Vísbending - 02.03.1988, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
lendar lántökur og tekjur fyrir-
tækja um 290 milljónir, lækka er-
lendar lántökuheimildir fjárfesting-
arlánasjóða um 300 milljónir og
beina þeim tilmælum til fiskveiða-
sjóðs að hann fresti lánveitingum,
og til sveitarfélaga að þau dragi úr
framkvæmdum. í þessu felast
aðhaldsaðgerðir ríkisstjórnarinnar
og er ætlað að hamla gegn við-
skiptahalla og erlendri skuldasöfn-
un.
Aðrar aðgerðir ríkisstjórnarinn-
ar og tilmæli eru á hinn bóginn til
þess fallnar að draga úr aðhaldi.
Raunvextir á spariskírteinum ríkis-
sjóðs eiga að lækka og forvextir
ríkisvíxla eiga að lækka um 1%,
auk þess sem Seðiabankinn mun
lækka eigin vexti í viðskiptum við
innlánsstofnanir um 2%. Fella á
niður launaskatt í sjávarútvegi og
samkeppnisgreinum iðnaðar frá 1.
júlí, endurgreiða á uppsafnaðan
söluskatt sem nemur 587 milljónum
og skuldbreytingar eiga að létta
greiðslustöðu sjávarútvegsfyrir-
tækja um 370 milljónir á árinu.
Það er vandséð hvernig þessar
aðgerðir í heild sinni eiga að verða
til þess að hamla gegn þenslu og
verðbólgu í kjölfar samninga upp á
14-15% launahækkanir, á sama
tíma og þjóðartekjur standa vænt-
anlega í stað. Þó er verðbólgan
sögð vera höfuðorsök þess
efnahagsvanda sem við er að etja.
Verðbólga á íslandi og í öðrum
löndum
í grein eftir dr. Þorvald Gylfason
hér á eftir kemur fram að ísland
hafnar í 10. sæti á lista yfir lönd þar
sem verðbólga var mest árin 1980-
85. Þorvaldur sýnir einnig fram á að
þessi lönd eigi það flest sameigin-
legt að vera stórskuldug og bui við
neikvæðan hagvöxt. Hann dregur
þá ályktun að verðbólga og skulda-
söfnun hafi tilhneigingu til að
magna hvor aðra og að líkur bendi
til að há verðbólga dragi úr hag-
vexti.
í hverju felst þá sérstaða íslands?
Varla er það náttúrulögmál að hér
skuli ávallt vera mörgum sinnum
hærri verðbólga en í viðskiptalönd-
um okkar. Ekki dugir heldur að
bera fyrir sig að við metum fullt
atvinnustig svo mikils, að við séum
reiðubúin að greiða fyrir það með
verðbólgu, þar sem mörg dæmi eru
um lítið sem ekkert atvinnuleysi
ásamt lítilli sem engri verðbólgu.
Svarið er út af fyrir sig einfalt. Hér
er aðhaldsleysi meira en gengur og
gerist. Stjórnvöld láta gjarnan und-
an kröfum um betri kjör, án þess að
vera borgunarmenn fyrir því. Þau
gera þetta beint gagnvart fyrirtækj-
um sem fara fram á lægri vexti og
lægra gengi og óbeint þar með
gagnvart kaupkröfum.
I síðasta tölublaði Vísbendingar
var grein um efnahagsmál í Noregi,
sem er forvitnileg í þessu sam-
bandi. Norðmenn voru orðnir veru-
lega háðir olíuútflutningi þegar
olíuverð féll skyndilega 1986. Við-
skiptajöfnuður sem hafði verið
verulega hagstæður allt frá 1980
varð allt í einu óhagstæður um 7%
af þjóðarframleiðslu og er 5% um
þessar mundir. Verðbólgan sem
hafði verið á niðurleið frá 1981 og
var komin niður í 6% 1985 jókst nú
aftur og er komin í um 8%. Þetta
þykir Norðmönnum fullmikið,
enda 5-6% hærri verðbólga þar en í
helstu viðskiptalöndum þeirra, og
leggja nú allt kapp á að ná verð-
bólgunni niður. Þetta gera þeir
annars vegar með því að halda fast
við stefnuna um stöðugt gengi og
hins vegar með því að standast
þrýsting um að lækka vexti. Vextir
eru þar óvenjulega háir um þessar
mundir og talsvert kvartað yfir
þeim, en það mun vera staðfastur
ásetningur stjórnvalda að stuðla
ekki að lækkun vaxta eins og nú
árar.
Verðbólguhorfur
Ríkisstjórnin hefur látið reikna út
verðbólguhorfur næstu 12 mánuða
og á von á að verðbólgan verði um
15% frá upphafi til loka ársins. Er
þá tekið mið af gerðum kjarasamn-
ingum við Verkamannasambandið
og ráðstöfunum ríkisstjórnarinnar í
efnahagsmálum. Það er útaf fyrir
sig umhugsunarefni, að stjórnvöld
skuli gera sig ánægð með verð-
bólgu, sem er um fimm sinnum
hærri en gengur og gerist í við-
skiptalöndunum.
Greinilegt er að sú bjartsýni sem
áður ríkti um að stöðugra verðlag
væri í vændum, hefur nú vikið fyrir
verðbólguvæntingum, sem almennt
eru tæplega undir 20% um þessar
mundir. Afskipti ríkisvalds af
kjarasamningum, sem hefur falið í
sér fyrirgreiðslur af ýmsu tagi, hef-
ur áður slegið á verðbólgu og vakið
vonir um bjartari tíma. Sú aðferð
er þó stöðugt ólíklegri til að hafa
áhrif, jafnvel til skamms tíma litið,
á meðan ekki er vegið að rótum
verðbólgunnar.
Dr. Þorvaldur Gylfason
Reynsla íslands og annarra verðbólgulanda
Verðbólga er ekki séríslenzkt
fyrirbrigði. Margar aðrar þjóðir
eiga við mikla verðbólgu að etja.
Reynsla þessara þjóða er forvitni-
leg fyrir okkur íslendinga, því að
hún getur varpað ljósi á ýmsar hlið-
ar verðbólguvandans hér á landi.
(sland í tíunda sæti
Alþjóðlegur samanburður sýnir,
að ísland hafnar í 10. sæti á lista
yfir þau lönd, þar sem verðbólga
var mest árin 1980-85 (sjá töflu).
Bólivía átti heimsmetið; þar var
verðbólgan 611% á ári að meðaltali
þetta tímabil. Verðbólgan hér var
hins vegar 48% á ári að meðaltali.
Meðalverðbólga í verðbólgu-
löndunum tíu var 165% á ári þessi
ár, en 13% á ári í öllum löndum
heims á sama tímabili.