Vísbending - 29.01.1999, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
29.janúar 1999
4. tölublað
17.árgangur
r
Oskipulegt undanhald
Fólksfækkun á landsbyggðinni hef-
ur valdið mörgum áhyggjum á sið-
ustu árum. Fækkunin hefur verið
mikil og þrátt fyrir að hið opinbera hafi
gripið til ýmissa ráða til að stemma stigu
við fólksflóttanum hefur það ekki haft
árangur sem erfiði. Undir lok ársins var
lögð fram á Alþingi þingsályktunartil-
laga um stefnu í byggðamálum fyrir árin
1998 - 2001. Tillögunni fylgir skýrsla frá
byggðastofnun ásamt fylgigögnum sem
varpa nokkru ljósi á þá þróun sem orðið
hefur og eiga að skýra þá stefnu sem
boðuð er í þingsályktunartillögunni.
Stefna í byggðamálum
Markmiðið er að fólki á landsbyggð-
inni fjölgi á næstu árum og verði
ekki undir landsmeðaltali. Helstu að-
gerðum til að ná þessu markmiði er lýst
í ramma á baksíðu. Það er löngu ljóst að
byggðastefna hér á landi hefur verið í
erfiðri sjálfheldu. Fábreytni í atvinnulífi
og afleiðingar kvótakerfisins hafa flýtt
mjög fyrir þeirri fækkun sem orðin er.
Tískuorðið í tillögunni er vaxtarsvæði
en skilgreiningin á því virðist vera nokk-
uð á reiki. Hvergi í gögnum eru þessi
vaxtarsvæði tilgreind enda skiptir það
sjálfsagt ekki máli því að lítið er sagt um
það hvað eigi að gera sérstaklega til að
efla eða búa til slík svæði. Jaðarsvæði fá
einnig umljöllun í skýrslu byggðastofn-
unar. Þar virðist það sama vera uppi á
teningnum, skilgreiningar virðast vera
nokkuð á reiki og þær aðgerðir sem boð-
aðar eru virðast vera neyðarráðstafanir
þegar allt fer i kalda kol. Skynsamleg
hugsun virðist hafa orðið undir saman-
ber eftirfarandi klausu úr skýrslu
Byggðastofnunar:
„Ríkisvaldið þarf með stefnu sinni að taka
mið af því að efling fárra þéttbýliskjarna er
sennilega eina leiðin til að mynda trúverðugt
mótvægi við höfuðborgarsvæðið. I uppkasti
að fyrstu stefnumótandi byggðaáætluninni
var þessi hugmynd sett fram. Viðbrögð voru
mjög breytileg og kom fram sterk andstaða
frá fulltrúum minni þéttbýlisstaða. Sjónarmið
þessara aðila urðu ofan á og voru hugmyndir
í þessa veru að mestu leyti dregnar til baka í
lokaútgáfu verksins."
Nokkrar staðreyndir
1. Brottflutningur fólks af landsbyggðinni hef-
ur aukist og er mun meiri hér á landi en á
sambærilegum landsvæðum erlendis.
2. Meira fé hefur verið varið til stuönings við
dreifðar byggðir á sambærilegum landsvæð-
um erlendis en hér á landi. Þaö á sinn þátt
í að stöðva eða draga úr byggðaflóttanum.
3. Störfum í hefðbundnum greinum á lands-
byggðinni hefur fækkað. Spáð er áframhald-
andi þróun í þá átt. Alyktyn Alþingis um
stefnumótandi byggðaáætlun frá 1994, sem
kveður meðal annars á um fjölgun starfa í
þjónustustörfum á landsbyggðinni, hefur ekki
skilað árangri nema síður sé.
4.Sumar byggðir standa höllum fæti vegna
aðstæðna sem skapa íbúum þeirra erfiðari
kjör en eru annars staðar.
5. Mikil uppbygging í stóriðju fer nú fram á
atvinnusvæði höfuðborgarinnar sem laðar
til sín nýtt vinnuafl.
6. Minna er um tækifæri á landsbyggðinni að
því er varðar menntun, listir, afþreyingu og
fjölmiðlun.
Heimild: Þskj. 257, 230. mál 1998/1999
Forsendur byggðastefnu
1. Afstaða fólks til búsetu á landsbyggðinni er
á margan hátt jákvæð. Mun fieiri fysir að
fiytja út á land en þaðan til höfuðborgar-
svæðisins.
2. Öll almenn þjónusta er í betra horfi á lands-
byggðinni en á höfuðborgarsvæðinu.
3. Ymsar aðgerðir hafa haft jákvæð áhrif á
útgjöld heimilanna.
4. Efnahagsástand er um þessar mundir belra
en verið hefur um langa trð. Það gerir að
stæður einkar jákvæðar fyrir nýtingu auð-
linda landsins og er atvinnulífi á landsbyggð-
inni því sérstaklega mikilvægt.
5. Með starfsemi þróunarstofa er fenginn
grundvöllur að nútímaatvinnusókn á lands-
byggðinni.
6. Fyrir liggur greining þeirra þátta er mestu
valda um neikvæða afstöðu til búsetu á
lands byggðinni sem auðveldar að færa þá
til betri vegar.
7. Tillaga sú sem hér liggur fyrir, veröi hún
samþykkt og framkvæmd í því horfi sem
efni hennar stendur til, felur í sér ný og
markviss vinnubrögð í byggðamálum.
Heimild: Þskj. 257, 230. mál 1998/1999
Átthagafjötrar
Þeir sem búa á landsbyggðinni eru
læstir í átthagafjötra verðlítilla eigna
og á svokölluðum jaðarsvæðum er
ósennilegt að þróuninni verði snúið við.
Það sem blasir við ungu fólki sem vill
setjast að á slíkum svæðum er að at-
vinnutækifæri eru fá og oft ótrygg. Ekki
er álitlegt að kaupa eða byggja húsnæði
því að ef aðstæður breytast þá kann
fólk að sitja uppi með óseljanlega eða
verðlausa eign. Félagslegt húsnæði
leysir einungis vanda þeirra sem verst
liafa kjörin og það þykir ekki góð latína
að stuðla að slæmum kjörum í sveitar-
félagi auk þess sem sveitarfélagið yrði
að greiða fyrir húsnæðið og það drægi
uin leið úr getu þess til annarrar þj ónustu.
Veruleikafirring?
Þegar forsendur fyrir nýrri byggða-
stefnu eru skoðaðar (þær má sjá í
ramma hér til hliðar) vakna þær spum-
ingar hvort þeir sem mótuðu hana séu
með fætuma á jörðinni. Þótt afstaða í
skoðanakönnun, sbr. forsendu eitt, gefi
ef til vill vísbendingar um að fólk gæti
hugsað sér að búa úti á landi þá hafa
allmargir þegar greitt atkvæði sitt á
þveröfugan veg, þ.e. með fótunum. Gildi
slíkrar skoðanakönnunar er sennilega
ekki ósvipað og ef spurt væri hvort fólk
gæti hugsað sér að eignast Rolls Royce.
Ekki er ósennilegt að um 90% myndu
svara því játandi. Reyndin er sú að
sennilega eru þrír slíkir gripir til hér á
landi svo að raunverulegar likur em nær
1:90.000 fremur en 90% á því að menn
eignist slíkar bifreiðar. Forsenda númer
tvö hlýtur að teljast allvafasöm svo ekki
sé sterkar að orði kveðið. Hvar sem gripið
er niður, hvort sem það er á sviði opin-
berrar þjónustu, samgangna eða menn-
ingarstarfsemi, þá verður ekki betur séð
en að höfuðborgarsvæðið hafi veru-
lega yfirburði umfram landsbyggðina.
Þriðji liðurinn í forsendunum kann að
standast svo langt sem hann nær en
lægra verð á matvöra og flestri annarri
Framhald á síðu 4
1
I þingsályktunartillögu
um steínu í byggðamál-
um er mörkuð óljós stefna
á hæpnum forsendum.
2s
Stefán Amarson rekur að-
draganda og ástæður
inkavæðingarbylgju
siðustu ára og skoðar fram-
3
kvæmdina hér á landi.
Hann gagnrýnir aðferðir
og segir markmið hafa
verið óljós.
4
Framhald á grein um
byggðastefnu. Á undan-
haldið að vera skipulegt
eðaáringulreiðin aðríkja?
1