Frjáls verslun - 01.07.1965, Síða 13

mæti, sem liafi reynzt ónóg hinum nýju brautum
mannkynsins.
Ef litið er á bækur, sem framleiðsluvöru, er það
ljóst að þær hafa í einu stökki náð öðrum fram-
leiðsluvörum nútíma iðnaðar: Bókin hefur samtímis
aðlagazt kröfum um fjöldaframleiðslu og nútíma-
útlit. í raun og veru var nánast enginn tæknilegur
munur á bókum Gutenbergs og bókum, sem prent-
aðar voru til loka 18. aldar. Prentarar beittu ná-
kvæmlega sömu aðferðum, og upplag bóka hélzt
hið sama, og varð sjaldan meira en nokkur þúsund
eintök.
En þá breyttist þetta allt á 10—15 árum, eða
nánast á jafnlcngd valdatíma Napóleons. Vélvæð-
ingin hélt innrcið sína í prentlistina, og fram á sjón-
arsviðið komu bækur í tugþúsunda upplagi, og allt
að 100 þúsund eintaka upplagi. Bækur þessarar teg-
undar voru enn prentaðar 130 árum síðar, á árunum
milli heimsstyrjaldanna, og þær eru enn gefnar út
af hinum vanabundna hluta útgáfustarfseminnar í
heiminum.
En á sama tíma þrengdu fjölneyzlukröfurnar,
sem spruttu úr jarðvegi félagslegra framfara og
höfðu jafnan áhrif á þróun þeirra, sér inn á svið
menningarmála. Um 1870 höfðu þessar kröfur, sem
jafnframt þrýstu á alla verzlun og iðnað, einnig
áhrif á miðlunartæki þau, sem tóku til menningar-
mála, og þá einkum bækur.
Eins og allir vita, urðu fyrstu áhrif fjöldafram-
leiðslu á öllum sviðum þau, að gæðum og notagildi
framleiðsluvarningsins hrakaði. Sökum hins tví-
þætta hlutverks síns sem framleiðsluvöru og tækis
til miðlunar hugsunar, reyndist þetta sérstaklega
koma niður á bókunum. „Ejöldaframleitt“ lesefni
varð aukaframleiðsla dagblaða og tímarita, sem
voru þá einu fjölmiðlunartæki þeirra tíma. Slíkar
„fátæklingabækur“ fórnuðu annað hvort útliti eða
efni, oftast hvoru tveggja. í byrjun aldarinnar gátu
lesendur i röðum hinna vinnandi stétta í borgum
og bæjum því aðeins bjargazt undan þessu for-
heimskandi lesefni að beita viljamætti til þess að
standa skör ofar því, sem þcim bauðst venjidega.
Það er því naumast að undra, að slík fjölmiðl-
unartæki sem útvarp og kvikmyndahús, sem frá
upphafi höfðu starfsemi sína bundna að nokkru
fagurfræði, skyldu reynast bókunum alvarlegir
keppinautar. í rauninni er það svo, að vel hefði mátt
telja, að bækurnar hefðu tapað í baráttunni á ár-
unum eftir 1930, sem einkenndust af óróa og kröf-
um um betri lífskjör.
En þessu var síður en svo á þann veg farið. Enda
þótt enginn hafi gert sér grein fyrir því um miðjan
fjórða tug aldarinnar, átti sér þá stað hrein bylting
í hugsunarhætti hinnar iðnvæddu siðmenningar
okkar. Raymond Loewy skrifaði þá í Bandaríkj-
unum bókina „The Locomotive, It’s Aesthetics“,
sem var undanfari hinnar frægu bókar hans um iðn-
aðarfegrun, „Never Let Well Enough Alone“. Ný
tegund notagildisfegurðar hélt innreið sína í dag-
legt Iíf manna. I Vestur-Evrópu birtist hún í svo-
nefndum „einsverðsverzlunum“ og í Moskvu kom
hún fram í neðanjarðarbrautinni, sem þá hafði ný-
lega verið opnuð. Enda þótt þessi tegund fegurðar
hafi ekki verið við allra smekk, lýsti hún þó upp
hið deyjandi andrúmsloft í heimi hins almenna neyt-
anda.
Iðnaðarfegrun sein þannig varð hluti af lífi okkar
skömmu fyrir heimsstyrjöldina síðari, hefur verið
þannig lýst, að hún sé „tækni tengd sköpun fram-
Bandarísk húsmóðir eldar ítalskan rétt samkvæmt forskriít fjöl-
útgáfubókar.
FRJÁL8 VERZLUN
13