Vísbending - 07.03.1997, Blaðsíða 2

Framhald af forsíðu
þannig náð þeirri upphæð sem til þarf.
Sá sem stundar gjaldeyrisspákaup-
mennsku hefur yfirleitt betri aðstöðu til
slíks en innflytjandinn og að auki getur
slíkur samningur dregið úr áhættu fyrir
þennan aðila ef snögg niðursveifla
verður á gengi viðkomandi gjaldmiðils.
Hægt er að byggja upp dágóða vogun
(e.: leverage) með notkun slíkra samn-
inga en á þeim mörkuðum þar sem þeir
eru algengastir eru staðlaðir framvirkir
samningar yfirleitt gerðir upp daglega
og krafist tryggingar fy rir uppgjöri. Fyrir
staðlaða samninga er einnig stundum
krafist þóknunar en oft er hún reiknuð
inn í verð þeirra. Vogunin byggist á því
að sá sem gerir samninginn þarf ekki að
leggja út nema hluta andvirðisins í upp-
hafi. T.d. væri hægt að gera þriggja mán-
aða framvirkan samning fyrir 100 millj-
ónir króna og leggja fram 3% eða 3 millj-
ónir. Ef 1 % verðhækkun verður á and-
virði samningsins þá er það 1 milljón
króna sem er 33,3% ávöxtun á þremur
mánuðum. Á sama hátt verður tapið
meira verði lækkun á gengi.
Vilnanir eru flóknari
Vilnanireru íviðflóknari enframvirkir
samningar. Aðilar gera samning um
viðskipti á tilteknum degi í framtíðinni
um ákveðið magn á föstu verði. Sá aðili
sem kaupir vilnun getur kosið að láta
vilnunina renna út án þess að notfæra
sér hana. Það sem hann þá tapar er þókn-
unin en hún er yfirleitt hærri en í stöðl-
uðum framvirkum samningum. Dæmi um
þetta er eftirfarandi: A gerir vilnunar-
samning við B um að A geti keypt hluta-
bréf að nafnverði 1 milljón í fyrirtæki X
á genginu 4,0 eftir 3 mánuði. A greiðir
5% þóknun og B fær í hendurnar 200.000
krónur við undirskrift. Ef gengið á hluta-
bréfum X er undir 4,0 eftir 3 mánuði þá
notfærir A sér ekki vilnunina heldur
kaupir bréfin beint á markaði. Sé gengið
hins vegar yfir 4,2 þá hagnast hann af
viðskiptunum. Við lok samnings getur
A hugsanlega selt vilnunarsamninginn
og þarf þá ekki að leggja út fyrir samn-
ingnum en fær samt ágóðann. Ef gengi
hlutabréfa X er 4,8 í lok samnings og A
selur vilnunarsamninginn þá fær hann
nettóhagnað 800.000- 200.000 eða 200%
ávöxtun á þremur mánuðum. Nú kunna
einhverjir að hugsa sem svo, af hverju
ætti aðili B að standa í svona? Er hann
ekki að tapa á hvorn veginn sem fer?
Svarið er ekki einfalt. Ástæðan fyrir því
að aðili B gerir svona samning er sama
ástæða og er fyrir rekstri tryggingarfél-
aga. Hægt er að reikna út hverjar líkur
eru á að vilnun verði ekki nýtt. Einnig
hefur þóknunin áhrif. Almennt séð er
vilnunin verðlögð í samræmi við mark-
aðsaðstæður. Ef vilnunin er ekki nýtt þá
fær hann aukaávöxtun á óhreyft fé. Því
ekki er þar með sagt að hann hyggist
selja hlutabréfin. Ef B býst við því að
verð fari lækkandi eða standi í stað, þá
hagnast hann um þóknunina. Verðið
má fara upp um 5% miðað við viðmiðun-
arverð án þess að hann tapi á viðskipt-
unum. Aukaávöxtunin á þremur mán-
uðum jafnast á við 20% ávöxtun á árs-
grundvelli og sem bónus þá er það ekki
slæmt.
Skiptasamningar
Með skiptasamningum geta tveir
aðilar náð markmiðum sínum hafi
þeir mismunandi aðstæður eða viðhorf
til vaxta- eða gjaldeyrisþróunar. Þannig
gæti aðili sem einungis ætti kost á láni
í erlendum gjaldeyri en hefði tekjur í
innlendri mynt skipt við aðila sem ekki
ætti kost á láni í erlendum gjaldeyri en
fengi tekjur sínar í honum. Á tæki lán í
erlendri mynt og B tæki lán í innlendri
mynt. Þessir aðilar gera síðan samning
sín á milli um að A greiði vexti og
afborganir áf láni því sem B tók og öfugt.
Þannig ná báðir aðilar kjörstöðu og eru
ekki að taka gjaldeyrisáhættu sem þeir
ekki kæra sig um.
Áhætta af afleiðum
Mikil umfjöllun hefur verið um
áhættu af afleiðuviðskiptum, sér-
staklega í kjölfar hruns Baringsbankans
og gjaldþrots Orange-sýslu í Kaliforníu
íBandaríkjunumáárunum 1994 og 1995.
í báðum þessara til vika var um sviksam-
legt athæfi að ræða og hefur afleiðum
verið kennt um þótt sennilega ætti frem-
ur að kenna um græðgi og óheiðarleika
þeirra sem að viðskiptum stóðu og fá-
kunnáttu þeirra sem áttu að hafa eftirlit
með viðkomandi starfsmönnum. Við-
skipti með afleiður hafa átt sér stað í
áratugi en skilningur á áhættunni hefur
ekki alltaf verið nægur. Tiltölulegaeinfalt
er að skilja áhættuna af einstökum af-
leiðum en samkrull nokkurra tegunda
flækir málið verulega, að ekki sé talað
um það þegar notaðar eru margar teg-
undir afleiðuviðskipta á sömu viðmið-
anir sem liggja til grundvallar. Nærri úti-
lokað er fyrir stærstu bankastofnanir
heimsins að meta heildaráhættu af af-
leiðuviðskiptum vegna þess hve mikil
viðskiptin eru og ólík. Fyrir hina sem
eiga aðeins viðskipti með eina eða tvær
tegundir afleiða er áhættumat hins veg-
ar vel framkvæmanlegt. Með faglegum
vinnubrögðum þar sem áhættan er skil-
greind og vel gengið frá öl lum lagalegum
hnútum er hægt að minnka áhættuna til
muna.Til að draga úr áhættu er hyggilegt
að fá verðbréfafyrirtæki eða banka sem
þekkja afleiðuviðskipti til að annast
milligöngu. Tvenns konar ávinningur
hlýst af því, talsverð þekking er til staðar
hjá þessum aðilum og þeir hafa trygg-
ingu fyrir mistökum sem starfsmönnum
kunna að verða á.
ISBENDING
✓
Avinningur af afleiðum
Afleiður eru tæki sem hægt er að nota
með góðum árangri við að tryggja
ávinning sem unnist hefur í viðskiptum
með verðbréf. Þannig getur aðili sem
þarf á fé að halda á ákveðnum tíma í
framtíðinni tryggt það að þeir fjármunir
verði til staðar þótt markaðshreyfingar
kunni að vera honum andstæðar. Af-
leiður, svo sem skiptasamningar, geta
einnig liðkað um fyrir öðrum viðskiptum
eins og dæmið að framan skýrði. Með
notkun afleiðna og vogun er oft hægt
að hagnast vel af lágum fjárhæðum en
áhættan er nokkur.
Afleiðumarkaðir
Víðast hvar í hinum þróaðri löndum
hafa verið settir á fót sérstakir mark-
aðir með afleiður. Nokkrir slíkir markaðir
eru í Bandaríkjunum og er verslað með
hrávöru og verðbréf á sumum þeirra.
Víðast hvar í Evrópu eru mikil aileiðu-
viðskipti. í Svíþjóð er einkafyrirtækið
Options Marknaden (OM) allumsvifa-
mikið og rekur það eftirmarkað með staðl-
aðar afleiður í Stokkhólmi og starfrækir
í félagi við aðra aðila sams konar markaði
í London, Osló og Helsinki. Þetta fyrir-
tæki er einnig stærsti hluthafinn í kaup-
höllinni í Stokkhólmi og einhverjarþreif-
ingar hafa verið um sameiningu þessara
fyrirtækja. Nauðsynlegt skilyrði fyrir
virkum afleiðumarkaði eru að til sé virkur
markaður með þá vöru eða verðbréf sem
verð afleiðunnar tekur mið af. Helst er
hægt að tryggja virkan markað með mik-
illi veltu og traustri lagalegri umgjörð
um hann. Hér á landi skortir helst á að
velta á verðbréfamarkaði sé nægjanlega
mikil til að standa undir afleiðumarkaði.
Þekking á afleiðum og notkun þeirra er
mikilvæg og er hún smám saman að
verða til hér á landi. Bæði hafa komið til
starfa hjá innlendum verðbréfafyrirtækj-
um menn sem hafa unnið við slíka mark-
aði erlendis og einnig hefur myndast
þekking hjá fjárfestum við varkára notk-
un þessara tækja.
Milliganga um viðskipti
Verðbréfafyrirtæki og bankar eru þeir
sem helst hafa milligöngu um af-
leiðusamninga. Þar sem áhætta getur
verið nokkur í afleiðuviðskiptum er ó-
hyggilegt að taka þátt í slíkum viðskipt-
um nema slíkir aðilar komi að málum.
Þessir aðilar eiga að hafa fagmönnum á
að skipa, auk þess sem þeir bera ábyrgð
á vinnubrögðum sínum og þurfa að
kaupa tryggingu fyrir mistökum sem
starfsmönnum kunna að verða á. Verð-
bréfafyrirtækin og bankarnir hér á landi
hafa flest reynslu af notkun afleiðna.
2