Vísbending - 10.12.1999, Blaðsíða 3
ISBENDING
25
20
15
10
5
0
Eignir hlutabréfasjóða (í milljörðum króna)
I Innlend hlutabréf
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Heimild: Seðlabanki fslands
skattfrádráttinn hefur gert það að verk-
um að menn hafa getað fengið skattfrá-
drátt án þess að um raunverulega aukn-
ingu á framlögum til atvinnurekstrar hafi
verið að ræða. Sem dæmi má nefna
fjárfestingu í hlutabréfum hlutabréfa-
sjóðs sem notar stóran hluta eigna sinna
til að fjárfesta í erlendum verðbréfum
og/eða verðbréfum útgefnum af hinu
opinbera. Síðustu ár hefur það verið
nokkuð gagnrýnt að einstaklingar skuli
fá skattfrádrátt vegna fjárfestinga í
hlutabréfum hlutabréfasjóða. Sumir
hafa viljað setja reglur um hlutabréfa-
sjóði til þess að knýja fram breytingu á
fjárfestingarstefnu þeirra.2 Aðrir hafa
viljað setja svipaðar reglur um
hlutabréfasjóði og gilda um hlutdeildar-
skírteinasjóði (verðbréfasjóði), m.a. til
að vernda sparifjáreigendur. Fylgjendur
óbreyttra reglna hafa svarað þessu með
því að segja að hlutabréfasjóðir séu
hlutafélög og að um þá eigi að gilda
sömu reglur og um önnur íslensk
hlutafélög.3 íslensk stjórnsýsla hefði
getað haft áhrif á fjárfestingarstefnu
hlutabréfasjóða og haft eftirlit með þeim
með því að staðfesta þá sem fjárfest-
ingarfélög í stað hlutafélaga en það var
ekki gert. Eftirlitsstofnun EFTA hefur
einnig gagnrýnt skattfrádráttinn vegna
þess að innlendum hlutabréfum sé
hyglað á kostnað hlutabréfa í öðrum
EES-ríkjum, sem hefti frjálsa fjármagns-
flutninga.
Hér má nefna fleiri atriði sem gagn-
rýnd hafa verið við skattfrádrátt vegna
hlutafjárkaupa. Frádrátturinn hefur
kostað ríkisvaldið um 6 ma.kr. á núvirði.
Slíka ráðstöfun má gagnrýna út frá
hagrænum ókostum niðurgreiðslna
almennt en þær skekkja verðmyndun
og veikja markaðsöfl og draga því úr
upplýsingalegri skilvirkni. Þá má ætla
að ákvarðanir um kaup bréfa í einstökum
fyrirtækjum séu ekki byggðar á gæðum
fyrirtækjanna með sama hætti og þær
væru án tillits til skattfrádráttarins.
Hlutabréfakaup í desember ár hvert hafa
leitt til ójafnvægis á markaðinum og
aukið þörf hlutabréfasjóða til að fjárfesta
í öðrum verðbréfum en innlendum
hlutabréfum. Það hefði verið hægt að
veita frádrátt vegna hlutafjárkaupa á
annan hátt en gert hefur verið. Eitt
aðalmarkmið lagasetningarinnar var að
auka eigið fé íslenskra fyrirtækja en
einfaldasta leiðin til að auka eigið fé
fyrirtækis er að selja nýtt hlutafé.
Hugsanlega hefði aðeins átt að veita
frádráttinn við fjárfestingu í nýútgefnu
hlutafé. Einnig hefði verið hægt að fara
þá leið að veita aðeins frádrátt vegna
hlutafjárkaupa í fjárfestingarfélögum og
tengja síðan fjárhæð frádráttarins við
fjárfestingarstefnu. Sjóður með varkára
fjárfestingarstefnu gæfi lægri skattfrá-
drátt en sjóður sem fjárfesti í nýju hlutafé
í vaxtargeirum. Þessi leið hefði leitt af
sér þroskaðri hlutabréfamarkað en við
höfum í dag og aukið framboð af íslensku
áhættufjármagni.
Hlutabréfasjóðir
Frá árinu 1986 hafa sjóðir eins og
Hlutabréfasjóðurinn hf. og aðrir sem
fylgdu í kjölfarið gengið undir nafninu
hlutabréfasjóðir vegna þess að þeir
fjármagna starfsemi sína með því að gefa
út hlutabréf og fjárfestingarstefna þeirra
gerir ráð fyrir því að þeir eigi mikið af
hlutabréfum. Engin sérstök lög eða
reglur gilda um þessa sjóði og orðið
hlutabréfasjóður er hvergi skilgreint.
Með tilkomu hlutabréfasjóða gafst
almenningi kostur á að fjárfesta í verð-
bréfasafni sem fagmenn stýra í stað þess
að fjárfesta í hlutabréfum eins eða fleiri
atvinnufyrirtækja, og njóta um leið
þeirrar áhættudreifingar og ávöxtunar
sem slík fjárfesting getur gefið af sér.
VÞÍ skilgreinir 11 skráð hlutafélög sem
hlutabréfasjóði og voru eignir þeirra í
lok október 1999 um 19,4 ma.kr. VÞÍ
skilgreinir ekki félög eins og Þróunar-
félag Islands hf., Eignarhaldsfélag
Alþýðubankans hf. og íslenska hug-
búnaðarsjóðinn hf. sem hlutabréfasjóði.
Hérlendis eru starfræktir nokkrir fleiri
sjóðir/félög sem mætti flokka sem
hlutabréfasjóði. Nefna má að nokkrir
verðbréfasjóðir fjárfesta aðallega í
hlutabréfum. Búnaðarbanki Islands hf.
rekur fjárfestingarsjóðinn ÍS-15, sem er
ekki hlutafélag en fjármagnar sig með
sölu hluta og fjárfestir í hlutabréfum.
Þessi sjóður hefur vaxið hratt og er hann
nú stærri en stærsti hlutabréfasjóðurinn
á VÞI. Islensku hlutabréfasjóðina má
kalla opna sjóði, þ.e. rekstraraðili
sjóðsins hefur sífellt til sölu nýja hluti.
Einnig eru til lokaðir hlutabréfasjóðir
hérlendis. Einn stærsti lokaði sjóðurinn
er hinn nýstofnaði Arctic Ventures I
sjóður en stærð hans er um 2 ma.kr.
Hlutabréfasjóðir á VÞI hafa skilað góðri
ávöxtun síðustu ár, sérstaklega ef tekið
er tillit til skattfrádráttarins. Fyrstu 11
mánuði þessa árs hækkaði vísitala hluta-
bréfasjóða og fjárfestingarfélaga á VÞI
um 16%, á sama tíma hækkuðu úrvals-
vísitala VÞI og heildarvísitala aðallista
VÞÍ um 30%. Árin 1997 og 1998 hækkuðu
þessar tvær heildarvísitölur einnig meira
en vísitala hlutabréfasjóða og fjár-
festingarfélaga.
Heimíldir: Stjómartíðindi, Tölfræðisvið Seðlabanka íslands,
Verðbréfaþing íslands. Hlutabréfamarkaður (lokaritgerð
höfundar við viðskipta- og hagfræðideild H.í. íjúní 1999).
1 Þessi ákvæði um fjárfestingarfélög eru nokkuð merkileg.
Þau lýsa í raun gagnkvæmum sjóðum (e. mutual funds) sem
fjármagna sig með því að selja hlutafé, en ekki voru sett lög um
svipaða sjóði (verðbréfasjóði) fyrr en árið 1989.
2 í frétt í Morgunblaðinu 5. jan. 1996 er m.a. vitnað í orð
fjármálaráðherra „ ...að skattaafslátturinn sé til þess ætlaður að
hvetja fólk til að leggja áhættufé. Þróunin hafi síðan orðið sú að
stór hluti kaupanna fari fram í hlutabréfasjóðum sem ávaxti fé
sitt að stórum hluta í skuldabréfum, jafnvel öruggum
ríkisskuldabréfum, og í erlendum verðbréfum. Friðrik segir að
svo virðist sem hlutabréfakaupin séu að mestu í hlutabréfasjóðum
og það hljóti að vekja ýmsar spurningar. Þróunin hafí orðið sú
að hlutabréfasjóðimir hafi selt hluti án þess að hafa hlutabréf
á bak við. Ríkisstjórnin vilji hins vegar beita skattalögunun til að
hvetja almenning til að leggja áhættufé í atvinnulífið. Ráðherra
segist ekki vera að boða stórkostlegar breytingar á núverandi
fyrirkomulagi, fremur lagfæringar. Bendir hann á reglur um
fjárfestingarsjóði. Það erenginn vafi á því að skattaafslátturinn
hafi skilað sér vel. Ég vil ekki að þetta gangi til baka heldur vil
ég að þessi skattafríðindi nýtist með beinskeyttari hætti.”
3 Gunnar Helgi Hálfdánarson sagði í Morgunblaðinu 9. jan.
1996 að sérstakar reglur um hlutabréfasjóði myndu leiða til
þess að þeim yrði mismunað samanborið við önnur hlutafélög.
( A
Gleðilegjól
etta blað er síðasta Vísbending sem
kemur með hefðbundnu sniði fyrir
jólin. Síðasta blað ársins, 50. tölublað,
er jólablað Vísbendingar sem er stærra
í sniðum og kemur í stað tveggja blaða
með hefðbundnu sniði. Jólablaðið í ár
verður einkar veglegt með mjög athygli-
verðurn greinum. Meðal greinarhöf-
unda eru Guðjón Friðriksson, Már
Guðmundsson, Ásgeir Jónsson,
Sigurður Jóhannesson og Ólafur
Hannibalsson.
Fyrsta blað Vísbendingar á nýju ári
kemur út þann sjöunda janúar.
3