Vísbending - 27.04.1988, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
löndum Evrópubandalagsins er þar að
auki unnið að því að afnema ýmsar aðr-
ar viðskiptahindranir á milli aðildar-
landanna, og ef að líkum lætur munu
Bandaríkin og Kanada taka upp fríversl-
un sín á milli. Er fastlega búist við að þessir
samningar muni skapa fleiri atvinnu-
möguleika en áður, auka sérhæfingu og
stærðarhagkvæmni og leiða til lægra
verðs á vörum og þjónustu til neytenda.
Skv. mati EB munu t.d. tekjur land-
anna vaxa um 5% þegar takmarkinu um
hinn sameiginlega markað verður náð.
Og Kanadamenn meta sinn ávinning af
fríverslunarsamkomulaginu við Banda-
ríkin til jafns við 2.5% af þjóðarfram-
leiðslu þeirra.
Einkavæðing á sviði fjarskipta og
samgangna er komin vel á veg í mörgum
löndum, t.d. í Bretlandi og Bandaríkj-
unum. Þá hafa Japanir og Ný Sjá-
lendingar einkavætt bæði flugsamgöng-
ur og járnbrautir og er nú tæplega deilt
um ávinninginn af þessum aðgerðum.
Sparnaður af afnámi ríkisafskipta af
flugsamgöngum í Bandaríkjunum ernú
metinn á 11 milljarða dollara árlega og
samt hefur þjónustan orðið betri og
fjölbreyttari. Á sviði iðnframleiðslu
hafa Bretar staðið sig einna best í einka-
væðingu. Frá 1979 hafa þeir einkavætt
16 stór fyrirtæki, sem svarar til þriðj-
ungs þjóðnýtta framleiðslugeirans.
Einkavæðing er einnig komin vel á veg í
Þýskalandi, Kanada, Frakklandi og á
Spáni.
í ýmsum löndum hefur heldur dregið
úr ríkisstyrkjum. Ný Sjálendingar hafa
næstum afnumið styrki til landbúnaðar
og Bandaríkin, Japan og Tyrkland hafa
dregið úrstyrkjum. Landbúnaðarmálin
eru þó greinilega það svið, þar sem erf-
iðast gengur að draga úr ríkisafskiptum.
í flestum löndum OECD nýtur land-
búnaður eftir sem áður verulegra ríkis-
styrkja, auk þess sem víðtækar hindran-
ir á viðskiptum með búvörur eru enn til
staðar.
Vinnumarkaðir: Minnkandi þýöing
lágmarkslauna og dreifðari
launasamningar.______________________
í mörgum löndum OECD hafa
stjórnvöld markvisst unnið að því að
auka sveigjanleika á vinnumarkaði, en
víða draga strangar reglugerðir úr
hreyfanleika vinnuafls. Greinilegt er að
lámarkslaun hafa ekki sömu þýðingu og
áður, t.d. í Bandaríkjunum og Holl-
andi. í Bandaríkjunum hafa lágmarks-
laun ekki verið hækkuð frá 1981, og
eru nú 34% af meðallaunum samanbor-
ið við 43% þá. Og í Hollandi voru lág-
markslaun Iækkuð um 3% 1984 og hafa
haldist óbreytt síðan. Áður höfðu lág-
markslaun til handa unglingum verið
lækkuð tvisvar, um 10% í hvort skipti.
Hollendingar hafa einnig lækkað
atvinnuleysisbætur úr 80% af launum í
70% í því skyni að örva atvinnu-
þátttöku.
í nokkrum löndum hefur verið unnið
að því að breyta fyrirkomulagi kjara-
samninga. í Hollandi fara kjarasamn-
ingar nú dreifðar fram en áður og
stjórnvöld hafa skuldbundið sig til að
hafa ekki afskipti af þeim. Ný Sjálend-
ingar hafa breytt vinnulöggjöf í því
skyni að draga úr miðstýrðum kjara-
samningum og hafa jafnframt búið svo
um hnútana, að laun opinberra starfsm-
anna séu í samræmi við kjör annarra
stétta. Þá hafa Bretar sett lög, sem eiga
að gera forystu verkalýðsfélaga ábyrg-
ari gagnvart meðlimum þeirra og
almennt í starfsemi sinni.
Ýmis lönd hafa reynt að vinda ofan af
reglugerðum, sem draga úr sveigjan-
leika í sambandi við laun, vinnutíma og
önnur starfsskilyrði. Þjóðverjar hafa
t.d. auðveldað gerð samninga um hluta-
störf, Frakkar hafa einfaldað uppsagn-
arákvæði, Spánverjar og Belgar hafa
aukið sveigjanleika skilyrða um ráðn-
ingu ungs fólks og þeirra sem hafa verið
lengi án vinnu, Kanadastjórn veitir
sérstaka styrki til að auðvelda ráðningu
atvinnulausra og Bretar hafa hvatt til
hlutaskipta, auk þess sem þeir nota
húsnæðiskerfið og lífeyrissjóðskerfið til
að auka sveigjanleika vinnuafls.
Þá hafa mörg lönd sett upp
“prógröm“ í því skyni að þjálfa fólk og
gera það að hæfari starfskrafti. Þessu er
einkum beint að atvinnulausu fólki, en
einnig gert til að koma fljótar en ella til
móts við skyndilega aukna þörf eftir
starfsfólki í vissum atvinnugreinum.
Þýskaland, Spánn, Finnland og Kanada
eru dæmi um lönd sem hafa beitt sér fyr-
irslíkum aðgerðum.
Af hverju skipulagsbreytingar?
í sjálfu sér þarf það ekki að koma á
óvart, að breytingar sem þessar skuli
eiga sér stað. Allt frá tímum Adams
Smiths hefur það legið fyrir, að við-
skiptafrelsi leiddi til verkaskiptingar,
aukinnar sérhæfingar og um leið til
meiri framleiðslu og betri lífskjara fyrir
alla þegar upp væri staðið. Þá þegar var
sýnt fram á, að besta leiðin til að koma á
réttlátari tekjuskiptingu væri að afnema
ýmis sérréttindi og leyfa samkeppni á
jafnréttisgrundvelli að njóta sín.
Hins vegar er greinilegt, að nú þykir
almennt brýnna en áður að koma á skipu-
lagsbreytingum, sem miða að þessu
Ef til vill hafa aukin tækni og bættar
samgöngur haft sitt að segja og gert
þjóðum erfiðara um vik að halda uppi
verndar og einangrunarstefnu. Sam-
keppni er orðin svo mikii og víðfeðm í
kjölfar tækniþróunar, að einstakar
þjóðir sjá sér ekki fært að haga sér öðru-
vísi en þær þjóðir sem best standa sig.
Tilraunir í ýmsum heimshlutum til að
losa um viðskiptahindranir á niilli landa
hafa síðan kveikt af sér miklu víðtækari
samræmingu á skipulagi efnahagsmála
én mögulegt var að sjá fyrir. Besta
dæmið um þetta er Evrópubandalagið
og nú hafa Norður Ameríka og Kyrra-
hafslöndin stefnt í svipaða átt.
Vafalaust hafa áform EB ríkjanna
um sameiginlegan markað árið 1992
haft mest að segja í þessu sambandi, en
þá er fyrirhugað að aflétta endanlega
öllum hömlum á viðskiptum á milli
aðildarlandanna með vörur og þjón-
ustu, fjármagn og vinnuafl. Og líklega
þurfti ekki meira til svo að aðildarlönd-
in tækju sér tak og undirbyggju sig sem
best fyrir aukna samkeppni. Stjórnvöld
þessara ríkja hafa nefnilega lengi vitað
að skipulagsbreytingar væru nauðsyn-
legar ef lífskjör ættu að batna, en breytt
ytri skilyrði vegna sameiginlega mark-
aðarins hafa gert þessar breytingar
meira knýjandi og þannig brotið niður
mótstöðu gegn þeim.
Þetta finna einnig þau lönd sem
standa utan EB og þá kannski sérstak-
lega löndin í EFTA. Starfsemi í EFTA
hefur vart snúist um annað seinustu árin
en að fylgjast með þróuninni í EB og
íreista þess að koma á meiri samvinnu á
milli samtakanna. Austurríkismenn og
Norðmenn þykja nú orðið vera líklegir
til að sækja um aöild að EB áður en
langt um líður og Finnar, Svíar og Sviss-
lendingar, sem af utanríkispólitískum
ástæðum eru ólíklegir til að sækja um
aðild í náinni framtíð, hafa gert marg-
víslegar ráðstafanir til að vera sem best
búnirundir 1992.
íslendingar hafa einnig ráðist í ýmsar
þær skipulagsbreytingar, sem hér hefur
verið lýst og sem ættu að gera þá sam-
keppnishæfari. Skattkerfisbreytingar,
afnám verðlagshafta, aukið frelsi á fjár-
magnsmarkaði og einkavæðing nokk-
urra fyrirtækja ættu að stuðla að meiri
samkeppnishæfni. Þó er ljóst að betur
má ef duga skal og mun róttækari ráð-
stafana er þörf og það mjög fljótt, ef við
eigum ekki að missa af lestinni.
2