Vísbending - 05.12.1984, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
3
Sparnaður og opinberar skuldir
Áhrif skatta, tekna, vaxta og væntinga á sparnað
Fjármagnsjöfnuður í geirum
Afgangur eða halli í% af VLF
1978: Rlkiog sveitarfélög Heimilin Fyrirtækin Jöfnuður við útlönd
Bandaríkin 0,2 1,2 -2,0 0,7
ítalla -9,7 15,1 -3,0 -2,4
Japan -5,5 9,7 -2,4 -1,7
1981:
Bandaríkin -0,9 3,3 -2,3 -0,1
ítalia -11,7 12,2 -2,8 2,3
Japan -4,0 10,3 -5,9 -0,5
1984*:
Bandarikin -3,7 1,4 -1,0 3,3
Italia -12,5 12,2 0,6 -0,3
Japan -2,5 12,8 -7,7 -2,6
* Áætlun
Heimild: OECD
Opinberar skuldir víða miklar
Þrálátur halli á fjárlögum hins opin-
bera myndaðist víða um lönd á síðasta
áratug og hafa opinberar skuldir í
sjö stærstu löndum OECD sem hlutfalí
af þjóðarframleiðslu farið vaxandi
næstum ár frá ári síðustu 10 ár. Þannig
voru opinberar skuldir um 37% af
þjóðarframleiðslu á árunum 1973 og
1974 en hafa verið yfir helmingi
þjóðarframleiðslu á árunum 1983 og
1984.
Vaxandi skuldsetning hins opinbera
og ljármögnun hallans á ári hverju
hefur beint sjónum manna að innlend-
um sparnaði í hverju landi. Sögulega
séð er frjáls sparnaður afar mismun-
andi frá landi til lands en það gefur auga
Ieið að þær þjóðir sem búið hafa við hátt
sparnaðarhlutfall eiga mun hægara
með að fjármagna halla á opinberum
rekstri en hinar sem spara minna.
Myndin sýnir opinberar skuldir í
Bandaríkjunum, Ítalíu og Japan sem
hlutfall af þjóðarframleiðslu í hverju
landi. Sparnaðarhneigð í þessum lönd-
um er mjög mismunandi. Þótt fráleitt sé
að líta á halla á opinberum rekstri sem
gefinn hlut sem ekki sé unnt að breyta
verður engu að síður að horfast í augu
við að víða hefur reynst erfitt að minnka
mikinn fjárlagahalla á skömmum tíma.
Nægir hvort sem er að vísa í „götin“ í
fjárlögum hér á landi sem erfitt reynist
að teygja saman eða í vandann í
ríkisbúskap Bandaríkjamanna, en þar
er búist við að hallinn haldist um 4-5%
af þjóðarframleiðslu næstu fjögur til
fimm árin. Þegar haft er í huga hve
fjárlagahallinn er tregbreytilegur sést
að sparnaðarhneigð þjóðar getur
raunar ráðið úrslitum um fjármagns-
jöfnuð við útlönd og erlendar skuldir
(sjá töflu).
Hins vegar er langt frá því að menn
skilji til fulls hvað ræður spamaðar-
hneigð. Löngum hefur verið talið að
tekjur hafi mest áhrif á sparnað hverrar
fjölskyldu og vextir að frátöldum
tekjum. En nánari rannsóknir á
sparnaði eftir tölum, síðustu ára sýna að
fyrri kenningar um sparnað duga
hvergi. Hér verður greint frá reynslu
Bandaríkjamanna í sparnaðarmálum en
í næsta tölublaði verður greint frá
sparnaði á íslandi.
Hvernig er hægt að hafa
áhrif á sparnað?
f Bandaríkjunum voru menn lengi
þeirrar skoðunar að orsakir kreppunnar
miklu á fjórða áratug þessarar aldar hafi
mátt rekja til of mikils sparnaðar og of
lítillar neyslu, en þetta viðhorf er að
finna í keynesískri hagfræði. Með
vaxandi verðbólgu og þverrandi fram-
leiðslu á síðasta áratug tóku menn að
endurskoða fyrri kenningar í hagfræði.
Má með sanni segja að viðhorf til
sparnaðar hafi gerbreyst. Spamaður er
undirstaða fjárfestingar í þjóðarbúinu
og um leið skilyrði framleiðni og hag-
vaxtar. Velgengni Japana í efnahags-
málum og sú staðreynd að spamaður í
Japan er hlutfallslega næstum þrisvar
meiri en í Bandaríkjunum hefur haft sín
áhrif til að móta breytt viðhorf manna til
sparnaðar. Á síðustu fimm árum hafa
Bandaríkjamenn gert mikið átak til' að
auka sparnað.
Meðal þess sem Bandaríkjamenn hafa
gert til þess að örva sparnað má nefna
ýmsa nýja sparireikninga, aukna
möguleika til að spara til eftirlauna-
aldurs, lægri skatta, bæði á vaxta-
tekjum og almennum tekjum, og frjálsa
vexti á almenna innlánsreikninga. Auk
þess hefur aðhaldssöm stefna í
peningamálum haft þau áhrif að lækka
verðbólgu og hækka vexti, að því að
talið er. Þannig voru nafnvextir á
algengum sparireikningum aðeins um
5% tyrir notega nmni arurn. Verðboiga
var þá 10-15%, svó að raunvextir voru
neikvæðir, en að auki voru vaxta-
tekjurnar skattlagðar. Nú bera svipaðir
reikningar um 10% vexti, verðbólgan er
aðeins 3-4% og vaxtatekjurnar eru
skattfrjálsar.
Þrátt fyrir allt þetta hefur sparnað-
arhneigð nánast ekkert breyst í
Bandaríkjunum á þessum fimm árum.
Meðalhlutfall sparnaðar af tekjum eftir
skatt er á þessu ári um 6%, nokkurn
veginn það sama og á árinu 1979.
Ákveðin sparnaðarform hafa að vísu
aukið hlutdeild sína, en aðallega á
kostnað annarra. Lántökur hafa hins
vegar aukist en stjórnvöld hafa ekki að
sama skapi leitast við að stuðla að
minni Iántökum og reynt hefur verið að
örva sparnað.
Hugsanlegar skýringar
Menn yelta því fýrir sér hverjar skýr-
ingar kurini að vera á því að spamaður
eykst ekki eða aðeins lítillega þrátt fyrir
að hagur sparenda sé nú mun betri en
áður. í fyrsta lagi má benda á að allar
tölur um sparnað eru afar erfiðar við-
fangs. í bandarískum spamaðartölum