Vísbending - 23.11.1988, Page 3

GENGIS-
FELLING
OG
SKULDA-
BYRÐI
FYRIR-
TÆKJA
Dr. PorvaldurGylfason
Margir stjórnendur fyrirtækja velta
því fyrir sér um þessar mundir, svo
sem vonlegt er, hvort ríkisstjórninni sé
stætt á því að reyna að halda gengi
krónunnar föstu enn um sinn eða ekki.
Þessar vangaveltur helgast ekki aðeins
af slæmri afkomu margra útflutnings-
fyrirtækja sem stendur og þrálátum
halla á viðskiptum við útlönd, heldur
líka af því, að raungengi krónunnar
hefur hækkað verulega að undan-
förnu og er nú um 12% hærra en það
var í ársbyrjun 1986 á mælikvarða
meðalgengis og framfærslukostnaðar.
Aðrir kvarðar gefa svipaða vísbend-
ingu. Raungengi krónunnar hefur
hækkað einkum vegna þess, að nafn-
gengi krónunnar hefur ekki verið lag-
að til fulls að verðlagi í landinu í því
skyni að halda aftur af verðbólgu.
Skynsamleg afstaða til áframhald-
andi fastgengisstefnu stjórnvalda hlýt-
ur að fara eftir ýmsu. Fyrst og fremst
þarf þó að hyggja að því, hvort gengis-
____________VÍSBENDING_______________
felling gæti yfirhöfuð komið að ein-
hverju gagni við núverandi kringum-
stæður. Gengislækkun myndi að
sönnu færa fé til útflutningsatvinnu-
vega í bráð að minnsta kosti og bæta
afkomu þeirra með því móti að því til-
skildu, að henni væri fylgt eftir með
nógu öflugu aðhaldi á öðrum sviðum
til að halda verðlagi og kauplagi í
skefjum, svo sem lýst var í fyrri grein.
Gengisfelling myndi líka draga úr inn-
flutningi og einkaneyzlu við þessi skil-
yrði, bæta viðskiptajöfnuð og draga
þannig úr skuldasöfnun þjóðarinnar í
útlöndum. Um þessa farvegi hefur
gengisfelling oft skilað góðum árangri
gegnum tíðina, hér heima ekki síður
en víða erlendis. Margir stjórnendur
velta þó vöngum yfir því, hversu vel
gengisfelling dygði til að leysa brýnan
vanda útflutningsfyrirtækja nú í ljósi
þess, að íslenzk fyrirtæki eru yfirleitt
miklu skuldugri nú en jafnan áður
bæði innan lands og utan. Þeirri
spurningu er reynt að svara í þessari
grein.
Innlendar skuldir______________________
Skoðum innlendar skuldir fyrst. Sú
breyting hefur orðið frá fyrri tíð, að
mikill hluti innlendra skulda útflutn-
ingsfyrirtækja er nú vísitölutryggður,
þannig að innlend skuldabyrði fyrir-
tækjanna léttist ekki að neinu ráði,
þótt gengi krónunnar sé fellt og verð-
lag hækki. Að vísu hneigist aukin
verðbólga til þess að lækka raunvexti
að öðru jöfnu, jafnvel þótt lánskjör
séu verðtryggð eða gengistryggð. Á-
vinningur fyrirtækja af gengisfellingu
af þeim sökum er samt smávægilegur
hjá því, sem áður var, þegar óverð-
tryggðar skuldir rýrnuðu verulega í
kjölfar hverrar gengisfellingar. Þess
vegna kæmi gengisfelling íslenzkum
útflutningsfyrirtækjum að minna
gagni nú en oft áður.
Þetta þarf ekki að koma á óvart.
Verðtrygging dregur jafnan úr áhrifa-
mætti gengisfellingar og hagstjórnar
yfirleitt, hvort heldur vextir eru verð-
tryggðir á peningamarkaði eða laun á
vinnumarkaði. Gengislækkun er til
dæmis iðulega ætlað að bæta við-
skiptajöfnuð með því meðal annars að
hækka verðlag og lækka þannig raun-
verulegan launakostnað að óbreyttu
kaupgjaldi og bæta afkomu útflutn-
ingsfyrirtækja og innlends samkeppn-
isiðnaðar með því móti. Vísitölubind-
ing kauplags kemur í veg fyrir þetta
sjálfkrafa. Gengisfelling getur að vísu
borið góðan árangur samt þrátt fyrir
fulla verðtryggingu launa, sé þess gætt
að halda peningaframboði í skefjum,
því að gengisfelling dregur þá úr eftir-
spurn og innflutningi, og viðskipta-
jöfnuður batnar. Ef peningaframboð
er hins vegar aukið til jafns við hækk-
un verðlags, þá gerir vísitölubinding
kauplags áhrif gengisfellingar á raun-
verulegar útflutningstekjur og inn-
flutning að engu, því að þá standa
raunverulegt peningamagn og raun-
verulegur launakostnaður í stað og
eftirspurn, innflutningur og útflutn-
ingur líka. Af þessu má ráða, hversu
mikilvægt það er, að gengisfellingu sé
fylgt eftir með markvissu aðhaldi í
peningamálum og launamálum.
Gengisfelling getur því aðeins komið
að gagni, að hún dragi annað hvort úr
raunverulegu peningamagni eða raun-
verulegum launakostnaði eða hvoru
tveggja. Það er kjarni málsins.
Erlendar skuldir
Um erlendar skuldir gegnir öðru
máli en innlendar. Erlendar skuldir
eru næstum alltaf tilgreindar í erlendri
mynt, til dæmis Bandaríkjadollurum.
íslenzkt fyrirtæki, sem skuldar 1 millj-
ón dollara í útlöndum, þarf að greiða
fleiri krónur eftir gengisfellingu en
áður til að standa í skilum. Ef fyrirtæk-
ið aflar tekna á innlendum markaði,
verður skuldin þungbærari við gengis-
fellingu að öðru jöfnu. Þetta gerist af
sjálfu sér, því að gengisfelling eykur
erlendar vaxtagreiðslur og afborganir
sjálfkrafa, en ekki innlendar tekjur.
Skuldabyrði útflutningsfyrirtækis
helzt hins vegar óbreytt við gefnum út-
flutningi, því að gengisfelling eykur út-
flutningstekjur í krónum sjálfkrafa til
jafns við erlendar skuldir, og byrðin
léttist, ef útflutningur eykst.
Erlend skuldabyrði þjóðarbúsins í
heild getur því hvort heldur þyngzt eða
létzt af völdum gengislækkunar. Á-
hrifin fara eftir því, hversu mikill hluti
erlendra skulda hvílir á fyrirtækjum,
sem selja framleiðslu sína og þjónustu
á heimamarkaði, og hversu mikið út-
flutningur eykst við gengisfellingu. En
hvort sem erlend skuldabyrði þjóðar-
búsins þyngist eða ekki í kjölfar geng-
isfellingar, hækkar hlutfall erlendra
skulda af þjóðarframleiðslu þó næst-
um örugglega fyrst í stað, því að geng-
isfelling eykur þjóðarframleiðslu
minna en útflutningstekjur í krónum,
enda er einn höfuðtilgangur gengis-
lækkunar yfirleitt einmitt sá að auka
hlutdeild útflutnings í þjóðarfram-
leiðslu. Hins vegar dregur gengisfell-
ing yfirleitt úr skuldasöfnun með tím-
anum, ef hún tekst á annað borð, og
skuldahlutfallið lækkar.
3