við
halli sem nemur um 2000 millj-
ónum króna eða tæplega 3%
af þjóðarframleiðslu. Hafa
tekjur verið hækkaðar um 427
milljónir króna og nema nú alls
18.322 m.kr. Gjöldin hafa verið
hækkuð um 2.015 m.kr. og
hljóða nú upp á 20.299 m.kr.
Um 500-600 m.kr. af hækk-
uninni eru vegna almanna-
trygginga, sýslumanna og
bæjarfógeta, grunnskóla o.fl.
Önnur eins upphæð ertilkomin
vegna loðnudeildar Verðjöfn-
unarsjóðs, Straumsvíkur-
hafnar o.fl. Til viðbótar eru um
600 m.kr. sem hugsanlega
falla á ríkissjóð, m.a. vegna
almannatrygginga, Lánasjóðs
íslenskra námsmanna og
útflutningsbóta á landbúnaðar-
afurðir. Loks ertalið að innlend
fjáröflun kunni að verða 200
m.kr. minni en áætlað var í fjár-
lögum.
Sú ákvörðun fjármálaráð-
herra að gera opinberlega
grein fyrir vandanum í ríkis-
fjármálum svo snemma árs er
lofsverð og til eftirbreytni. Á
hinn bóginn munu tíðindin ekki
hafa komið þeim sem vel
þekkja til alveg að óvörum þar
sem margir töldu að fjárlögin
væru afgreidd af nokkurri bjart-
sýni hvað afkomu ríkissjóðs
viðvék.
Lánsþörfin
Fjárlagahallinn, sem er
munur gjalda og tekna ríkis-
sjóðs, er alls ekki sú stærð sem
best er til þess fallin að lýsa
áhrifum ríkisfjármála á þjóðar-
búskapinn. Mörg önnur ríki
birta reglulega tölur um láns-
þörf hins opinbera en sú stærð
sýnir þessi áhrif betur. Gerð
hefur verið grein fyrir henni í
Vísbendingu nokkrum sinnum
(sjá grein Tórs Einarssonar 9.
nóv. 1983 og töflu 15. febr.
1984).
þörf síðustu árin í hlutfalli við
grunnfé í upphafi hvers árs.
Hlutfallið er þannig mælikvarði
á þá peningaþenslu sem ríkis-
fjármálin valda hverju sinni.
Hafa ber í huga að árið 1983 er
um lauslega áætlun að ræða
og fyrir þetta ár er byggt á láns-
fjáráætlun 1984, sem enn er
ósamþykkt, og endurmetnum
fjárlögum.
Myndin sýnir að ríkisfjár-
málin ollu ekki mikilli þenslu
árin 1980 og 1981 enda var
góðæri þá. Arin 1982 og 1983
var lánsþörf hins opinbera hins
vegar 85-90% af grunnfé í árs-
byrjun og olli því mikilli þenslu í
peningamálum þjóðarinnar.
Myndin bendir til þess að mun
minni þensla muni stafa af
opinberum rekstri í ár en
undangengin tvö ár. Hins
vegar er áhorfsmál hvort svo
mikill halli samrýmist mark-
miðum stjórnvalda í verðlags-
málum. Við þetta má bæta að
margt bendir til þess að láns-
þörfin í ár sé vanmetin fremur
en ofmetin.
Henni má mæta á ýmsa vegu
Samkvæmt ofangreindum
áætlunum gæti opinber láns-
þörf 1984 numið um 5-7% af
þjóðartekjum. Það hlutfall er
síst hærra en víða annars
staðar. Ekki er óalgengt að
opinber lánsþörf sé um 10 til
15% af þjóðarframleiðslu og
sýnir það að víðar er stjórn-
völdum vandi á höndum en hér
á landi. Sem dæmi má nefna
að lánsþörf ítalska ríkisins er
um 15% af þjóðartekjum og
hins írska um 13% af þjóðar-
tekjum. En sá er þó munurinn
að innlendur lánsfjármarkaður
er miklu stærri og þróaðri en
hér á landi. Stjórnvöld þar geta
því aflað miklu meira fjár á inn-
lendum vettvangi en íslensk-
um stjórnvöldum er fært. Hér á
landi er lánsfjármarkaður svo
veikburða, m.a. vegna þess að
raunvextir hafa löngum verið
lægri en gerist í nágrannalönd-
unum, að af honum er lítið
gagn þegar kemur til lántöku
opinberra aðila.
Langmestum hluta þeirrar
lánsþarfar sem ríkið stofnar til
hér á landi verður því að mæta
með erlendum lántökum en
þær leiða til seðlaprentunar
eins og kunnugt er. Sé sú leið
farin að kosta rekstrarhalla
hins opinbera með því að slá
innlend lán (utan Seðlabank-
ans!) hækka vextir á lánamark-
aðinum. Lánskostnaður at-
vinnuveganna eykst því fyrir
atbeina ríkisins. Raunar mætti