Vísbending - 16.03.1988, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
hinni auknu samkeppni sem óhjá-
kvæmilega kemur í kjölfar “sameigin-
lega markaðarins“. Bankar hafa þurft
að lúta mjög ströngum fyrirmælum og
hafa þess vegna ekki getað aukið fjöl-
breytni í þjónustu. T.d. hafa þeir þar til
nýlega ekki mátt lána til lengri tíma en
18 mánaða og skammt er síðan seðla-
bankinn beitti beinum útlánatak-
mörkunum. Ennþá beitir hann stund-
um beinni vaxtastjórnun ef svo ber
undir. Þá eru í gildi ströng lög um opn-
un útibúa með þeirri afleiðingu að útibú
eru þar hlutfallslega helmingi færri en í
Bandaríkjunum og Bretlandi.
ítalskir bankar, sem eru um 1.100
talsins og yfirleitt fremur smáir, eru
flestir í ríkiseign (80%). Framleiðni er
þar lág og t.d. hefur meðalútibú helm-
ingi fleira starfsfólk en önnur lönd.
Þjónusta þykir þar léleg og greiðslumát-
ar frumstæðir. Meðal Itali notar árlega
aðeins 22-svar aðrar greiðsluaðferðir en
reiðufé og aðeins 1% þeirra fer fram
með greiðslukortum.
Hlutabréfamarkaðurinn hefur vaxið
ört á fáum árum, en er engu að síður
mun minni en í öðrum stærri iðnríkjum.
Aðeins um 200 fyrirtæki eru á lista og
jafnvel þótt tvær og hálf milljón fjöl-
skyldna eigi hlutabréf er meirihlutinn í
eigu tiltölulega fárra þeirra.
Ströng vinnulöggjöf og mikið
atvinnuleysi________________________
Á Ítalíu er atvinnuleysi mest af sjö
stærstu iðnríkjunum,eðaum 12%. Þeg-
ar litið er nánar á atvinnuleysistölurnar
kemur í ljós að um 19% kvenfólks er
atvinnulaust og 40% þeirra sem eru
yngri en 24 ára. Mikill munur er á
atvinnuleysi eftir landshlutum, því í
norðurhluta landsins eru aðeins 2%
karla 30 ára og eldri atvinnulausir; í
suðurhlutanum er hins vegar 65%
kvenna undir 20 ára aldri atvinnulausar.
Á hinn bóginn má búast við því að þess-
ar tölur séu aðeins ýktar vegna þess hve
umfang svarta markaðarins er mikið.
Strangar reglur gilda um ráðningu og
uppsögn starsfólks og eiga þær eflaust
sinn þátt í miklu atvinnuleysi á meðal
kvenna og ungs fólks. Fyrirtækjum er
gert erfitt fyrir með að segja upp starfs-
fólki og ákveðin fyrirmæli gilda um
ráðningu. Atvinnulausum er raðað í
forgangsröð, sem ræðst af því hversu
lengi viðkomandi hefur verið án vinnu
og einnig eftir því hversu marga hann
hefur á framfæri. Þetta leiðir síðan til
þess að ungt fólk og konur verða útund-
an.
Á hinn bóginn hafa samskipti á milli
vinnuveitenda og launþega batnað
verulega á undanförnum árum. ftalía
var fræg fyrir tíð verkföll hér á árum
áður, þegar 130 milljónir vinnustunda
töpuðust að meðaltali á ári. Nú á sein-
ustu árum hafa tapaðar vinnustundir
verið 40 milljónir árlega. Talið er að
þessi minnkun eigi rætur sínar að rekja
til aukins ótta um atvinnuleysi og einnig
til dræmari þátttöku í verkalýðsfélög-
um. Þá hafa launasamningar færst í
auknum mæli til fyrirtækjanna sjálfra
og laun taka í ríkari mæli en áður mið af
afkomu fyrirtækja.
Hnignandi áhrif verkalýðsfélaga er
vinnuveitendum þó síst að skapi. Starfs-
menn í opinberri þjónustu halda því
gjarnan fram að verkalýðsfélögin hafi
brugðist og hafa nú tekið sig saman í
litlum hópum. Þetta hefur m.a. gerst á
sviði samgangna og leitt til verkfalla
sem hafa lamað samgöngur á Ítalíu.
Telja vinnuveitendur sér nú best borgið
með því að styrkja verkalýðsfélög svo
hægt sé að gera bindandi samninga á
breiðum grundvelli.
EBveitir aðhald
Almennt er talið, að aðildin að Efna-
hagsbandalaginu árið 1958 og þátttaka í
Evrópumyntkerfinu árið 1979 hafi verið
Ítalíu einkar hagstæð. Hvort tveggja
varð til þess að veita ítölskum iðnfyrir-
tækjum nauðsynlegt aðhald. Nú er búist
við að sameiginlegi markaðurinn, sem á
að verða að veruleika árið 1992, muni
veita enn frekara aðhald og hvetja til
meiri framleiðni, auk þess sem þá verði
ekki undan því vikist að minnka ríkis-
sjóðshallann.
Á hinn bóginn eru þeir sem þekkja
vel til ítalskra stjórnmála ekki ýkja
bjartýnir á að aðlögunin gangi fljótt og
vel fyrir sig. Stjórnmálaástand hefur
verið afar ótryggt allt frá stríðslokum og
er enn, og því gæti reynst erfitt að ná
samkomulagi um nauðsynlegar grund-
vallarbreytingar á hagkerfinu.
ÞR01IN KAUP-
MÁTTAR;
HFGOR
VÖXIDR SÍÐ-
USTU25ÁR
SimðurJófimssoii_________________
Samkvcemt könnun Kjararannsóknar-
nefndar jókst kaupmáttur greidds tíma-
kaups Alþýðusambandsfólks um tœp
35% frá 1. ársfjórðungi 1984 til 3. árs-
fjórðungs 1987. En er slíkt kaupmáttar-
stökk dæmigert fyrir síðustu áratugi?
Eru líkur á að kaupmáttur haldi áfram
að aukast?
Kaupmáttur greidds
mánaöarkaups____________________
Á 1. mynd sést kaupmáttur greidds
mánaðarkaups (þ.e. dagvinnukaups
með bónus) á höfuðborgarsvæðinu síð-
ustu 25 ár samkvæmt athugun Kjara-
rannsóknarnefndar. Kaupmátturinn er
sýndur í þúsundum króna á verðlagi í
febrúar 1988. Það sem vekur e.t.v.
mesta athygli er hve kaupmáttur hefur í
raun vaxið lítið. Frá 1963 til 1987 jókst
kaupmáttur dagvinnukaups iðnaðar-
manna um 58% og verkamanna um
42%. Frá 1966 til 1987 jókst kaupmátt-
ur greidds dagvinnukaups verkakvenna
um 34%. Kaupmáttur iðnaðarmanna
hefur vaxið um 1,9% á ári, kaupmáttur
verkakarla um 1,5% og verkakvenna
1,4%. Þegar litið er til þess að ferlarnir
hefjast í Iægð og enda í uppsveiflu verð-
ur ársvöxturinn minni. Þannig er senni-
lega nær lagi að segja að kaupmáttur
þessara stétta hafi vaxið um rétt liðlega
1% á ári undanfarinn aldarfjórðung.
En þróunin er ekki samfelld. Kaupið
virðist hafa hækkað meira fram til 1974
en síðan. (Þetta á einkum við um heild-
arkaup, sbr. hér á eftir). Þessi skil má
einnig sjá í flestum viðskiptalöndum
íslendinga, en 1973-1974 hófst olíu-
kreppan á Vesturlöndum.
Þá má sjá 4 stórar sveiflur í kaup-
mætti á mynd 1. Kaupmátturinn er vax-
andi fram til 1967, en fellur svo og nær
lágmarki 1969. Næsta sveifla stendur
1969-1976 og hin þriðja 1976 til 1984.
Fjórða sveiflan hófst svo árið 1984 og er
enn óvíst hvort kaupmáttur hefur náð
hámarki. Á myndinni sést að sveifl-
urnar virðast vera álíka langar (6-8 ár).
Einnig sést að toppur hverrar sveiflu er
oftast heldur hærri en toppur næstu
sveiflu á undan. Hér er tímabilið 1976-
1984 undantekning, en það virðist fyrst
hafa verið á nýliðnu ári, sem kaupmátt-
2