Vísbending - 10.12.2004, Page 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 3)
vegar álagning olíufélaganna umtals-
vert og upp í svipaða stöðu og álagn-
ingin hefur verið hvað hæst á seinustu
árum. Þarna virðist koma fram enn eitt
dæmi um hefðbundna sumarhækkun
álagningar á bensín. Frá haustmánuðum
tók hins vegar brúttóálagning að falla
aftur hratt (rúmlega 16%) og mun hraðar
en ætla mátti út frá venjubundinni verð-
hegðun olíufélaganna. Þessar sveiflur
á brúttóálagningu eru mun meiri en sést
hafa á þessum átta árum sem hér er fjallað
um. Á sama tíma og þetta var að gerast
hækkaði innkaupsverð á bensíni veru-
lega. Undanfarin ár hefur það reyndar
verið svo að andhverft samband hefur
verið milli lækkunar/hækkunar á kostn-
aðarverði (innkaupsverð + opinber
gjöld) bensíns og breytinga á brúttó-
álagningu. Frá árinu 2001 var einkenn-
andi að með lækkun (hækkun) á kostn-
aðarverði fylgdi hækkun (lækkun) á
álagningu. Frá haustmánuðum 2003
bregður öðru við. Þá tók álagningin að
lækka mjög en kostnaðarverðið var því
sem næst óbreytt milli mánaða eða fram
í janúar á þessu ári þegar kostnaðarverð
fór að hækka. Ef fyrri verðhegðun hefði
verið fylgt hefði álagningin verið látin
standa í stað en ekki farið lækkandi.
Þetta gerði það að verkum að ferilris
kostnaðarverðs og álagningar skárust
á miðju þessu ári, 2004 (sjá mynd 3).
Upp frá því lækkaði álagningin tiltölu-
lega skarpt og er nú undir Iok ársins á
lægra þrepi en verið hefur að jafnaði á
seinustu fimm árum. Fleiri atriði mætti
nefna og þá alveg sérstaklega að nú eru
verðbreytingar ekki ákveðnar í upphafi
mánaðar og eitt og sama félagið er látið
vera verðleiðandi eins og jafnan var
reglan fram á seinustu misseri. Nefna
má einnig að svo virðist sem stjórnendur
olíufélaganna hafi nú meiri vilja til að
láta verðbreytingar vera gegnsæjar en
svo var alls ekki áður. Önnur dæmi má
einnig tína ti I um að samkeppni og virkari
verðmyndun sé meira viðhöfð nú en
áður á eldsneytismarkaði.
En hvað veldur þessu? Ríkja ný sjón-
armið í verðlagningu eða er eðlileg sam-
keppni farin að virka á þessum fákeppn-
ismarkaði. Brúttóálagning í krónutölu
og hlutfallsleg álagning hefur lækkað
umtalsvert og verðhegðun olíufélag-
anna þriggja hefur breyst í grundvall-
aratriðum. Nærtækast er að finna þessu
skýringu í þrennu:
1. Eignarhald á olíufélögunum hefur
breyst í grundvallaratriðum, nýir aðilar
eiga nú félögin og nýir menn sitja við
stjórnvölinn. Þessum breytingum hefur
vafalaust fylgt ný stefnumótun, m.a. á
verðlagningu og verðhegðun.
2. Nýtt olíufélag kom inn á ntarkaðinn
sl. haust og þótt afgreiðslustaðir séu
enn fáir og óburðugir þá hefur félag
þetta rekið harða kynningu og rekið stífa
samkeppnisstefnu.
3. Gömlu olíufélögin þrjú hafa venð
til rannsóknar hjá samkeppnisyfir-
völdum undanfarin misseri. Þeim voru
birtarfrumniðurstöðurá seinasta ári sem
bentu til alvarlegs samráðs og brota á
samkeppnislögum. Má því ætla að fél-
ögin stígi því varlega til jarðar á næstunni
og reyni að bæta orðstír sinn sem hefur
beðið verulegan hnekki.
Miðstýring
Verðhegðun olíufélaganna mörg
undanfarin ár einkennist af þáttum
sem vart mundu geta átt sér stað á
samkeppnismarkaði. Sérkennileg feril-
stig eru jafnan í þróun og breytingum á
útsöluverði og þar með álagningu. Á
þetta meðal annars við tímasetningar
verðbreytinga, eðli þeirra og birtingar-
mynd og samstíga hegðun fyrirtækj-
anna. Mjög áberandi ósamhverfni ein-
kennir verðlagninguna lengst af. Þegar
kostnaðarverð lækkar þá hækkar jafnan
krónutöluálagningin. Mörg önnur sér-
kenni er að finna sem sum minna frekar
á opinbera eða miðstýrða verðlagningu,
þar sem einkennin eru tregbreytanlegt
verð og fáar en þó oft miklar verðbreyt-
ingar.
1. Þar sem brúttóálagning eða mismunur útsöluverðs og kostn-
aðarverðs er raunvirt með vísitölu neysluverðs (NVV) eru
verðlagsáhrifin tekin út en eftir situr að launakostnaður og e.t.v.
fleiri kostnaðarliðir hækkuðu meira en NVV á þessu tímabili.
(Framhald af síðu 2)
látna. Hingað til hefur þessi tilhneiging
til að segja sögur verið skoðuð sem
hluti af menningunni og séreinkennum
Islendinga. Þegar sagnaformið kemur
hins vegar upp á yfirborðið sem mikil-
vægur þáttur til þess að viðhalda og
skapa þekkingu hljóta það að vera góðar
fréttir fyrir Islendinga. Islendingar eru
h'klegir til að hafa talsvert forskot á aðrar
þjóðir íþeim efnum. Það skyldi þó aldrei
vera að yfirburðir íslendingar á þessum
vettvangi séu mikilvægir og Islendingar
eigi þess vegna auðveldara með að við-
halda og hugsanlega skapa þekkingu
en flestar þjóðir. Það væri saga til næsta
bæjar.
Vísbendingin
Sögur og sagnagleðin hafa verið
vinsæl sem hluti af þekkingarstjórn-
un allrasíðustu misserin. Endaeru sögur
leið til þess að miðla leyndri þekkingu
sem er að fínna í huga, höndum og sam-
böndunt fólks. Ingi Rúnar Eðvarðsson,
prófessor við Háskólann á Akureyri,
fjallar um þekkingarstjórnun á faglegan
hátt í nýrri bók um upphaf og þróun
fræðigreinarinnar. Ráð hans er að fólk
þurfí að tala saman til að miðlaþekkingu.
Hin nýja lína hjá starfslolki ætti því að
vera: Segðu mér sögu!
Aðrir sálmar
Skiptir krónan máli?
Landsmenn hafa nú upplifað það að
krónan styrkist dag frá degi. Neyt-
endur fagna að sjálfsögðu þessum jóla-
glaðningi og menn hyggja gott til glóð-
arinnar að kaupa erlendar vörur, einkum
frá Bandaríkjunum. Gleði útflytjenda er
minni. Svo vel vill til fyrirfiskútflytjendur
að verð á sjávarafurðum hefur yfirleitt
verið vel viðunandi að undanförnu. Það
hefur vegið upp á móti sterku gengi. En
það er ekki náttúrulögmál að slfkt fari
saman. Ferðaþjónustan verður dýrari í
augum útlendinga sem fá minna fyrir
evru sína og dal. Það sama gildir um
ýmsan iðnaðarútflutning. Annað hvort
þurfa menn að hækka vöruna í erlendri
mynt og skemma þannig samkeppnis-
hæfni sína eða una lægra verði í íslensk-
um krónum og kippa þannig fótum
undan afkomunni. Lækkað gengi krón-
unnar veldur því svo að erlendar skuldir
hækka, þannig að forstjórar finna sér
alltaf eitthvað til að hafa áhyggjur af.
Einmitt þetta er megingallinn við að hafa
eigin gjaldmiðil á svo litlu efnahags-
svæði. Menn eru í sífellu að reyna að
verja sig gegn einhverju sem þeir geta
ekki stjómað.
Þess vegna skiptir það máli að Islend-
ingar hætti að líta á þetta land sem sér-
stakan markað með sérstakan gjaldmiðil.
Þeir sem hafa tekið ástfóstri við krónuna
segja að gjaldeyrisáhætta hverfi ekki
þó að menn taki upp evru. Auðvitað
halda innbyrðis sveifíur evru, dals, jens
og rúblu áfram. Hins vegar væru íslend-
ingar þá orðnir hluti af miklu stærra
myntkerfi og þyrftu ekki að hafa jafn-
miklar áhyggjur af sveiflum í lánum eða
tekjum, vegna þess að svo stór hluti
þeirra kæmi innan þessa sama hagkerfis.
Á sínum tíma voru þau rök notuð gegn
evrunni hér á landi, að hún væri svo
veik gagnvart Bandaríkjadal að Islend-
ingar hefðu skaðast á skiptunum. Nú
þegar þetta hefur snúist við hefur rök-
stuðningurinn ekki verið notaður af
sömu aðilum sem meðmæli með evrunni.
Svipaðri spurningu og varpað er fram í
fyrirsögn var einhvern tíma svarað
þannig: Nei, krónan skiptir engu, en
milljarður hér og ntilljarður þar safnast
smám saman upp í að verða alvöru
peningur. Gleðileg jól! - bj
s_______________________________________-
f'Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
Eyþór (var Jónsson.
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23, 105
Reykjavík.
Sími: 512-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang: visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4