Vísbending - 09.05.1984, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Peningamál frh.
með frumvarpinu (Fylgiskjal 2) segir:
„Þær ráðstafanir í ríkisfjármálum sem
nú hafa verið ákveðnar, meðal annars
til að standa straum af ofangreindum
félagsmálaútgjöldum, eru taldar valda
um 11/2% hækkun á framfærsluvísitölu
í upphafi. Vísitalan er nú talin hækka
um 131/2-14% frá upphafi til loka árs-
ins og verða 29% hærri að meðaltali á
árinu en í fyrra. Verðbólgan í árslok,
mæld sem þriggja mánaða breyting
framfærsluvísitölu, virðist þó geta
verið innan við 10%“.
Af þessu má draga þá ályktun að
stjórnvöld telji að verðbólga muni fara
lækkandi á síðari hluta ársins eftir
smávægilega hækkun vegna efna-
hagsráðstafananna í maí. Þriggja
mánaöa hraðinn yrði þá innan við 10%
við lok ársins. Þessar hugmyndir orka
þó mjög tvímælis. Líklegra verður að
telja að verðbólgan minnki ekki undir
lok ársins og raunvextir óverðtryggðra
lána fari því lækkandi en ekki hækk-
andi. Við þessar aðstæður er óvarlegt
að taka þá áhættu að hækka ekki vexti
á óverðtryggðum lánum. Að vísu eru
raunvextir nú miklu hærri en þeir hafa
verið um langt skeið. En hér þarf að
hafa tvennt i huga.
í fyrsta lagi verður að vera Ijóst við
hvaða verðbólgu á að miða þegar
raunvextir eru metnir. Raunvexti
verður að meta eftir nafnvöxtum og
áætlaðri verðbólgu á næstu mánuð-
um, en ekki verðbólgunni eins og hún
var síðustu mánuðina. Það er ráð-
stöfun fjármuna nú sem öilu máli
skiptir, en ekki ávöxtun fjármuna í for-
tíðinni.
I öðru lagi verður að hafa í huga að
raunvextir í viðskiptalöndunum eru
afar háir um þessar mundir og virðast
fara fremur hækkandi ef á heildina er
litið. Tveir þættir virðast ráða mestu þar
um, þ.e.a.s. hættan á að verðbólga í
Bandaríkjunum fari heldur vaxandi og
þrálátur halli á rekstri hins opinbera
víða um lönd, en opinber lánsþörf
þrengir að á lánamarkaði víða og
heldur raunvöxtum háum.
Mótsögn
Stjórnvöld eru ekki sjálfum sér sam-
kvæm í vaxtastefnu sinni. Annars
vegar vilja þau stuðla að auknum pen-
ingalegum sparnaði og minni eftir-
spurn eftir lánsfé, en hins vegar vilja
þau ekki hækka vexti á óverðtryggðum
lánum. Þó er sýnt að núgildandi vaxta-
kjör bankanna duga ekki til að stuðla
að meiri sparnaði á meðal almennings.
Afleiðingin af því að halda vöxtum of
lágum er m.a. aukin innflutningseftir-
spurn eins og rakið var í síðasta tölu-
blaði Vísbendingar, og auknar er-
lendar lántökur. Vaxtagreiðslur af er-
lendum lánum í fortíðinni eru að vísu
ekki algildur mælikvarði á vaxta-
greiðslur í framtíðinni en þær eru þó
það eina sem við höfum til að styðjast
við. Raunvextir af erlendum lánum
hafa verið afar háir og í flestum tilfell-
um langt umfram raunvexti á inn-
lendum bankalánum. Atvinnuvegirnir
og ríkið verða aö greiða þessa háu
vexti. En hvers vegna mega ekki ís-
lenskir sparifjáreigendur njóta þessara
vaxtagreiðslna á sparifé sitt?
Skattakerfiö
Stjórnvöld hafa verið gagnrýnd fyrir
seinagang í efnahagsmálum og fyrir
að hafa að mestu aðeins velt vand-
anum á undan sér þegar frumvarp um
ráðstafanirnar loks leit dagsins Ijós.
Rétt er að þessar ráðstaf anir hefði mátt
gera miklu fyrr. Meira má herða að í
peningamálum og öll rök hníga í átt að
vaxtahækkun. En aukning í erlendum
lántökum var óumflýjanleg vegna halla
á rekstri ríkissjóðs. Frekari hækkun
skatta eða meiri lækkun útgjalda virðist
ekki raunhæf.
Skattakerfið í núverandi mynd þolir
ekki meira álag - hækkun skatta skilar
líklega litlum viðbótartekjum vegna
aukinna skattsvika. Til að gera skatt-
kerfið þjálla sem hagstjórnartæki þarf
að gera á því grundvallarbreytingar:
- Einfalda þarf álagningu tekju-
skatts þannig að eitt skattþrep gildi fyrir
allar tekjur ofan við ákveðið lágmark.
Þessi háttur hefur verið hafður á við
álagningu útsvars um árabil. Eitt skatt-
þrep gæti auðveldað verulega sam-
tímainnheimtu tekjuskatts. Þessi hátt-
ur við innheimtu tekjuskatts gæti jafn-
vel leitt til meiri tekjujöfnunar en stig-
hækkandi tekjuskattur eins og nýlegar
tölur frá Bandaríkjunum sýna (sjá Vís-
bendingu 26. apríl s.l.)
- Taka þarf upp virðisaukaskatt í
stað söluskatts. Söluskattur er þegar
alltof hár og ekki er ástæða til að hraéð-
ast flóknara innheimtukerfi með raf-
eindavæðingu níunda áratugarins.
- Fella þarf niður allan frádrátt frá
skatti vegna vaxtagjalda en halda á
móti öllum vaxtatekjum skattfrjálsum.
Vaxtafrádráttur skekkir fjárfestingar-
mat og mismunar bæði fjölskyldum og
fyrirtækjum. Breytingin gæti aukið
verulega sparnaðarhneigð í þjóðfélag-
inu.
Útlán bankakerfisins 1982-1984.
100 12 mánaða breytingar. _
90
80 \
70 60 50 40 viðmiðurf
oU
20 -
10 - -
. 1982 1983 1984 .
Þessi mynd (að frátalinni punktalínunni)
birtist i Visbendingu 31. ágúst s.l. og
fylgdi spá um verðbólgu til loka ársins
1984. Spáin er nú löngu úrelt og hljóðaði
upp á 38% verðbólgu í lok þessa árs
(miðspá). Myndin sýnir viðmiðunarmörk
tólfmánaða breytinga útlána bankakerfis-
ins sem talin voru geta samrýmst 38%
verðbólgu I lok ársins en útlánaaukning i
árslok varþá talin mega vera á bilinu 40-
65%. Punktalínan á myndinni sýnir tólf
mánaða breytingar útlána tilmarsloka I ár
eins og þær voru i raun. Þrátt fyrir það að
áætlanirstjórnvalda geri ráð fyririnnan við
10% verðbólgu undir lok ársins (í stað
38% á myndinni) er raunveruleg aukning
útlána langt fyrir ofan efri mörkin á mynd-
inni.
Til samanburðar má geta þess að á Italiu
er einnig markmið stjórnvalda að koma
verðbólgu í 10% i árslok. Þar er lögð
áhersla á stjórn peningamála og eru við-
miðunarmörk fyrir útlán bankakerfisins
þar 17% í ár. Stjórnvöld þar telja að sá
vöxtur i M2 sem samsvari verðbólgu-
markmiðum þeirra (10% í árslok 1984,
7% 1985 og 5% 1986) sé á bilinu 12 til
14% í ár. Tólf mánaða vöxtur M2 á Is-
landi, sem að visu eróeðlilega hár vegna
tilfærslna á milli reikninga, var 76% (með
áætluðum vöxtum) til marsloka 1984 en
varliðlega 50% til marsloka í fyrra.