Vísbending - 09.11.1988, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
peningalegur sparnaður jókst. Það
dugði þó ekki til þess að draga úr um-
frameyðslu þjóðarinnar, en öll árin að
1986 undanskildu var halli á viðskipt-
um við útlönd á bilinu 3,5 til 4,7% af
landsframleiðslu. Enda var öll árin, að
1984 undanskildu, halli á rekstri ríkis-
sjóðs.
Samdráttur og stjórnarstefna árið
1988_________________________________
Á seinustu mánuðum 1987 fór að
bera á erfiðleikum útflutningsfyrir-
tækja, þegar saman fór lækkandi fisk-
verð og lækkandi gengi dollars. Þá
strax gáfu einstakir stjórnarmeðlimir
fyrirheit um aðstoð við fyrirtækin,
annað hvort í formi gengislækkunar
eða í formi vaxtalækkunar. Þaö var þó
ekki fyrr en í lok febrúar að ríkisstjórn-
in lækkaði gengið og greip til ýmissa
annarra ,,hjálparaðgerða“. Slíkt varð
þó einungis til að ýta enn frekar undir
þenslu og lánsfjáreftirspurn og jafn-
framt undir væntingar um enn meiri
gengislækkun. Aftur var látið undan í
maí s.l. og enn aftur í september, en nú
var jafnframt bannað að hækka laun
og verð, og gefin fyrirheit um lækkun
raunvaxta. Þar með var í grundvallar-
atriðum vikið af þeirri stefnu sem mót-
uð var árið 1983 og fólst í því að fólk
bæri sjálft ábyrgð á samningum sem
það gerði; hvort sem þeir voru um
verð, laun eða vexti.
Var sú stefna þá á misskilningi
byggð eftir allt saman og má rekja til
hennar þensluna á undanförnum
árum og e.t.v. samdráttinn í dag?
Stefnuræða forsætisráðherra gefur
allt þetta til kynna. Mr kemur m.a.
fram að því er vexti varðar, að háir
vextir hafi ekki gegnt því hlutverki
sínu að draga úr þenslu. Þvert á móti
fylgdi miklum fjármagnskostnaði
verðbólga. Á hinn bóginn væri vaxta-
kostnaður orðinn svo mikill hjá fyrir-
tækjunum að hann væri farinn að
leiða til gjaldþrota. Niðurstaðan
stjórnvalda er sú að eitt brýnasta verk-
efnið verður að lækka raunvexti að
meðaltali niður í 5-6%. Mr að auki er
stefnt að því að afnema lánskjaravísi-
töluna strax og jafnvægi er náð til að
draga úr víxlhækkun verðlags og fjár-
magnskostnaðar.
Það er með þessum hætti, auk verð-
og launastöðvunar fram til febrúar/
mars á næsta ári og aðhalds í ríkisfjár-
málum sem felur í sér verulega aukn-
ingu skatta, sem ríkisstjórnin hyggst
ná jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
(Skattahækkanirnar ganga vel að
merkja gegn því meginsjónarmiði sem
var í heiðri haft í seinustu ríkisstjórn-
um að gæta einföldunar og hlutleysis).
Að vísu reiknar stjórnin ekki með því
að úr viðskiptahalla dragi á næsta ári,
en reiknar hins vegar með aðeins 6%
verðbólgu á árinu.
Pað hefur ekki reynt á sjálfsábyrgð
Þær aðgerðir sem ríkisstjórnin
hyggst grípa til fela í sér kúvendingu á
grundvallarviðhorfum í efnahagsmál-
um m.v. þær hugmyndir sem uppi
voru á árunum upp úr 1983. Eins og
forsætisráðherra orðar það, þá er
“leitt til þess að vita að enn einu sinni
skuli sannast að við kunnum ekki fót-
um okkar forráð, þegar vel árar. Ef
leita á skýringar, er hún ef til vill helst
sú, að menn hafi ekki gert sér grein
fyrir því hvert stefndi". Niðurstaða
ráðherrans er því sú að, stjórnvöld
verði að grípa í taumana og hafa bein
afskipti af ákvörðunum um verð, laun
og ekki síst vexti; að öðrum kosti
kemst aldrei á jafnvægi í þjóðarbú-
skapnum.
Ef við skyggnumst hins vegar aðeins
betur í atburðarás seinustu ára og ekki
síst seinustu missera þá er freistandi að
leita annarra skýringa á því hvernig
komið er. Sannleikurinn er sá að það
hefur aldrei reynt almennilega á sjálfs-
ábyrgð í atvinnulífinu. Allt tímabilið
frá 1983 og fram á þennan dag hafa
þeir launasamningar sem fara fram á
vegum heildarsamtaka verið gerðir í
trausti þess að stjórnvöld „liðkuðu til“
með þeim. Þetta kostaði aukin útgjöld
fyrir ríkissjóð til að byrja með og
stundum gengislækkun þrátt fyrir yfir-
lýsingar um stöðugt gengi. Og þegar
vextir hækkuðu í kjölfar aukinnar eft-
irspurnar eftir lánsfé leið ekki á löngu
þar til að kröfur lántakenda um lækk-
un vaxta fengu hljómgrunn hjá aðilum
innan stjórnarinnar. Það var að vísu
yfirlýst stefna seinustu stjórnar að
halda fast við stefnuna um stöðugt
gengi og láta markaðinn um að ákveða
vextina, en ágreiningur innan ríkis-
stjórnarinnar um hvort tveggja stefnu-
atriðið var augljós og opinber.
Úr því svo er, þá er ekkert eðlilegra
en að fyrirtækin gangi á lagið þegar
eitthvað bjátar á og hagi sér í launa-
samningum og lántökum eins og að
þeim yrði komið til bjargar. Launa-
samningarnir í febrúar s.l. voru alls
ekki í samræmi við stefnuna um ó-
breytt gengi og það hlutu atvinnurek-
endur að gera sér grein fyrir á þeim
tíma. Einnig stjórnmálamenn sem þó
sögðust vera tiltölulega ánægðir með
samningana. Og allt frá því að halla
tók undan fæti fyrir þau útflutnings-
fyrirtæki sem selja vörur og þjónustu í
dollurum, þá lá nokkuð ljóst fyrir
vegna yfirlýsinga einstakra ráðherra,
að stjórnin myndi grípa til einhverra
ívilnandi úrræða. I trausti þess m.a.
tóku fyrirtækin lán þrátt fyrir háa vexti
í stað þess að grípa til aðhaldsaðgerða,
en slíkt var aftur til þess fallið að halda
vöxtum háum. Þá hafa bankar efalítið
teygt sig of langt í lánveitingum, enda
stjórnvöld líkleg til að hlaupa undir
bagga ef illa fer.
Orsakir erfiðleikanna
Helsta vandamálið í íslensku efna-
hagslífi felst ekki í auknu frjálsræði
undanfarinna ára heldur miklu fremur
í skorti á stefnufestu við stjórn efna-
hagsmála. Stjórnarflokkar verða að
koma sér saman um grundvallarstefnu
sem byggir á skilningi á eðli og hlut-
verki markaðarins og halda fast við
hana. Fyrirtæki og heimili munu laga
sig að þeirri stefnu vandræðalaust ef
hún er skýr og trúverðug.
Öll lönd búa við sveiflur í efnahags-
starfsseminni, en þær hafa bara vérið
miklu skarpari hér á landi en víðast
annars staðar. Ótryggum aflabrögð-
um og sveiflum í markaðsverði verður
ekki eingöngu kennt um, sveiflurnar
eru að talsverðu leyti heimatilbúnar.
Þar skiptir ekki síst máli stórt bil á milli
loforða og efnda í ríkisfjármálum, en
æ ofan í æ reynast útgjöld og lántökur
meiri þegar upp er staðið en ætlað var.
Mestu skiptir að fyrirtæki fái sjálf
tækifæri til að jafna óhjákvæmilegar
sveiflur í ytri skilyrðum og væri það
verðugra verkefni fyrir stjórnvöld til
að stuðla að en því sem felst í beinni
íhlutun um verð, laun og vexti. Þessi
,,verð“ gegna einnig sínu hlutverki til
sveiflujöfnunar, ef þeir sem semja um
þau fá að gera það á eigin ábyrgð.
2