Vísbending - 15.01.1999, Blaðsíða 2

ISBENDING
Orkan í góðærinu
Þóröur Friðjónsson
hagfræðingur
Skemmst er frá því að segj a að mikið
góðæri hefur ríkt í þjóðarbúskapn-
um undanfarin ár. Þannig var hag-
vöxtur um 5% að meðaltali á árunum
1996-1998 og reiknað er með svip-
uðum vexti á þessu ári. Þetta er
nálega tvöfalt meiri vöxtur en að
jafnaði í þeim ríkjum sem við berum
okkur helst saman við. Til saman-
burðar má einnig benda á að hag-
vöxtur hér á landi hefur verið rúm-
lega 3% þegar til Iangs tíma er litið.
Við þetta má bæta að auk þess
hefur stöðugleiki einkennt góð-
ærið en oft hefur jafnvægisleysi
og verðbólga fylgt hagvaxtar-
skeiðum hér á landi. Laun og kjör
landsmanna hafa batnað í takt við
hagvöxtinn og atvinnuleysi er í
lágmarki. Afkoma fyrirtækja hefur
yfirleitt verið góð og mikil gróska
hefur sett svip sinn á atvinnulífið.
rómað góðæri hefði án stóriðjunnar ein-
ungis verið nokkur samliggjandi meðal-
ár í efnahagslegu tilliti.
Halli vegna einkaneyslu
Þótt útflutningstekjurnar hafi aukist
mikið undanfarin ár er engu að síður
mikill halli á viðskiptajöfiiuði. Reiknað er
með um 30 milljarða króna halla á þessu
Mynd 1. Fjárfesting í stóriðju sem hlutfall q
atvinnuvega- og heildarfjárfestingu
hagnýtingar orkulindanna.
30
25
20
15
10
Stóriðjamikilvæg
Hér að baki liggja margar ástæður.
Ein ástæðan er fjárfesting í stór-
iðju. Á árunum 1996-1998 var fjárfest í
stóriðju fyrir samtals 56 milljarða króna.
Fjárfestingin samsvaraði rúmlega fjórð-
ungi af atvinnuvegafjárfestingunni í heild
þegar mest var og nær 17% af heildarfjár-
festingu landsmanna. Myndin sem fylg-
ir hér með sýnir hvemig þessi hlutföll
þróuðust á umræddum árum.
Einnig má nefna að útflutningur jókst
um 16 milljarða króna vegna þessara
fjárfestinga. Til að setjaþetta í samhengi
við aðrar tölur má nefna að út-
flutningstekjur í heild jukust um
45 milljarða króna á þessum árum
og því samsvarar hlutur stóriðj-
unnar um 35% af aukningunni.
Eins og menn vita er vöxtur út-
flutnings ein mikilvægasta for-
senda hagvaxtar í litlum opnum
hagkerfum.
Þriðj ungur hagvaxtar
Af þessu má sjá að orkan í góð
ærinu kemur frá umræddri fjár-
festingu; um þriðjungur hagvaxt-
arins skýrist af stóriðjufram-
kvæmdum. Ef ekkert hefði verið
fjárfest á þessu sviði hefði hagvöxt-
urinn að öðru jöfnu verið um 3%, þ.e.
jafn meðalhagvexti á Islandi þegar til
langs tíma er horft. I þessu felst að marg-
Atvinnuvegafjárfesting
Heildarfjárfesting
1996
1997
1998
1999
Aðstæður geta breyst
r
Iþessu sambandi er einnig vert að
vekja athygli á að skilyrði þjóðarbús-
ins eru einstaklega hagstæð um þessar
mundir. Aflabrögð eru góð og afurða-
verð hátt. Eins og reynslan sýnir geta
skilyrðin fyrr en varir brey st til hins verra,
ekki síst þegar ástand alþjóðaefna-
| hagsmála er jafn brothætt og raun
ber vitni urn. Það kæmi því ekki á
óvart að ytri skilyrði þjóðarbúsins
versnuðu á þessu ári.
Enginn vafi er á að skynsamleg
nýting orkulindanna er til hags-
bóta fyrir land og þjóð. Skilyrðin
fyrir nýtingunni þarf hins vegar
að skilgreina vel. Stóriðjan þarf að
sjálfsögðu að standa undir sér á
viðskiptalegum forsendum. Ekki
er ástæða til að hið opinbera greiði
götu stóriðju með fjárframlögum
eða rikisábyrgð frekar en annarra
atvinnugreina. Jafnframt þarf að
finna viðunandi málamiðlun ntilli
virkjana og verndunar og gefa um-
hverfismálum réttmætt vægi við
allar ákvarðanir.
ári. Hallinn stafar ekki af fjárfestingu; hún
er svipuð og gera má ráð íyrir við eðlilegar
aðstæður í þjóðarbúskapnum. Skýringin
á hallanum er fyrst og fremst mikil einka-
neysla; þjóðin eyðir 30 milljörðum króna
meira en hún aflar á þessu ári.
Þetta sýnir að annaðhvort verður þjóðin
að auka tekjur sínar verulega á næstu
árum til að standa straum af neyslu sinni
eða draga saman seglin. Það er ekki for-
svaranlegt að auka erlendar skuldir þjóð-
arinnar í því sky ni að halda uppi almennri
neyslu. Fyrir vikið er næsta ljóst að ef
hlé verður gert á stóriðjuframkvæmdum
leiðir það til þess að orkan í góðærinu
dvínar. Þótt góður gangur verði í öðrum
mikilvægum greinum veitir áreiðanlega
ekki af að nýta jafnframt tækifærin til
Meta þarf alla kosti
Stóriðja sem uppfyllir þessi skilyrði
er til þess fallin að bæta lífskjör okk-
ar og veita svigrúm til að treysta ímynd
þjóðarinnar á alþjóðavettvangi. Ekki má
gleyma að ímynd þjóða er samofin úr
mörgum þáttum og það sem mestu máli
skiptir er hvemig við ráðum ff am úr mál-
um okkar þegar til alls er litið. Þar vegur
auðvitað þungt hvemig gengur á sviði
efriahagsmála. Því er óskynsamlegt að
útiloka einhverja atvinnugrein á þeim
gmnni að hún sé tabú eða ekki
móðins. Hvert tækifæri á auð-
vitað að vega og meta af skyn-
semi, skoða kosti og galla og
taka ákvarðanir í samræmi við
hagsmuni að öllu athuguðu.
Ekki er um það að villast að stór-
iðj a getur lagt mikið afmörkum ti I
að tryggja ffamhald hagvaxtar
og nægrar atvinnu á næstu ár-
um. Þá getur hún stuðlað að betra
jafnvægi íbyggðum landsins. Því
er mikilvægt að skoða for-
dómalaust sóknarfærin á þessu
sviði eins og á öðmm sviðum og
takast á um þær forsendur sem
við viljum leggja til grundvallar
ákvörðunum hverju sinni. Við verðum
hins vegar að treysta okkur til að gera
upp hug okkar þegar tækifærin gefast.
2