Vísbending - 01.06.1992, Blaðsíða 2

ISBENDING
Mynd 1 sýnir að sjómenn (aðallega
fiskimenn) eru að jafnaði með hæstar
tekjur starfsstéttanna sem á er byggt.
Arið 1987 voru sjómenn með 265% af
mánaðartekjum landverkafólks (165%
umfram verkafólk), eða um þrefaldar
tekjurafgreiðslufólks sem hafði um 89%
af tekjum verkafólksins. Arið 1991 hafði
munur verkafólks og sjómanna minnkað
örlítið, eða í 158%. Auðvitað er munur
milli sjómanna, eins og í öðrum stéttum,
en meðaltalið gefur þokkalega vís-
bendingu um almenna tekjuöflunar-
möguleika í stéttinni.
Þarna er því dæmi um minnkandi
tekjubil, en á hinn bóginn hafa tvær
næsthæstu stéttirnar aukið hlut sinn
lítillega, þ.e. stjómendur/sérfræðingarog
atvinnurekendur/einyrkjar. Þessi
breyting er þó svo lítil að hún er á mörkum
þess að vera marktæk. Iðnaðarmenn
hafa hækkað ögn umfram verkafólk á
tímabilinu, en hærra skrifstofufólk
(bókarar, fulltrúar, og aðrir líkir) hefur
heldur lækkað hlutfallslega. Nær neðri
enda tekjuskiptingarinnareru þau tíðindin
helst, að almennt skrifstofu- og
þjónustufólk hefur hækkað hlutfallslega
miðað við verkafólk, en aðrirhafa staðið
í stað, þ.e. munur milli annarra hópa
hefur haldist nær óbreyttur.
Fjölskyldutekjur
Á mynd 2 má glögglega sjá að
ójöfnuðurinn er talsvert minni þegar
saman eru bomar fjölskyldutekjur, en
þegar tekjur einstaklinga eru bornar
saman. Almennt skýrist það af því, að
meira virðist muna um tekjuöflun tveggja
fyrirvinna í lægri tekjuhópunum en í
þeim hærri. I millihópunum eru
fjölskyldutekjumar oft lengra fyrir ofan
fjölskyldutekjur verkafólks en
heildartekjur einstaklinga voru. Þar er
algengara að báðar fyrirvinnumar séu í
Mynd 2, Heildartekjur
einstaklinga og fjölskyldnal991,
verkafólk=100
Sjómenn
Stjóm.,sérfr.
Atvrek.,einyrk.
Iðnaðarmenn
Hærra skrstf.
Kenn., heilbrf.j
Alm skrstf.
Bændur
Verkafólk
Afgreiðsiufólk |
20 a *)
ffi Einst. | Fjölsk.
meðaltekjustörfum. Hjá sjómönnum
er hins vegar fátíðara að þeir eigi maka
sem ná millitekjum eða meira. Hið
sama á við um bændur.
Mestimunuráfjölskyldutekjummilli
stétta er 66% árið 1991, þ.e. stjómendur
og sérfræðingar hafa að jafnaði 66%
hærri fjölskyldutekjur en verkafólk.
Sjómenn eru í næstefsta sæti með 61 %
hærri fjölskyldutekjur en verkafólk,
þrátt fyrir að útivinnandi eiginkonur
þeirra séu oftast á frekar lágum launum.
Iðnaðarmenn eru með um 47% hærri
mánaðartekjur en verkafólk, en aðeins
um 14% hærri fjölskyldutekjur. Hjá
kennurum og starfsfólki í heilbrigðis-
þjónustu (öðru en læknum), sem flest er
opinbert starfslið, er þetta hins vegar
öfugt. Þetta fólk hefur um 12% hærri
mánaðartekjur en verkafólk, en um 34%
hærri fjölskyldutekjur. Almennt skrif-
stofu- og þjónustufólk (sem oftast er
konur) hefur svipaðar mánaðartekjur
og verkafólk, en 22% hærri
fjölskyldutekjur. Millistéttin réttirhlut
sinn nokkuð með fjölskyldutekjum, en
hátekjustéttirnar lækka verulega þegar
fjölskyldutekjumar eru taldar.
Fleira skiptirmáli varðandi tekjumar
enmunurmillistétta. Hérfylgjanokkrar
staðtölur um tekjur almennt.
Heildartekjur fullvinnandi fólks
(yfirborganir, aukatekjur og annað
samanlagt) voru árið 1991 samkvæmt
upplýsingum úr könnunum
Félagsvísindastofnunar um 130.000
krónur. Heildartekjurávinnustundvom
að jafnaði 560 krónur; hjá verkafólki
voru þær um 415 krónur en hjá
stjórnendum og sérfræðingum voru
tímatekjurnar nærri 800 krónum.
Fjölskyldutekjurfullvinnandi fólks sem
er í hjúskap voru um 210.000 krónur.
Fjölskyldutekjurnareru svo miklu hærri
en heildartekjur einstaklinga sem raun
ber vitni, vegna þess að um 80% af
fjölskyldum hafa tvær fyrirvinnur. Fyrir
afkomu fjölskyldna getur það skipt
meira máli hvort fyrirvinnur eru tvær
en í hvaða starfsstétt þær eru.
Fjölskyldutekjur gefa almennt réttasta
mynd af raunverulegum kjörum fólks
hér á landi, mun réttari mynd en
launalaxtar kjarasamninganna eða
heildartekjur einstaklinga á
skattframtölum.
„Flafið er auðugt en
fiskimennirnir fátækir...“
Fyrir skömmu flaug ofangreind
setning um hafið og fiskimennina fyrir
vit mín, líklega komin úr smiðju
Hemingways. Mér dettur hún aftur í
hug nú er ég skrifa um tekjuskiptingu á
Islandi. Setningin lýsir lífskjörum
fiskimanna eins og þau hafa lengst af
verið í flestum hlutum heimsins.
Fiskimenn eru yfirleitt fátækirog þurfa
mikið að hafa fyriröflun lífsbjargarinnar
úr greipum hafsins, hversu auðugt sem
það kann að vera. Þannig hefur það
lengst af líka verið á Islandi. Á
kreppuárunumvoruhásetarmeðum 15%
hærri árstekjur en landverkafólk
samkvæmt skatt-framtölum ársins 1932,
og sjómenn allir höfðu um 38% hærri
árstekjur en verkafólk almennt hafði.
Iðnaðarmenn höfðu talsvert meiri tekjur
en sjómennimir'. Nú á dögum er staða
sjómanna öll önnur og betri. Þeir hafa nú
meira en 150% hærri mánaðartekjur en
landverkafólk. Auk þess njóta þeir
sérstaks skattfrádráttar umfram aðrar
stéttir í þjóðfélaginu. Stækkun
veiðiskipa, betri búnaður og aukin veiði
hefur skilað þessum árangri, sem líkja
má við byltingu í tekjuskiptingunni. Þetta
er auðvitað mjög ánægjuleg þróun fyrir
fiskimenn Islands. Þjóðin getur verið
stol lt af því að eiga senni lega tekjuhæstu
fiskimenn íheimi. Speki Hemingways á
þvíekki viðá Islandi. Sérstaðasjómanna
á Islandi gerir tekjuskiptinguna hérlendis
sérstaka þegar borið er saman við
nágrannalöndin, þar sem atvinnu-
rekendur og stjórnendur eru yfirleitt
tekjuhæsta stéttin, oft með ábilinu tvöföld
til þreföld verkamannalaun að jafnaði2.
Hér á landi eru sambærilegirhópar aðeins
með um 90% hærri tekjur en verkafólk.
Ojöfnuðurinn í tekjuskiptingunni
almennt virðist því ekki vera meiri hér en
í nágrannalöndunum, nema síður sé.
Á allra síðustu árum hafa því engin
stórtíðindi orðið í þróun tekju-
skiptingarinnar. Kjaraskerðingin 1983
og mismunandi launaskrið, sem henni
fylgdi, skakkaði leikinn svolítið. Þar á
undan varð skuttogarabyltingin og
útfærsla landhelginnar á áttunda
áratugnum einkum til þess að auka tekjur
sjómanna, líkt og síldarævintýri sjöunda
áratugarins. Lífskjarabyltingin á
stríðsárunum eref til vill þýðingarmesta
breytingaskeiðið þar næst á undan.
Höfundur er prófessor við
félagsvísindadeild
og forstöðumaður
Félagsvísindastofnunar
Háskólans.
1 Sjá Félagsmál á íslandi (Reykjavík,
Félagsmálaráðuneytið, 1942), bls. 44-
46.
2 Sbr. Henry Phelps Brown, The
Inequality of Pay (Oxford, OUP, 1977).
2