Vísbending - 23.01.1992, Blaðsíða 2

hlutafélög, en ríkið áby rgist nú öll innlán
þeirra. Eftir að þeir verða orðnir að
hlutafélögum takmarkast öryggisnet
sparifjáreigenda við eiginfé bankanna
og Tryggingasjóð viðskiptabanka, auk
þess sem bankarnir bera nokkra
sameiginlega ábyrgð á innlánum. Nú er
verið að setja nýjar og strangari reglur
um eiginfé banka, en Búnaðarbankinn
hefur verið yfir þeim mörkurn sem þar
eru sett.
Einkavæðing eflir
h 1 utabréfam arkað
David Watson, framkvæmdastjóri
Enskilda í Lundúnum, benti á það á
fundi Verslunarráðs og Vinnuveitenda-
sambandsins í fyrri viku að einkavæðing
hefði jafnan orðið til þess að fjölga
hlutafjáreigendum og el'la hlutabréfa-
markað. í Bretlandi áttu tvær milljónir
manna hlutabréf árið 1979 en nú eru
hlutabréf í höndum utn 12 milljóna, en
það eru um 20% þjóðarinnar, Ætla má
að einnig verði reynt að dreifa
hlutabréfaeign í þeim fyrirtækjum sem
komið verður í einkahendur á Islandi á
næstu árum. Til þess að svo megi verða
er nauðsynlegt að hlutabréfin séu
gimileg fjárfesting í augum almennings.
Því erfremurósennilegt að skattaafsláttur
vegna hlutabréfakaupa verði skertur
meira en orðið er alveg á næstunni. En
þótt reynt sé að láta hlutabréfin freista
sem flestra má ekki hafa þau of ódýr, því
að þannig yrði gengið á hag þeirra sem
ekki eru í aðstöðu til þess að kaupaþau.
______________________|
Einkavæðing
orknfymtækja
Ernst Hemmingsen
Nýlega var haldinn fundur um
einkavæðingu á vegum Verzlunarráðs
íslands og Vinnuveitendasambandsins.
Meðal frummælenda var David Watson
frá Enskilda CorporateFinance íLondon.
David Watson ræddi tillögur um
einkavæðingu ýmissa opinberra
fyrirtækja og ofarlega á lista hans var
Landsvirkjun. Markús Örn Antonsson,
borgarstjóri, hefur einnig kynnt ýmsar
hugmyndir um einkavæðingu, (sbr. Mbl.
16/1), þar á meðal að breyta orku-
fyrirtækjum Reykjavíkur í hlutafélög,
sem síðar mætti selja smám saman.
Einkenni orkufyrirtækja eins og
Landsvirkjunar, Hitaveitu Reykjavíkur
og Rafmagnsveitu Reykjavíkur er að
þau eru mjög fjárfrek fyrirtæki, bæði
miðað við önnur fyrirtæki í landinu en
lfka miðað við veltu þeirra. Venjulegt
verzlunarfyrirtæki getur velt á ári 5-10
sinnum hærri upphæð en nemureignum
þess. En hjá Landsvirkjun er veltan
aðeins um einn tíundi hluti af
heildareignumfyrirtækisins.Hjáhinum
fyrirtækjunum er þetta hlutfall hærra,
en engu að síður mjög lágt miðað við
verslunarfyrirtæki.
Bókfært eigið fé Landsvirkjunnar var
í árslok 1990 um 25 milljarðar króna.
Eigið fé Hitaveitu Reykjavíkur var um
14 milljarðar króna og Rafmagnsveitu
Reykjavíkur yfir 16 milljarðar kr. Hjá
Rafmagnsveitunni er bókfærður
eignarhlutur Reykjavíkurborgar í
Landsvirkjun, 11,4 milljarðar króna.
Hjáöllumþessumfyrirtækjumerueignir
lágt metnar, vegna þess að afskriftatími
er styttri en endingartími fjárfestingar
þeirra, og gera má ráð fyrir að eigið fé
þessara fyrirtækja sé talsvert hærra.
Samtals var bókfært eigið fé þessara
þriggia fyrirtækia um 55 milljarðar
króna í árslok 1990.
Þegar stærð íslenska hlutabréfa-
markaðarins er höfð í huga mun
einkavæðing þriggja ofannefndra
fyrirtækja hafa í för með sér mikla
röskun. David Watson bendir á þetta í
sambandi við einkavæðingu Lands-
virkjunar og telur nauðsynlegt að
erlendir fjárfestar komi til skjalanna.
íslenzki hlutabréfamarkaðurinn var í
miklum vextiframámitt ár 1991. Síðan
hefur markaðurinn verið mjög tregur,
og það hefur verið erfitt að selja
hlutabréf.
En hvernig lítur dæmið út frá
sjónarhóli fjárfesta? Er arðbært að
fjárfesta í íslenzku orkufyrirtæki?
Reykjavíkurborg hefur undanfarin ár
haft þá reglu að láta borgarfyrirtækin
borga afgjald til borgarsjóðs. Afgjald
er eingöngu miðað við eignir
fyrirtækjanna en ekki afkomu þeirra.
Þannig borgaði Rafmagnsveitan 226
milljónir kr. árið 1990 og Hitaveitan
191 milljónir kr. Þessi upphæð
samsvarar um 1,4% af eigin fé þeirra.
Landsvirkjun hefur stundum borgað
eigendum sínum arð. Arið 1990 var
þannig gert ráð fyrir að borga þeim 73
milljónir, sem er um 0,3% af eigin fé
fyrirtækisins!
Til þess að fjárfestar vilji kaupa hlut
í Landsvirkjun, t.d. í staðinn fyrir að
kaupa rfkisskuldabréf, munu þeir gera
kröfu um að arðsemin verði a.m.k. sú
sama og af ríkisskuldabréfum. Ef
reiknað er með 8% ávöxtunarkröfu
þýðir það að Landsvirkjun hefði átt
að greiða eigendum sínum um 2
milljarða króna vegna ársins 1990 í
staðinn fyrir 73 milljónir.
Því er venjulega haldið fram að
einkaaðilar geti rekið fyrirtæki betur
en opinberir aðilar, og að
ÍSBENDING
rekstrarkostnaður muni verða lægri.
Enda þótt vafalaust megi spara í rekstri
hjá Landsvirkjun eins og vfðar, er
óraunhæft að gera ráð fyrir að það gæti
orðið meira en nokkur hundruð
milljónir króna. Rekstrarkostnaður án
afskrifta og vaxtagjalda nam árið 1990
unt 1,500milljónumkr.EfLandsvirkjun
ætti að borga eigendum sínum 2
milljarða króna í arð er óhjákvæmilegt
að hækka rafmagnsverðið verulega.
Tekjur Landsvirkjunar frá öðrum en
stóriðju voru um 3,8 milljarðar árið
1990. í versta falli gæti einkavæðing
Landsvirkjunar haft í för með sér meira
en 50% hækkun á rafmagnsverði til
rafveitnanna. Sömu sögu er að segja um
Hitaveitu Reykjavíkur og Rafmagnsveitu
Reykjavíkur. Veltan hjá Hitaveitunni var
2,3 milljarðar árið 1990 og hjá
Rafmagnsveitunni 2,5 milljarðar. Ef
veitufyrirtækin eiga að greiða
borgarsjóði eða öðrum eigendum sínum
arð sem samsvarar 8% af eigin fé
fyrirtækjanna mun orkukostnaður
borgarbúa hækka um 1,5 til 2 milljarða
króna á ári. 1 raun má segja að
Reykjavíkurborg niðurgreiði orku-
kostnað fyrir viðskiptavini veitufyrir-
tækjanna sem nemur þessari upphæð.
Bæði Hitaveitan og Rafmagnsveitan
eru dreifingarfyrirtæki, sem hafa einkarétt
á sínu svæði. Óraunhæft er að afnema
þennan einkarétt, og hvorugt fyrirtækið
mun þess vegna vera í beinni samkeppni
við aðra. Ef fyrirtækin verða seld einka-
aðilum verður að setja þeim strangar
reglugerðir og fylgjast náið með
rekstrinum til þess að tryggja hag
neytenda.
Orkufyrirtæki landsinseru undanþegin
tekju- og eignaskatti. Ef orkufyrirtæki
verða einkavædd og þeim t.d. breytt í
hlutafélög þurfa þau væntanlega að borga
skatta eins og önnur einkafyrirtæki.
Niðurstaða
Þrátt fyrir að það hafi almennt ntarga
kosti að einkavæða opinber fyrirtæki,
þágildirþað fyrst og fremst um fyrirtæki,
sem eru í samkeppni við aðra. Enn
fremur gerir smæð íslenzka hlutabréfa-
markaðarins það að verkum að það
mun verða mjög erfitt að einkavæða
þau. i
Loks er hætt við því að einkavæðing
orkufyrirtækja hafi verðhækkanir í för
með sér fyrir neytendur, ef þau eiga að
vera áhugaverður kostur fyrir fjárfesta.
Einkavæðing fyrirtækja eins og
Landsvirkjunar, Hitaveitu Reykjavíkur
og Rafmagnsveitu Reykjavíkur er því
erfiðleikum bundin.
Höfundur er
rekstrarhagfrœðingur
I
2