Vísbending - 30.11.2001, Page 2

ÍSBENDING
Þjóðhagsleg mynd af brottkasti
Forsendur fyrir útreikningi á tapi
þjóðarbúsins vegna brottkasts
Fiski- tegund Áætlað brottkast, tonn Áætlað verð, kr Verðmæti, millj. kr
Lágt Meðaltal Hátt Lágt Hátt Lágt Hátt
Ýsa" 4.500 100 130" 450 585
Þorskur 4.000 U63ooJr 100 150JI 400 2.475
Annar botnf.4) 9.500 15.000 40 1005’ 380 1.500
Botnf. alls 18.000 27.000 36.000 1.230 4.560
Útgerðar- kostnaður 1 5 300 1.500
Tapaður virðisauki 1.530 6.060
Þórólfur Matthíasson
hagfræðingur
Stundum er sagt að mynd sé milljón
orða virði. Þetta hefur sannast
eftirminnilega í brottkastsumræðu
undangenginna vikna. Allt frá því að
farið var að ræða um að stjórna fiskveið-
um með einstaklingsbundnum framselj-
anlegum kvótum hafa fræðimenn bent
á að brottkast yrði meira vandamál í
slíku stjórnkerfi en í sóknarbundnu kerfi
ef útgerðaraðili getur aukið verðmæti
úthlutaðs kvóta með því að flokka verð-
minnstafiskinn frá. Eftirað kvótakerfinu
var komið á hér á landi hafa sjómenn,
oftast í skjóli nafnleyndar, sagt sögur af
brottkasti. Þessar sögur eru augljós vís-
bending um að útfærsla kvótakerfisins
hafi ekki tekist sem skyldi. Viðbrögð
stjórnvalda við brottkastsfrásögnum
hafa verið býsna skrifræðisleg: banna
brottkast og fjölga eftirlitsmönnum.
Nýlegar myndir Ríkissjónvarpsins af
brottkasti sýna að sektir og refsi viðurlög
duga skammt til að stemma stigu við
afbrotum af þessu tagi.
Áhrifákvótaleigu
Hagfræðingar sem hafa kannað um-
fang ólöglegrar starfsemi á borð
við skattsvik og önnur efnahagsbrot
hafa komist að því að umfang slíkrar
starfsemi fer eftir því hve mikill væntur
ávinningur af brotinu er, hversu líklegt
er talið að upp komist og hversu þung
viðurlög liggja við brotinu. Hátt leigu-
verð á kvóta og vandræði við að standa
menn að verki við brottkast hvetur þess
vegna til slíkrar iðju. Þetta á alveg sér-
staklega við um þorskveiðar vegna þess
hve verð á veiddum þorski er háð fersk-
leika hans og stærð. Með því að flokka
frá verðminnsta fiskinn er hægt að
hækka meðalverð landaðs afla verulega.
Setjum sem svo að útgerðarmaður
sé tilbúinn til að brjóta gegn ákvæðum
laga um umgengni við auðlindir sjávar
og drýgja kvóta sinn með því að kasta
frá verðminnsta fiskinum. Það verð sem
hann er tilbúinn til að greiða fyrir leigu
á kvóta ræðst þá af því verði sem borgað
er fyrir ferskasta fiskinn í verðmesta
stærðarflokknum á markaði á hverjum
tíma, að frádregnum útgerðarkostnaði
og að teknu tilliti til áhættunnar sem
felst í að gerast lögbrjótur.
Samkvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins 8.11. sl. var hæsta verð sem
greitt var á fiskmörkuðum fyrir þorsk-
kílóið deginum áður kr. 367,- en lægsta
verðið var kr. 100,-. Meðalverð var kr.
252,-. Það gefur því augaleið að auka má
tekjur af hverju úthlutuðu eða innleigðu
kvótatonni verulega með því að flokka
lakasta fiskinn frá.
Spurning er fyrir hversu hátt verð
brottkastari er tilbúinn að leigja frá sér
kvóta. Leigi brottkastari frá sér kvóta
losnar hann undan hættu á að vera
staðinn að verki við brottkast. Hann er
því tilbúinn að leigja frá sér kvóta á
verði sem er nokkru lægra en svarar til
þess ávinnings sem hafa má af „vel-
heppnaðri“ brottkastsveiðiferð.
Hefur þá atferli brottkastarans áhrif
á markaðsleigu kvóta? Ef hinn dæmi-
gerði útgerðarmaður stundar ekki brott-
kast og hlítir lögum um umgengni við
auðlindir sjávar í öllum höfuðatriðum
þá mun atferli brottkastarans ekki hafa
nein áhrif á leiguverð kvóta. Hér gildir
sama lögmál og t.d. um leigu á gróður-
húsum. Leiga á slíku húsnæði ræðst af
þeim hagnaði sem má hafa af að rækta
agúrkur, tómata og blóm. Efalítið mætti
hafa miklu meiri hagnað af að rækta
ólöglegar jurtir en sú staðreynd hefur
ekki áhrif á leiguverð garðyrkjustöðva
vegna þess að mjög fáir sækjast eftir
aðstöðu til slíkrar ræktunar.
Sé það hins vegar svo að útgerðar-
menn stundi brottkast í allnokkru eða
talsverðu mæli, þá mun atferli þeirra móta
markaðsverðið.
Umfang brottkasts
Er hægt að komast að umfangi brotl-
kasts með óbeinum aðferðum?
Svarið við þessari spurningu er já. Með
því að bera saman leiguverð á kvóta,
útgerðarkostnað, markaðsverð á mis-
munandi gæðaflokkum fisks og „eðli-
lega“ dreifingu afla á gæðaflokka má fá
mikilsverðar upplýsingar um hvort
brottkast sé umfangsmikið eða ekki.
Svokölluð brottkastsnefnd sjávarút-
vegsráðuneytisins beitti aðferðum af
þessu tagi og nefnir í minnisblaði dag-
settu 27. apríl 2001 ognefniraðbrottkast
ýsu hafi numið 23% af fjölda fiska og
10% af þyngd landaðs afla.
"Hæsta verð á brottkastaðri ýsu er miðað
við leiguverð ýsukvóta, lægsta verð er fundið
með hliðsjón af lægsta verði á fískmörkuðum
2,Stuðst er við tölur brottkastsnefndar, athug-
un þeirra náði ekki til allra veiðarfærateg-
unda þannig að þessa tölu má líklega hækka.
3)Hæsta verð á brottköstuðum þorski er miðað
við Ieiguverð á þorskkvóta, lægsta verð er
fundið með hliðsjón af Iægsta verði á fisk-
mörkuðum fyrir undirmálsþorsk.
4|Áætlað með hliðsjón af niðurstöðum brott-
kastsnefndar og skoðanakönnunar Gallups
meðal sjómanna, sjá Gallup (2001).
5, Hæsta verð er fundið með hliðsjón af verði
á fiskmörkuðum en ekki með samanburði á
verði á leigukvóta.
6, Brottkastsnefndin gefur ekki upp ytri mörk
fyrir mat á brottkasti ýsu.
Spurningin erþá hve mikil verðmæti
fara í súginn? Það liggur í eðli máls að
verðmæti þess fisks sem er hent er minna
en verðmæti þess fisks sem er hirtur.
Þannig er fullvíst að séu ágiskanir brott-
kastsnefndar réttar þá er verðmæti brott-
kastaðrar ýsu minna en 10% af verðmæti
landaðs ýsuafla. Þá þarf einnig að taka
tillit til þess að ofsókn eykur kostnað
allra útgerðarfyrirtækja.
Utreikningarnir benda til þess að
verðmæti brottkastaðs bolnfiskafla,
væri hann fluttur á land, geti numið á
bilinu 1,25 til 4,5 milljörðum króna. Þá
þarf að taka tillit til þess að því fylgir
kostnaður að ná í fisk í stað þess sem er
hent. Sá kostnaður endurspeglast að
nokkru í verðmætamatinu á fiskinum
sem er fleygt. En í því mati er ekki tekið
tillit til þess að aukin sókn vegna brott-
kastsins veldur auknum þrengslum á
miðunum auk þess sem meðalframleiðni
vinnuafls og fjármagns sem bundið er
í sjávarútvegi er minni en ella vegna
ofsóknarinnar (fleira fólk og meiri fjár-
munir eru bundnir í greininni en nauð-
synlegt væri). Ekki er einfalt að meta
hversu mikill þessi kostnaður er. Þorsk-
og ýsuafli landsmanna er nálægt 300
þúsund tonnum. Hérerkastað fram þeirri
vinnutilgátu að brottkastið verði til þess
að kostnaður við að ná í hvert kíló þorsks
og ýsu sé frá 1 til 5 krónum hærri en ella
væri. Heildarkostnaður vegna þessa
þáttar nemur þá á bilinu 300 til 1.500
milljónum króna árlega.
Utreikningarnir benda þannig til
þess að tap þjóðarbúsins vegna brott-
kastsábotnfiski séábilinu 1,5 milljarðar
til 6 milljarðar árlega þegar tekið er tillil
til bæði söluverðmætis aflans og aukins
útgerðarkostnaðar við að ná í fisk í stað
þess sem er hent. Til samanburðar má
geta þess að verðmæti landaðs afla af
Islandsmiðum nam 58 milljörðum á síð-
asta ári. Verg þjóðarframleiðsla á þessu
ári er áætluð um 710 milljarðar. Tap
vegna brottkasts er því af stærðar-
gráðunni 0,2 til 0,85% af þjóðarfram-
leiðslu. Til samanburðar má nefna að
Þjóðhagsstofnun telur að virkjana- og
(Framhald á síðu 4)
2