Vísbending - 09.11.1988, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
ÁHRIF
GENGIS-
FELLINGAR
Dr. ÞorvalúurGylfason
Gengi krónunnar hefur nú verið
fellt í þrígang á þessu ári, án þess að
fullnægjandi gagnráðstafanir hafi ver-
ið gerðar til þess að draga úr verðbólgu
vegna gengisfallsins. Nafngengi krón-
unnar hefur fallið um 22% frá áramót-
um á mælikvarða meðalgengis. Raun-
gengi krónunnar hefur þó lækkað
miklu minna en þetta þennan tíma,
eða um nálægt 5%, þar eð almennt
verðlag hefur hækkað um 16% um-
fram verðlag erlendis á mælikvarða
framfærslukostnaðar. Hins vegar
hækkaði raungengið verulega árin tvö
næst á undan, 1986 og 1987, fyrst og
fremst vegna mikillar verðbólgu hér
heima. Raungengishækkunina má
ráða af því meðal annars, að meðal-
nafngengi krónunnar gagnvart erlend-
um gjaldmiðlum lækkaði um 9% þessi
tvö ár, meðan almennt verðlag hér
heima hækkaði um 29% umfram verð-
lag í útlöndum á mælikvarða fram-
færsluvísitölu. Meðalraungengi krón-
unnar gagnvart erlendum gjald-
miðlum hækkaði því um 18% eða þar
um bil þessi tvö ár, 1986 og 1987, og er
því um 12% hærra nú en í ársbyrjun
1986. Raungengi krónunnar gagnvart
Bandaríkjadollar hefur þó hækkað
mun meira vegna gengisfalls dollarans
á alþjóðagjaldeyrismarkaði síðan
1985.
Önnur vísbending__________________
Aðra vísbendingu um hækkun
raungengis krónunnar að undanförnu
má ráða af því, að þjóðartekjur á
mann hér á landi virðast miklu hærri í
erlendri mynt en þær eru í raun og
veru. Við núverandi gengi krónunnar
eru þjóðartekjur í dollurum á mann nú
til dæmis orðnar um 20% hærri hér á
landi en í Bandaríkjunum ($23.000
hér, $19.000 þar), en þær voru um
10% lægri hér en þar að meðaltali
1976-85, áður en tastgengisstefnan
kom til sögunnar. Þessa stökkbreyt-
ingu er auðvitað ekki hægt að rekja til
örari hagvaxtar hér en vestan hafs
nema að litlu leyti, því að tekjur á
mann hafa vaxið “aðeins“ 4% hraðar
að raunverulegu verðmæti hér en í
Bandaríkjunum síðan 1985. Það, sem
hefur gerzt, er, að hækkun raungengis
krónunnar vegna mikillar verðbólgu
hér heima hefur skekkt samanburð-
inn. Þar eð verð erlends gjaldeyris hef-
ur hækkað miklu minna en almennt
verðlag, hafa þjóðartekjur á mann
hækkað miklu meira í erlendri mynt
en í íslenzkum krónum á föstu verð-
lagi. Þjóðartekjur íslendinga mældar í
dollurum á mann myndu til dæmis
lækka um 20% í einu vetfangi og verða
svipaðar og í Bandaríkjunum, ef gengi
krónunnar gagnvart Bandaríkjadollar
lækkaði um 20%. Það er þó erfitt að
meta það nákvæmlega, hversu háar
þjóðartekjur á mann hér heima eru nú
í raun og veru í samanburði við Banda-
ríkin eða önnur lönd. Þess vegna er
ekki heldur hægt að fullyrða, hversu
mikið gengi krónunnar þyrfti að falla,
til þess að “rétt“ hlutföll milli þjóðar-
tekna á mann hér og erlendis kæmust
á að nýju.
Aðhald til mótvægis_________________
Er nauðsynlegt að lækka gengi
krónunnar nú eða innan skamms til að
leiðrétta þessa skekkju? Auðvitað
verður að haga gengisskráningu
þannig gegnum tímann, að tryggt sé,
að afkoma útflutningsatvinnuveganna
og þjóðarbúsins alls sé eins góð og
kostur er. Vandinn hér og nú er hins
vegar sá, að gengisfelling er verð-
bólguráðstöfun og dugir því yfirleitt
skammt, ef henni er ekki fylgt eftir
með nógu öflugu aðhaldi á öðrum
sviðum til mótvægis. Ástæðan er ein-
föld. Afkoma útflutningsatvinnuvega
ræðst af raungengi að öðru jöfnu, ekki
nafngengi. Sama á við um viðskipta-
jöfnuð. Útflutningsatvinnugreinar eru
yfirleitt engu betur settar og viðskipta-
jöfnuður engu hagstæðari eftir gengis-
fellingu, ef verðlag og kauplag hækkar
til jafns, þannig að raunverulegur
kostnaður fyrirtækjanna og tekjur
standa í stað og afkoma heimilanna
líka. Þess vegna er það ævinlega nauð-
synlegt að fylgja gengisfellingu eftir
(a) með því að draga úr útlánum
bankakerfisins til að koma í veg fyrir
peningaþenslu vegna aukins inn-
streymis erlends gjaldeyris og (b) með
öflugum aðhaldsaðgerðum að auki til
að halda verðbólgu í skefjum og til að
tryggja með því móti, að raungengið
falli, eins og að er stefnt.
Hversu öflugar þurfa slíkar aðhalds-
aðgerðir að vera, til að verðbólga auk-
ist ekki og til að gengisfelling geti borið
árangur? Því er ekki auðvelt að svara
nákvæmlega, því að vitneskja hag-
fræðinga um áhrif gengisfellingar á ís-
lenzkan þjóðarbúskap er ófullkomin
enn, þótt hún hafi batnað mikið síð-
ustu ár. Gróft reiknað virðist þó mega
gera ráð fyrir því, að lækkun raun-
gengis um til dæmis 10% myndi bæta
viðskiptajöfnuð um fjárhæð, sem
nemur 1% til 3% af þjóðarframleiðslu
að öðru jöfnu. Þar eð gengisfelling
dregur jafnan nokkuð úr einkaneyzlu,
má ætla, að þjóðartekjur myndu
aukast nokkru minna en þetta að öðru
jöfnu, eða um 1% til 2%, væri svigrúm
til slíkrar aukningar á annað borð.
Þessar tölur eru reistar á mati hag-
fræðinga Þjóðhagsstofnunar og Seðla-
banka auk dr. Tórs Einarssonar dós-
ents á áhrifum gengisbreytinga á
innflutning og útflutning. Rannsóknir
höfundar og annarra hagfræðinga
hafa leitt til svipaðrar niðurstöðu um
áhrif gengisfellingar á viðskiptajöfnuð
og þjóðarframleiðslu í ýmsum nálæg-
um löndum.
Niðurlag_____________________________
Reiknum dæmið á enda. Til þess að
koma í veg fyrir verðbólgu af völdum
10% gengisfellingar þyrftu útgjöld
heimila, fyrirtækja og ríkisins að drag-
ast saman um fjárhæð, sem nemur allt
að 2% af þjóðartekjum eða 5 milljörð-
um króna í ár. Ef ríkisstjórnin ákvæði
til dæmis að skerða samneyzlu um
þessa fjárhæð, þyrfti hún að dragast
saman um allt að 11%, þar eð sam-
neyzla nemur um 18% af þjóðarfram-
leiðslu. Sama máli gegnir um fjárfest-
ingu; hún þyrfti að minnka um allt að
11% til þess að vega ein sér á móti
þensluáhrifum aukinna útflutnings-
tekna. Ef ríkisstjórnin ákvæði að
hækka heldur tekjuskatt heimila eða
söluskatt til að draga úr einkaneyzlu,
þá þyrfti hún að dragast saman um allt
að 3% til að vega á móti 10% gengis-
fellingu.
Þótt þessum reikningi sé ætlað það
eitt að gefa grófa vísbendingu um um-
fang nauðsynlegra aðhaldsaðgerða
meðfram gengisfellingu við íslenzkar
aðstæður, virðist sú ályktun blasa við,
að 10% lækkun raungengis hneigist til
að flytja svo mikið fé til útflutningsat-
vinnuvega, að verulegt aðhald sé
nauðsynlegt annars staðar í hagkerf-
inu til mótvægis til að koma í veg fyrir
verðbólgu.
3