Vísbending - 29.02.1992, Síða 3

konar ákvæðisvinnusamningi er
eftírfarandi: Ef launþegi getur haft
veruleg áhrif á afkomu fyrirtækisins í
starfi sínu hlýtur hann að velta fyrir sér
hvort ekki sé betra fyrir hann að snúa sér
að eigin rekstri og nýta sér þau sambönd
og þá þekkingu seni hann þegar hefur
komið sér upp í eigin þágu frekar en í
þágu vinnuveitandans. Innan verslunar-
innar er þetta svo augljóst að ég held ég
þurfi ekki að setja fram nein dærni þar
um. Ef vinnuveitandinn á að komast hjá
því að fyrirtæki hans verði uppeldisstöð
fyrir keppinauta verður hann að deila
afrakstrinum af vinnusemi lykilmanna
með þeim.
Með útilokunaraðferðinni komumst
við þannig að því að föst laun fái fyrst
og fremst þeir sem starfa hjá vinnu-
veitendum sem veita starfsmannamálum
lítinn forgang (það erfreistandi að nefna
ríkið sem dæmi) eða þeir sem ekki taka
lykilákvarðanir (þótt þeir geli verið í
lykilstörfum).
Hækkun taxtalauna
Eftir þessa lesningu erum við hæfari
til að gera okkur grein fyrir því hver áhrif
taxtalaunahækkunar eru. Hækkun
taxtalauna þýðir að fórn launþegans er
metin hærra verði en áður.
Hvað gelur orsakað slíka hækkun?
A.m.k. tvennt. I fyrsta lagi gætu
möguleikar launþega almennt til að afla
sér tekna, t.d. sem sjálfstæðir atvinnu-
rekendur, hafa aukist. Vinnuveitendur
verða þá að bjóða betri kjör til að
„múta“ a.m.k. sumum launþeganna til
að halda áfram að starfa sem launþegar.
I öðru lagi gæti orsökin verið sú að
vinnuveitendur séu almennt undir-
mannaðir og þurfi að ná fleiri aðilum
inn á vinnumarkaðinn. Sumir þeirra
sem standa utan vinnumarkaðarins hafa
væntanlega kosið sér það hlutskipti þar
sem þeim finnst að þau laun sent í boði
eru séu lægri en fómarkostnaður samfara
vinnu-markaðsþátttöku. Þá er því og
við að bæta að í tilvikum þar sem launum
hefur verið haldið lágum um langa hríð
kunnalaunahækkaniraðkalla fram aukin
afköst. Skýringar á því að launþegar
bregðist svo við eru margar, en
augljósasta skýringin er að á meðan
launin voru lág þurfti launþeginn ekki
að sanna sig í starfi. Eftir launa-
hækkunina kann launþeganum að þykja
sem starfsmissirhefði of mikla röskun á
hans högum í för með sér. Aðferð
launþegans til að tryggja sig í sessi er
augljóslega að auka afköst.
Taxtalaun geta því hækkað að frum-
kvæði vinnu veitenda (og þá væntanlega
vegna aukinna hagnaðarmöguleika
þeirra) eða fyrir frumkvæði launþega,
og þá vænlanlega vegna þess að þeir
eiga betri kosta völ.
Inntakið í því sem að franian var sagt
er að einh vers konar innistæða þurfi að
vera fyrir taxtalaunahækkun í formi
framleiðniaukningar í starfandi fyrir-
tækjum eða á nýjurn vettvangi. Efekki,
getur annað tveggja gersl; að afleiðing
taxtahækkunar verði atvinnuleysi eða
að fyrirtækin leitist við að skaffa sér
,,falska“ framleiðniaukningu með því
að hækka verð á afurðum sínum.
Reyndargeta fæst útflutningsfyrirtækja
hækkað verð í erlendri mynt á eigin
afurðum. Þau munu þess í stað beita
stjórnvöld þrýstingi til þess að breyta
skráningu gengis innlendu myntarinnar.
Með hliðsjón af því sem að framan er
sagt má skýra hversu lág lægstu taxta-
launin eru með tilvísan til framleiðni-
stigs hagkerfisins að gefnu því atvinnu-
stigi setn þjóðfélagið lelurásættanlegt.
/
Abataskiptakerfi?
Taxtakaupið gefur hugmynd um þá
fórn sem launþeginn færir
vinnuveitandanum í formi ylirráða yfir
tíma sínum. Verði einstakíingur A var
við að einstaklingi B tekst að hækka
verðið áþessari fómhlýtureinstaklingur
A að hugsa sem svo að hans tími sé ekki
síður verðmætur en tími einstaklings B.
Það er því mjög erfitt að hækka tímataxta
einstakra hópa, eins og dærnin sanna.
Hvað er þá til ráða? Svarið sem ég hef
að bjóða er að setja upp ábata-
skiplakerfi, bónuskerfi eða önnur
afkastabundin (og afkastahvetjandi) kerfi
alls staðar þar sem það er hægt.
Aukin notkun á tölvum á öllum
mögulegum stöðum veitir ntjög aukna
möguleika til mælingar á vinnumagni
sem frá fólki fer. Þá er ekki heldur
nauðsynlegt að binda bónus við færslu-
fjölda eða aðrar vinnuferlisbundnar
stærðir. I mörgurn tilvikum getur verið
eðlilegt að tengjabónus við rekstrarlega
afkomueinhverrarlítillareiningarífyrir-
tæki. Að mínu áliti er þannig fyrst og
fremst þörf á hugkvæmni og gagn-
kvæmum vilja vinnuveitenda og
launþega.
Höfuðkostur slíks samkomulags með
hliðsjón af stöðu dagsins í dag er að
það ætli að gera merkingarlausar þær
samanburðarprósentuæfingar sem svo
mjög hafa verið tíðkaðar nú síðustu
árin meöhörmulegumafleiðingum fyrir
ákveðna hópa launþega.
Höfundur er lektor við
Háskóla Islands
ISBENDING
Vextir
skammtíma-
lána víðast
lægri en hér
Seðlabanki ber saman raunvexti
útlána hér og erlendis og getur skikkað
banka hér lil þess að lækka vextina ef
þeir reynast hærri en gerist í helstu
viðskiptalöndum. Raunvextir
skammtímalána voru á nýliðnu ári 2-
3% hærri hér á landi en í meðaltali
helstu iðnríkja, en á seinni hluta árs
þegar raunvextir skammtímalána
stórhækkuðu hér varð munurinn miklu
meiri, eða 8-10%. Raunvextir skamm-
tímalána voru aftur á móti svipaðir hér
aðmeðaltali árið 1991 og annars staðar
á Noröurlöndum, en þar eru aðslæður
um margt svipaðar og hér, halli á
ríkisrekstri, viðskiptahalli (ekki þó í
Danmörku) og gengi gjaldmiðla ekki
talið allsendis traust. Að undanförnu
hafa vextir lækkað í helstu iðnríkjum
nema Þýskalandi. Núna er frelsi í
gjaldeyrisviðskiptum að stóraukasl hér
og því viðbúið að stjórnendur fyrirtækja
reyni fremur að verða sér úti um erlend
lán en áður, á meðan kjöreru hagstæðari
en hér. Gengisáhætta af eriendum
skammtímalánum ætli að vera lítil, að
minnstakostí fram áhaust,einkum þegar
tekin eru lán í Evrópugjaldmiðlum.
Hugmyndir eru um að tengja krónuna
við ecu um áramót með einhliða
yfirlýsingu, og telja surnir nauðsynlegt
að „leiðrétta" gengið um leið, með
öðrum orðum, að fella það. Núna er
nálega helmingur lána banka og sjóða
til fyrirtækja endurlánað erlent fé, nær
eingöngu langtímalán.
Raunvextir skammtímalána
banka erlendis og á Islandi,%
1990 1991 Haust'91
7 stærstu iðnríki 6,4 7,1 6,4
Norðurlönd 9,6 9,9 9,6
Önnur Evrópuríki 8,2 8,1 7,9
Samlals 7,3 7,8 7,2
fsland 9,1 10,4 16,1
Heimildir: Seðlabanki fslands, Ólafur K.
Ólafs 1. tbl. Vísb. 1992.
3